नेविसंघको ओज बिर्सेको कांग्रेस र महासमिति बैठक

A+ A A-

कुनै बेला पार्टीको प्रमुख संगठित शक्तिको पहिचान पाएको नेपाल विद्यार्थी संघ (नेविसंघ) प्रतिपक्षी शक्तिको पर्यायका रूपमा स्थापित थियो । अधिनायकवादविरुद्धमा आन्दोलन गर्ने, राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय विषयमा अडान राख्ने र जनमत निर्माण गर्ने गतिविधिमा अग्र मोर्चामा रहने नेविसंघ ७३ सालमा भएको ११औँ महाधिवेशनपश्चात् तदर्थवादबाट चलेको ८ वर्ष पुग्यो ।

नेपाली कांग्रेसको १४औँ महाधिवेशनपश्चात् बस्न लागेको पहिलो महासमिति बैठकले यति बेला मुलुककै ध्यान खिचेको छ । पार्टी रूपान्तरण र मुलुकलाई दिशा निर्देश गर्न कांग्रेसले कस्तो नीति तय गर्छ भन्ने आमचासोको विषय बनेको छ । पार्टी रूपान्तरणको आवाज सबै नेताले प्राय: भाषणमा उठाइरहेको सुनिन्छ, तर व्यावहारिक रूपमा कांग्रेेसकै मेरुदण्डका रूपमा रहेको भ्रातृ संस्था नेपाल विद्यार्थी संघ तदर्थवादबाट थिलथिलो भएको छ । समयसापेक्ष मुद्दा बोकेर समाजलाई दिशानिर्देश गर्नुपर्ने बेला नेविसंघ आफ्नै औचित्य पुष्टिको संघर्षमा होमिनुपर्ने विवशतामा छ । पार्टी नेतृत्व, पदाधिकारी र सिङ्गो कांग्रेस केन्द्रीय समिति आफ्ना भ्रातृ संस्थाको समयसापेक्ष परिचालन र आवधिक अधिवेशन गराउने कार्यमा चुकिरहेका छन् ।

२२ साउन २०७३ मा नेपाल विद्यार्थी संघको ११औँ महाधिवेशन भृकुटीमण्डपमा उद्घाटन भएको सम्झना मेरो मानसपटलमा ताजै छ । तर, ८ वर्ष पुगेछ । २१ माघ २०६८ मा तत्कालीन नेपाली कांग्रेसका सभापति सुशील कोइरालाले अध्यक्षमा नियुक्त गरेका रञ्जित कर्ण नेतृत्वको नेविसंघको तदर्थ समितिले पाँच वर्षपछि विभिन्न आरोह, अवरोह र कठिनाइका बावजुद ११औँ महाधिवेशन सम्पन्न गर्‍यो ।

२०७३ साउनमा भएको ११औँ महाधिवेशनमा नेपाल इन्जिनियरिङ कलेजको तत्कालीन इकाइ सभापतिको हैसियतले महाधिवेशन प्रतिनिधि भएर आफ्नो मतमार्फत विद्यार्थीको नेतृत्व चुन्ने अवसर पाएको दिनदेखि लामो समयसम्म नेविसंघ एक जना व्यक्तिमा सीमित पारियो र आज पनि तदर्थवादबाटै संगठन चलिरहेको तथ्य आज मेरैअगाडि छ ।

कैयाैँ क्षमतावान् साथीहरू, जो मुलुकको समग्र शिक्षा प्रणालीको रूपान्तरणसँगै समग्र नेपाली समाजको रूपान्तरणको सपना बोकेर नेविसंघको कलम र मसाल अंकित झण्डालाई बोकेर समाजवादको गन्तव्यमा पुग्न निरन्तर यात्री बनिरहे, तिनको जोसजागर आज पनि उस्तै देख्छु । तर, हिजो नेविसंघकै राजनीतिक पृष्ठभूमि र जगबाट पार्टी, मलुकको नेतृत्वमा स्थापित नेताहरू नै अन्यायको विरुद्ध निर्भीक भएर आवाज उठाउने नेविसंघलाई कठपुतली बनाउन उद्यत् छन् । लाग्छ कि कांग्रेसले नेविसंघको ओज नै बिर्सेछ ।

