प्रयोगमै छैनन् लाखौँमा किनिएका सेनिटरी प्याड राख्ने ‘भेन्डिङ’ मेसिन

A+ A A-

नेपाल सरकारले सामुदायिक विद्यालयमा अध्ययनरत किशोरावस्थाका छात्रालाई महिनावारीका समयमा आवश्यक पर्ने महिनावारी व्यवस्थापन सामग्री उपलब्ध गराउँदै आएको छ । जसका लागि सरकारले सामुदायिक विद्यालयमा अध्ययनरत छात्राको स्वास्थ्य अवस्थामा सुधार ल्याउने लक्ष्यका साथ सेनिटरी प्याड वितरण तथा व्यवस्थापन कार्यविधि २०७६ जारी गरेको छ ।

उक्त कार्यविधिअनुसार महिनवारी हुने सम्पूर्ण किशोरीहरूलाई निःशुल्क सेनिटरी प्याड उपलब्ध गराउन सरकारले पालिकालाई अनुदान रकम दिने गरेको छ । तर, सामुदायिक विद्यालयमा निःशुल्क पाउने सेनिटरी प्याड वितरणलाई प्रविधिमैत्री बनाउने नाममा कालिकोटका स्थानीय तहले आफूखुसी खरिद गरी जडान गरेका भेन्डिङ मेसिन प्रयोगमा नआएको पाइएको हो ।

सरकारले सामुदायिक विद्यालयका छात्राहरू महिनावारीको समयमा विद्यालय छाड्ने दर बढ्दै जान थालेपछि यसलाई रोक्ने लक्ष्यसहित ल्याएको कार्यक्रममा कालिकोटका स्थानीय तहका जनप्रतिनीधिहरूले आफुखुसी खरिद गरेका भेन्टिङ मेसिन सञ्चालनमा नआई थन्किएका छन् ।

विद्यालयमा किशोरीहरूको लागि सेनिटरी प्याड मेसिनमार्फत वितरण गर्न भन्दै उपाध्यक्ष र उपप्रमुखले मनपरी ढङ्गले खरिद गरी आर्थिक चलखेल गरेको आरोप उनीहरूमाथि छ । शुभकालिका गाउँपालिका, सान्नि त्रिवेणी गाउँपालिका र खाँडाचक्र नगरपालिकाले गत आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा नीति तथा कार्यक्रममै समावेश गरेर सेनिटरी प्याड वितरणको योजना अगाडि सारेका थिए ।

उक्त योजना मुताविक तीनै पालिकाले सेनिटरी प्याडसँगै लाखौँ रकम खर्चेर भेन्डिङ मेसिन खरिद गरी जडान गरे । सुभकालिकाले पाँच वटा माध्यमिक विद्यालयमा छात्राहरूलाई रिजाउन भन्दै दुई लाख १६ हजारका दरले उक्त मेसिन खरिद गरी जडान गरेको थियो । मेसिन जडान हुँदा छात्राहरू निकै खुसी थिए । तर, त्यो खुसी भने धेरै दिन टिक्न सकेन ।

सुभकालिकाले नीति तथा कार्यक्रममा महिला तथा किशोरीहरूको समस्या पहिचान गरी प्याड राख्ने मेसिन जडानको कार्यक्रमलाई विद्यालयस्तरमा कार्यान्वयनतर्फ लगेको शुभकालिका गाउँपालिकाकाले जनाएको थियो ।

सोही बमोजिम शुभकालिका गाउँपालिकाकी उपाध्यक्ष पार्वती सिंहले छात्रा शैक्षिक सुधार योजनाअन्तर्गत प्रतिगोटा दुई लाख १६ हजारका दरले मेसिन यसमा प्रयोग हुने कार्ड खरिद गरी जडानसमेत गरिन् । १० लाख ८० हजार लागत परेका पाँच वटा भेन्डिङ मेसिन जडान गरेको दुई महिनापछि अहिले प्रयोगविहीन बनेका छन् ।

यस्तै, खाँडाचक्र नगरपालिकाले सोही मेसिन सुभकालिकाले खरिद गरेको मूल्यभन्दा दोब्बर मूल्य चार लाख ५८ हजारमा खरिद गरेर स्रोतको दुरूपयोग गरेको छ । खाँडाचक्रले प्रति मेसिन चार लाख ५८ हजार २ सय १५ का दरले सप्लायर्सलाई भुक्तानीसमेत दिइसकेको छ ।

खाँडाचक्रले पञ्चदेवल माध्यमिक विद्यालयका लागि एउटा मेसिन उक्त रकममा खरिद गरी जडान गरेको थियो । पञ्चदेवलले विधुतलगायतका प्राविधिक समस्याले झन्झट व्यहोर्नु परेपछि प्रयोगमा ल्याउन नसकेको जनाएको छ ।

यस्तै, सान्नि त्रिवेणी गाउँपालिकाले उक्त मेसिन र प्याड निकाल्न प्रयोग हुने कार्ड दुई लाख ३५ हजारका दरले खरिद गरेको छ । सान्निले सात वटा मेसिनवापतको १४ लाख १० हजार रूपैयाँ सप्लायर्सलाई भुक्तानी दिएको छ ।

