रुसमा पुटिनसँग दुस्मनी अर्थात् मृत्युपत्रमा हस्ताक्षर !

A+ A A-

रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनका कट्टर विरोधी तथा विपक्षी नेता एलेक्सी नाभाल्नीको जेलमा नै मृत्यु भएको छ । उनकी पत्नीले आफ्ना पतिलाई विष दिएर हत्या गरिएको बताएकी छन् ।

'नर्भ एजेन्ट' विष दिएर यसअघि उनको हत्या प्रयास भए पनि बाँच्न सफल भएका उनी राष्ट्रपति पुटिनका कट्टर आलोचक मानिन्थे । रुसमा राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनका विरोधीहरूको बेलाबेलामा यसरी नै रहस्यमय मृत्यु हुँदै आएको छ ।

यसअघि पनि पुटिनका विरोधीहरू यसरी नै मारिएका उदाहरण छन् । नाभाल्नीभन्दा अघि रुसी प्राइभेट सेना वाग्नर समूहका प्रमुख एभगेनी प्रिगोजिनको पनि गत वर्षको अगस्टमा विमान दुर्घटनामा मृत्यु भएको थियो । युक्रेन युद्धका क्रममा रुसी सेनासँग विवाद बढेसँगै विद्रोह गरेका वाग्नरका प्रमुख प्रिगोजिनको पनि हत्या भएको बताइँदै आएको छ । त्यसअघि पनि पुटिनका विरोधीहरूले ज्यान गुमाएका धेरै घटना छन् ।

एलेक्सी नाभाल्नी

विपक्षी नेता एलेक्सी नाभाल्नी पुटिनका कट्टर आलोचक थिए, जसले सार्वजनिक मञ्चहरूमा पुटिनको चर्को आलोचना गर्दै आएका थिए । उनले पुटिनविरुद्ध चुनाव लडे पनि जित्न भने सकेनन् । नाभाल्नी लोकप्रिय हुन थालेपछि सन् २०२० मा साइबेरियामा नर्भ एजेन्ट नामको विष दिइएको थियो । यो घटनामा भाग्यवश उनी बाँच्न सफल भए । उनलाई एयरलिफ्ट गरी जर्मनी लगेर लामो समय उपचार गरिएको थियो ।

नाभाल्नी निको भएलगत्तै करिब ५ महिनापछि सन् २०२१ मा रुस फर्किए । तर, उनी तत्कालै पक्राउ परे । उनको गिरफ्तारीको विरोधमा रुसभर प्रदर्शन पनि भयो । तर, राष्ट्रपति पुटिनले यो प्रदर्शनलाई दबाइदिए । नाभाल्नीले पुटिनमाथि भ्रष्टाचारमा लिप्त भएको तथा झुटो र बदमासको सरदार भएको आरोप लगाएका थिए । सामाजिक सञ्जालका माध्यमबाट उनले जनतामा जबर्जस्ती पहुँच बनाए र उनका भिडियोहरू पनि भाइरल बन्न थाले । पुटिनलाई उनको लोकप्रियता आफ्ना लागि घातक बन्न सक्ने बुझे र जेलमा पनि उनले पाउने सुविधा कटौती गरिदिए ।

सन् २०२२ मा नाभाल्नी जेलबाट हराएपछि उनका समर्थकहरू फेरि उत्तेजित भए । यसलगत्तै जेलका अधिकारीहरूले जेल परिवर्तन गरिएको बताए । अगस्ट, २०२२ मा एक अदालतले उनको सजाय बढाएर १९ वर्ष बनायो । यसलगत्तै उनलाई रुसकै खतरनाक पिनल कोलोनी जेलमा सारियो । पुटिन प्रशासनका अनुसार मृत्यु हुनुभन्दा २ दिनअघि नै उनी जेलभित्रै टहलिने क्रममा बेहोस भएका थिए र उनको मृत्यु भएको हो । यद्यपि उनको मृत्युलाई रहस्यमय रूपमा लिइएको छ ।