महासमिति बैठकमा नेपाल विद्यार्थी संघ, नेपाल तरुण दललगायतका भ्रातृ संस्थाको वर्तमान परिस्थितिको समीक्षा भई आवधिक अधिवेशन सुनिश्चित गर्न आवाज मुखरित भए भ्रातृ संस्थाको परिचालनमा सुधार हुने नीति बन्ने ठाउँ रहला, अन्यथा महासमिति आमयुवा, विद्यार्थीका लागि कर्मकाण्डी मात्र बन्ने देखिन्छ । पार्टीले दिएको जिम्मेवारीबमोजिम समयसीमाभित्र वैधानिक अधिवेशन गराउन नसक्ने भ्रातृ संस्थामाथि पार्टीको अधिकारसम्पन्न समिति बनाएर हस्तक्षेप गर्न सक्ने संयन्त्र बनाउने वैधानिक व्यवस्था गर्न जरुरी देखिन्छ ।

महासमिति बैठकले समयको पदचापलाई बुझेर भ्रातृ संस्थाको परिचालन र आवधिक अधिवेशनमा नियमन गर्ने भ्रष्ट वैधानिक व्यवस्था गर्ने निर्णय गर्न नसके कांग्रेसका मेरुदण्डका रूपमा रहेको नेविसंघ, तरुण दल अस्थिपञ्जरमा परिणत हुने खतरा त छँदै छ । यसले आमयुवा, विद्यार्थीको कांग्रेसप्रतिको आकर्षण घट्ने र लोकप्रियतावादी नयाँ शक्तिहरूसँग प्रतिस्पर्धा गर्न कांग्रेसलाई भविष्यमा कठिनाइ हुने देखिन्छ ।

पञ्चायतकालमा पार्टी प्रतिबन्धित हुँदा नेताहरू जेल वा प्रवासमा रहेका बेला जनताको स्वतन्त्रता र प्रजातान्त्रिक प्रणाली स्थापित गर्न बिगुल फुक्ने नेविसंघ आज पार्टीका नेताहरूको गुटगत र व्यक्तिगत स्वार्थको सिकार बन्नबाट अछुतो छैन । भ्रातृ संस्थाको समयसापेक्ष परिचालन र आवधिक अधिवेशन महासमिति बैठकको प्रमुख एजेन्डा बन्ने संकेत नदेखिनु कांग्रेसले आफ्नो धरातल बिर्सेको हो कि भन्ने गम्भीर प्रश्न खडा भएको छ ।

स्वर्णिम इतिहास बोकेको नेपाल विद्यार्थी संघलाई समयानुकूल शैक्षिक र सामाजिक रूपान्तरणमा केन्द्रित गर्नुपर्ने आजको आवश्यकताबाट विमुख भई सिङ्गो पार्टी र पार्टीका नेतृत्वहरू नेविसंघलाई व्यक्तिको प्राइभेट कम्पनीजस्तो बनाएर सीमित व्यक्तिको स्वार्थमा प्रयोग गर्ने गुटको अस्त्र बनाउन तल्लीन छन् ।

आजको परिस्थितिमा सामाजिक रूपान्तरणका लागि नेविसंघलाई केन्द्रित गराउन सकेनाैँ भने, संघको अस्तित्व धरापमा पर्ने त छँदै छ, सँगै अग्रजहरूको योगदान र इतिहासमाथि कुठाराघात हुने देखिन्छ ।