यो पालिकाले पनि खरीद गरेर जडान गरेका कुनै पनि भेन्डिङ मेसिन अहिले प्रयोगमा छैनन् । तीनै पालिकाले कोटेशन गरी कालिकोटकै स्थानीय फर्म रेड ईन्टरनेश्नलमार्फत मेसिन खरिद गरी विद्यालयमा जडान गरेका थिए । एउटै मेसिनको खरिद मूल्यमा दोब्बरले फरक आएपछिको विवादले अहिले यी पालिकामा हङ्गामा मच्चिएको छ । यी पालिकाले आफूखुसी खरिद गरेर विद्यालय, विद्यालयमा थमाएका मेसिनहरू प्रयोगमा आउन नसकेको विद्यालयहरूले जनाएका छन् ।

मेसिन खरिद मै जोडबल

सरकारले निःशुल्क उपलब्ध गराएको सेनिटरी प्याड सहज रूपमा नपाएको अवस्थामा कालिकोटका अधिकांश स्थानीय तहले भने स्मार्ट कार्ड प्रयोग गरी मेसिनबाट ‘सेनिटरी प्याड’ निकाल्ने मेसिन खरिदमा जोडबल गर्ने गरेका छन् ।

अझ भनौँ महिनावारी सम्बन्धीको गलत बुझाइले कतिपय किशोरीहरूले यसको प्रयोगसमेत गर्न नमान्ने बताइन्छ । कर्णाली ग्रामिण क्षेत्रमा जनचेतनाको अभावले महिनावारीका समयमा छाउगोठमा बस्ने महिला तथा किशोरीहरू सेनिटरी प्याडको प्रभावकारीताका बारेमा जानकार छैनन् ।

चालु आर्थिक वर्षमा सेनीटरी प्याड खरिद गर्ने कार्यक्रमका लागि खाँडाचक्रले २५ लाख छुट्टाएको र यसै रकममा भेन्डिङ मेसिनसमेत खरिद गरिने उपप्रमुख गणेश शाहीले बताए । ‘विद्यालयमा सेनिटरी प्याड राखिएपछि महिनावारी हुँदा कक्षा छाड्नुपर्ने बाध्यताको अन्त्य हुनेछ,’ उनले भने, ‘भेन्डिङ मेसिन आधुनिकरणका लागि खरीद गरिने हो ।’

कालिकोटका स्थानीय तहमा सेनिटरी वितरण गर्ने भेन्डिङ मेसिन छात्राहरूको लागि उपयोगी भए वा नभएको तथा यसको प्रभावकारीता र सञ्चालन तथा व्यवस्थापन लगायतका विषयमा ख्याल नगरी जडान गरिएका कारण मेसिन सञ्चालनमा आउन नसकेको स्थानीय हिक्मतजंङ मल्ल बताउँछन् ।

‘विद्यालयमा छात्राहरूले प्रयोग गर्छन् कि गर्दैनन्, प्रविधिका हिसाबले सञ्चालन गर्न आवश्यक पर्ने पूर्वाधार छन् कि छैनन् भन्ने विषयमा हेक्का नराखी खरिद गरिएकाले यी मेसिन सञ्चालनमा आउन सकेनन्,’ उनले भने, ‘स्थानीय तहहरूले आवश्यकताभन्दा बढी महत्त्वाकांक्षा राखेर खरिद गरिएकाले प्रयोगमा नआई थन्किन पुगे ।’

यति मात्रै होइन पालिकाले वितरण गरेका प्याड राख्ने भेन्डिङ मेसिनको बाहिर व्याक्तिगत झैँ उपप्रमुखको फोटो राख्ने फेसनसमेत जनप्रतिनिधले चलाएका छन् । जनप्रतिनिधिको उक्त कदमप्रति सस्तो लोकप्रियता छर्न खोजेको भन्दै चर्को आलोचनासमेत भइरहेको छ । ‘गाउँपालिका उपाध्यक्षले ल्याएर भेन्डिङ मेसिन राख्नुभयो, त्यसमा उहाँको फोटो पनि राखिएको थियो,’ शुभकालिका गाउँपालिका एक प्रधानाध्यापकले भने, ‘विद्यार्थीले फोटो हेर्नेबाहेक अरु केही काम छैन ।’

विद्यालयमा राखिएका भेन्डिङ मेशिनमा राखिएका मेसिनमा आफूहरू स्माड कार्ड लिएर तान्न मात्रै होइन प्याड कहाँ राखिन्छ भन्नेसम्म जानकार नरहेको सान्नि त्रिवेणी गाउँपालिका स्थित एक विद्यालयकी छात्रा बताउँछिन् । ‘मिन्सप्याड कति दिनपछि फेरवदल गर्ने वा नसकिनुन्जेलसम्म राखि राख्ने हो त्यसको हामीलाई कुनै जानकारी छैन,’ ति छात्राले भनिन् ।

कालिकोटका केही विद्यालयले विद्यालय नर्स कार्यक्रमअन्तर्गत छात्राहरूको समस्यासँग सहजीकरण, प्याड व्यवस्थापन गर्ने काम गरिरहेका छन् । तर, नर्सको साटो विद्यालयमा सेनिटरी प्याडको लागि भेन्डिङ मेशिन राखेर झन समस्या भएको ति छात्राले बताइन् ।

सरकारले सामुदायिक विद्यालयमा र्नस कार्यक्रम अनिवार्य लागू गरेको भए पनि कालिकोटका अधिकांश पालिकाले हालसम्म विद्यालयमा नर्स राखेका छैनन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, फागुन २२, २०८० ०८:२६