एभगेनी प्रिगोजिन

रुसको प्राइभेट सेना वाग्नरका प्रमुख एभगेनी प्रिगोजिनको गत वर्षको अगस्टमा ६२ वर्षको उमेरमा विमान दुर्घटनामा मृत्यु भयो । प्रिगोजिनको वाग्नर ग्रुपका सैनिकहरू रुसी सेनासँग मिलेर युक्रेनमा युद्ध लडिरहेका थिए । प्रिगोजिन कुनै समय राष्ट्रपति पुटिनका असाध्यै निकट पात्र मानिन्थे ।

गत वर्षको मध्यमा प्रिगोजिनले रुसी सेना र पुटिनविरुद्ध विद्रोह गरे । गत वर्षको २३–२४ जूनमा प्रिगोजिनका निजी सैनिकले रुसको दक्षिणी शहर रोस्तोभमाथि कब्जा गरे । यसलगत्तै मस्को कब्जाको तयारी थियो, जसका कारण रुसमा गृहयुद्धको अवस्था सिर्जना भएको थियो ।

रुसमा सत्तापलटको चर्चाबीच रुसी राष्ट्रपति पुटिन केही पछि हटे र बेलारुसका राष्ट्रपति अलेक्जेन्डर लुकासेन्कोको सहयोगमा २४ घन्टामै यो विद्रोहलाई असफल बनाइदिए । तर, चेतावनीपूर्ण भाषामा उनले पिठ्युँमा छुरा हानेको र यसको सजाय दिने बताएका थिए । त्यो घटनालगत्तै फेरि पुटिन र प्रिगोजिनबीच पुनः सहकार्य सुरु भएको समाचार आएको थियो । तर, त्यसको दुई महिनापछि उनको विमान दुर्घटनामा मृत्यु भयो ।

भ्लादिमिर कारा मुर्जा

एक चर्चित पुटिनविरोधी अधिकारकर्मी भ्लादिमिर कारा मुर्जाले आफूलाई सन् २०१५ र २०१७ मा विष दिने प्रयास गरेको बताएका थिए । विष सेवनका केही लक्षण पनि उनमा देखिएका थिए । तर, उनलाई विष दिइएको घटना रहस्यकै रूपमा रह्यो ।

मेडिकल रिपोर्टअनुसार एक जर्मन प्रयोगशालाले पछि उनको शरीरमा मर्करी, कपर, म्याङ्गनिजजस्ता रसायन बढी मात्रामा रहेको पाइएको रिपोर्ट दिएको थियो । पुटिनविरोधीहरूले रुसका गुप्तचरहरूका लागि विष दिनु सबैभन्दा सहज हतियार बनेको बताउँदै आएका छन् । मस्कोले भने यस्ता कुनै पनि घटनामा आफ्नो संलग्नता अस्वीकार गर्दै आएको छ । गत वर्षको अप्रिलमा मुर्जालाई मस्कोको एक अदालतले देशद्रोह र अन्य अपराधमा दोषी ठहर गर्दै सजाय सुनाएको थियो ।

अलेक्जेन्डर लितभिनेन्को

पूर्व गुप्तचर तथा क्रेमलिनका राजनीतिक आलोचक अलेक्जेन्डर लितभिनेन्कोलाई सन् २००६ मा 'ग्रीन टि'मा विष (पालोनियम) दिएको घटना बाहिर आएको थियो । केही सातापछि अलेक्जेन्डर लितभिनेन्कोको ४३ वर्षको उमेरमा मृत्यु भयो । उनलाई लन्डनको मिलेनियम होटलमा 'ग्रीन टि'मा विष दिइएको थियो । यो विष असाध्यै विषालु थियो ।