७३ सालयता ८ वर्षसम्म तदर्थवादबाट थिलथिलो भएको नेविसंघलाई सशक्त बनाउन संगठन सुदृढीकरणको बाटो देखाउने, आवधिक महाधिवेशन सुनिश्चित गर्ने र नेविसंघलाई नेतृत्व विकासको थलो बनाउँदै पार्टीको ब्याकबोनका रूपमा स्थापित गर्ने जिम्मेवारीबाट कांग्रेस नेतृत्व र सिङ्गो केन्द्रीय समिति सधैँ विमुख देखिन्छ । आफ्नो प्रमुख भ्रातृ संस्था कोमामा पुग्दासम्म पनि पुनर्जीवनका लागि पार्टीमा कुनै नीतिगत व्यवस्था गरिँदैन । यस पटकको महासमिति बैठकबाट भ्रातृ संस्था परिचालन र अधिवेशनको भ्रष्ट मोडालिटीसहित नेविसंघको पुनर्जीवनका लागि वैधानिक व्यवस्था गरिनुपर्छ ।

समयको गति र समाजको वर्तमान परिस्थिति बुझ्न सक्ने विद्यार्थी पुस्ताको मागलाई कांग्रेसले बेवास्ता गरिराखेको बहस आमयुवा विद्यार्थीले मात्रै होइन, समाजले पत्याएका बौद्धिक वर्गले समेत गर्न थालेका छन् । वार्षिक २ लाख विद्यार्थी विदेश पलायन भइराखेका छन्, विदेशमा पढाइका नाममा अर्बौं पैसा विदेशिइरहेको छ । एकातिर मुलुकबाट युवा जनशक्ति पलायन भइराखेको छ भने अर्कोतिर स्वदेशी पुँजी पलायन भइराखेको छ । यसले मुलुकको अर्थतन्त्रमा गम्भीर असर पारिराखेको छ ।

समग्र मलुकको आर्थिक, सामाजिक र भाैतिक विकासलाई हामी अन्धकारतर्फ धकेलिराखेका छा‌ैँ । यस कारण समयमै मुलुकको नेतृत्व गर्ने जनमत पाएको पार्टी नेपाली कांग्रेसको महासमिति बैठकले युवा विद्यार्थीलाई स्वदेशमै सर्वसुलभ शिक्षा पढ्न पाउने वातावरण बनाउने नीति बनाउन र रोजगारीका अवसर सिर्जना गर्ने नीति अंगिकार गरी सरकारमार्फत व्यवहारमा लागू गराउन भूमिका खेल्नुपर्छ ।

हरेक विद्यार्थीलाई १ प्रतिशत ब्याजमा सफ्ट लोन दिने र डिग्री हासिल गरेपश्चात् सेवामा प्रवेश गरेपछि ऋण चुक्ता नहुञ्जेलसम्म आम्दानीबाट २५ प्रतिशत कटौती गर्ने नीतिगत व्यस्था गर्नुपर्छ । अन्यथा हालकै व्यवस्था र नीतिले शिक्षाक्षेत्रको सुधार र संविधानप्रदत्त अधिकार हासिल गर्न असम्भवप्राय: देखिन्छ ।

कांग्रेस महासमिति बैठक हरेक नेपाली विद्यार्थीले रोजेको प्राविधिक विषय सर्वसुलभ रूपमा पढ्न पाउने वातावरण निर्माण गर्नका लागि नीति बनाउन केन्द्रित हुनुपर्छ । हरेक विद्यार्थीलाई १ प्रतिशत ब्याजमा सफ्ट लोन दिने र डिग्री हासिल गरेपश्चात् सेवामा प्रवेश गरेपछि ऋण चुक्ता नहुञ्जेलसम्म आम्दानीबाट २५ प्रतिशत कटाैती गर्ने नीतिगत व्यस्था गर्नुपर्छ । अन्यथा हालकै व्यवस्था र नीतिले शिक्षाक्षेत्रको सुधार र संविधानप्रदत्त अधिकार हासिल गर्न असम्भवप्राय: देखिन्छ ।