सन् २०१६ मा एक ब्रिटिस अनुसन्धानपछि हत्यामा रुसी एजेन्सीको हात रहेको आरोप लगाइएको थियो । यद्यपि क्रेमलिनले यो घटनामा आफ्नो संलग्नता अस्वीकार गरेको थियो । एक वरिष्ठ ब्रिटिस न्यायाधीशको नेतृत्वमा भएको अनुसन्धानमा केजीबीका पूर्वअंगरक्षक आन्द्रेई लुगोभय र अर्का रुसी दिमित्री कोभतुनले एक अपरेसनका रूपमा विष दिएर हत्या गरेको आरोप लागेको थियो । दुवै जना होटलमा अलेक्जेन्डरलाई भेट्न पुगेका थिए । उनी विष दिएको घटनाभन्दा ६ वर्षअघि भागेर ब्रिटेन पुगेका थिए ।

सर्गेई स्क्रिपल र छोरी युलिया

गुप्तचर एजेन्सी केजीबीका पूर्वगुप्तचर सर्गेई स्क्रिपललाई पनि इंग्ल्यान्डमा विष दिएको घटना बाहिर आएको थियो । पूर्वरुसी गुप्तचर सर्गेई स्क्रिपलले ब्रिटिस गुप्तचरलाई केही ठूला गोप्य जानकारीहरू शेयर गरेका थिए । सर्गेई र उनकी छोरी युलिया मार्च २०१८ मा क्याथेड्रल शहरको स्यालिसबरीमा एक सपिङ सेन्टर बाहिर बेन्चमा बेहोस अवस्थामा भेटिएका थिए । उनीहरूलाई गम्भीर अवस्थामै अस्पताल भर्ना गरिएको थियो ।

ब्रिटिस अधिकारीहरूले उनलाई नोभिचोक विष दिइएको बताएका थिए । यो निकै खतरनाक विष भए पनि उनीहरू दुवै जना बाँच्न सफल भएका थिए । रुसले भने विष दिनमा कुनै भूमिका नभएको बताउँदै बेलायतले रुसविरोधी भावना फैलाएको आरोप लगाएको थियो । रुसका अवकाशप्राप्त सैन्य गुप्तचर अधिकारी स्क्रिपललाई बेलायतका लागि जासुसी गरेको आरोपमा सन् २००६ मा १३ वर्षको जेल सजाय सुनाइएको थियो । तर, उनले पछि माफी पाए र बेलायतले उनलाई नागरिकता दियो ।

अलेक्जेन्डर पेरेपिलिची

अलेक्जेन्डर पेरेपिलिचीलाई ४४ वर्षको उमेरमा सन् २०१२ मा लन्डनस्थित लग्जरी घरमा मृत अवस्थामा भेटिएको थियो । पेरेपिलिचीले रुसी मनी–लन्ड्रिङ योजनामा स्वीस जाँचमा सहयोग गरेका थिए । त्यसपछि सन् २००९ मा उनले बेलायतमा शरण लिएका थिए । उनको अचानक मृत्युबाट हत्याको आशंका गरिएको थियो । यद्यपि बेलायत प्रहरीले दुर्लभ विष दिएर हत्या गरेको आशंकालाई अस्वीकार गरेको थियो ।

अनुसन्धानका क्रममा पेरेपिलिचीको पेटमा जेल्सिमियम नामको रुखको एक दुर्लभ अंश पाइएको थियो । जुन दुर्लभ र घातक विषका रूपमा चिनिन्छ । पेरेपिलिचीले घटनाभन्दा अघि लोकप्रिय रुसी परिकार सोरेलयुक्त सुप खाएका थिए । यो घटनामा पनि रुसले आफ्नो संलग्नता भने अस्वीकार गरेको थियो ।

अन्ना पोलितकोभस्काया

मानवअधिकार हननबारे रिपोर्टिङ गर्ने पत्रकार अन्ना पोलितकोभस्कायाको ७ अक्टोबर, २००६ मा गोली हानी हत्या भयो । उनी मस्कोको सुपरमार्केटबाट घर फर्किंदै थिइन् ।

सोही क्रममा आफ्नै फ्ल्याटबाहिर उनको हत्या भएको थियो । दुई बच्चाकी आमा ४८ वर्षीया पोलितकोभस्कायाको हत्याप्रति पश्चिमा देशले कडा आक्रोश पोखेका थिए । पोलितकोभस्कायाले रुसमा काम गर्ने पत्रकारका लागि रहेको खतरासमेत उजागर गरेकी थिइन् ।

भिक्टर युसचेन्को

युक्रेनका विपक्षी नेता भिक्टर युसचेन्कोलाई सन् २००४ मा राष्ट्रपति चुनावका क्रममा विष दिइएको थियो । उनी मस्को समर्थक प्रधानमन्त्री भिक्टर यानुकोभिचविरुद्ध पश्चिमा समर्थकका रूपमा चुनाव लडेका थिए । उनी युक्रेनी सुरक्षा सेवाका अधिकारीहरूसँग किभबाहिर रात्रिभोजमा गएका थिए । त्यहीँ उनलाई खानामा विष दिइएको थियो ।

रुसले यो घटनामा आफ्नो संलग्नता अस्वीकार गरेको थियो । उनको शरीरमा सामान्यभन्दा १ हजार गुणा बढी डाइअक्सिन पाइएको थियो । विषका कारण उनको अनुहार र शरीरका भागसमेत बिग्रिएका थिए । त्यसपछि उनका दर्जनौँ शल्यक्रिया गरिए ।

बोरिस नेम्त्सोभ

बोरिस नेम्त्सोभ सन् १९९० को दशकमा सोभियत–उत्तर रुसको युवा सुधारकका रूपमा चर्चित थिए । केही समयका लागि उनी उपप्रधानमन्त्री पनि भए । उनलाई सम्भावित राष्ट्रपतिको उम्मेदवारका रूपमा हेरिएको थियो । तर, सन् २००० मा पुटिनले नै पूर्वराष्ट्रपति बोरिस यल्तसिनलाई विस्थापित गरे । नेम्त्सोभले सार्वजनिक रूपमा उनको समर्थन गरेका थिए । तर, जब पुटिन रुसमा निरंकुश बन्दै गएपछि उनको सार्वजनिक आलोचना बढ्यो ।

सन् २०११ को संसदीय निर्वाचनको परिणामको विरोधमा ठूलो संख्यामा भएको प्रदर्शनको नेम्त्सोभले नेतृत्व गरे । त्यसपछि केहीपटक उनलाई पक्राउ गरियो । फेब्रुअरी, २०१५ मा रुसमा युक्रेनी सैन्य हस्तक्षेपविरुद्धको एक प्रदर्शनमा सहभागी हुन आग्रह गरेको केही घन्टामा अज्ञात आक्रमणकारीले नेम्त्सोभको पिठ्युँमा चार गोली हाने, जुन घटनामा उनको मृत्यु भयो । यो मृत्युमा पनि पुटिन दोषी भएको आरोप लगाइयो । जसलाई उनले अस्वीकार गर्दै आएका छन् ।

सर्गेई म्याग्निट्स्की

वकिल सर्गेई म्याग्निट्स्कीको सन् २००९ को नोभेम्बरमा प्रहरी हिरासतमा कुटपिटबाट मृत्यु भयो । उनी एउटा ठूलो कर घोटालाको अनुसन्धानका लागि ब्रिटिस–अमेरिकी व्यवसायी विलियम ब्राउनरका लागि काम गरिरहेका थिए ।

घोटालामा प्रहरी अधिकारीहरूकै हात रहेको प्रमाण भेटिएपछि म्याग्निट्स्कीलाई पक्राउ गरिएको थियो । उनी पुटिनको भ्रष्टाचारको खुलासा गर्ने तयारीमा रहेका कारण हत्या भएको आरोप लाग्दै आएको छ । सन् २०१२ मा म्याग्निट्स्कीलाई कर घोटालामा दोषी ठहर गरिएको थियो भने ब्राउनरले अमेरिकी सरकारसँग उनको मृत्युसँग जोडिएकाहरूलाई प्रतिबन्ध लगाउन माग गरेका थिए ।

(एजेन्सीहरूको सहयोगमा)

प्रकाशित मिति: मंगलबार, फागुन ८, २०८० २१:०८