पार्टीभित्र नेविसंघलाई समयको वेग र गतिलाई पछ्याउने संगठन बनाउनका लागि नीतिगत सुधारको उठानसमेत गरिँदैन । पार्टीको केन्द्रीय समिति बैठक आरोप प्रत्यारोपको थलोका रूपमा परिणत भएको देखिन्छ । विद्यार्थीका विद्रोहका स्वरहरू पनि चाकरी र चाप्लुसीमा परिणत हुँदा नेविसंघको समयसापेक्ष सुधार र रूपान्तरण नहुनुमा हामी विद्यार्थी नेताहरू पनि जिम्मेवारीको भारीबाट भाग्न मिल्ने अवस्थामा छैनाैँ । महासमिति बैठकले युवा विद्यार्थीमा केही आशा पुनर्जागृत गर्ला कि भन्ने अपेक्षा गरिएको छ । त्यसैले केन्द्रीय समितिजस्तो आरोप प्रत्यारोपको थलो महासमिति बैठक नबनोस् भन्ने चिन्ता जीवितै छ ।

कांग्रेसमाथि आउने चुनौतीलाई सामना गर्न रक्षाकवजका रूपमा विकास गर्नुपर्ने नेविसंघलाई बलियो बनाउन आजसम्म न त पार्टी नेतृत्वको चेत खुलेको छ, न त पार्टी नेतृत्वमा रहेकाहरू नै जिम्मेवार देखिन्छन् । तर, आफ्नो भजनमण्डली बनाउनमै मस्त देखिन्छन् । यसपटकको महासमिति बैठकले नेविसंघको संरचना, संगठन र समयसापेक्ष परिचालनको मोडालिटीमा आमूल सुधारका गर्न नीतिगत निर्णय गरी यसलाई चिर्न सके भविष्यमा कांग्रेसमाथि आइपर्ने चुनौती सामना गर्न नेविसंघ रक्षाकवज बन्न सक्छ ।

मुलुककै जेठो र ठूलो विद्यार्थी संगठन हो नेविसंघ । यो शक्तिलाई पार्टीले बुझ्न नसक्नु र समयानुकूल परिचालन, व्यवस्थापन गर्न नसक्नु कांग्रेसको गैरजिम्मेवारी हो भन्दा अत्युक्ति नहोला ।

इतिहासका कालखण्डमा नेपाली कांग्रेसका नीति र सिद्धान्तलाई अंगिकार गरी प्रजातन्त्र स्थापित गर्न २०३६, २०४६ र २०६२– ०६३ का जनआन्दोलनमा अग्रणी भूमिका खेल्दै, लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको यात्रामा अगुवाइ गरेको नेविसंघ समाज र समयको गतिअनुसार चरित्र र वेग बदल्नुपर्ने अवस्थामा छ । आज नेपाल विद्यार्थी संघ शैक्षिक एजेण्डामा केन्द्रित हुन पाएको छैन । बरु, पार्टी र गुटको अस्त्र बन्न अभिशप्त छ । संगठनमा व्यक्तिगत लाभ, स्वार्थ र गुटगत स्वार्थ बढ्दै गएको छ । नीति, सिद्धान्त र विचार हराउँदै गएको छ ।

नेविसंघमा क्रियाशील विद्यार्थी नेताहरूका उमेर समूहका व्यक्तिहरू छोटो समयमा समस्या र बेथिति उजागर गरेकै भरमा संघीय सांसदमा जनताबाट अनुमोदित भएर आफ्नो क्षमता देखाइरहँदा वर्षाैंदेखि अन्याय, बेथितिका विरुद्ध संघर्ष गरेका नेविसंघका नेताहरू आफ्नो अस्तित्व रक्षा र विधिसम्मत महाधिवेशन गर्न पार्टीभित्र आन्तरिक लोकतन्त्रका लागि संघर्ष गरिरहनुपरेको परिस्थितिको दास बन्नुपर्ने बाध्यता अझै पनि हाम्राअगाडि छ । योभन्दा ठूलो विडम्बना र दुर्भाग्य के हुन सक्छ ? महासमिति बैठक यस विषयमा गम्भीर बन्नुपर्छ ।

लोकप्रियतावादी र अतिवादी शक्तिहरूको उदय किन भयो ? भ्रष्ट विचार, सिद्धान्तको जगबिना लोकप्रियतावादीहरू किन जनमत पाइरहेका छन् ? बिहान उठेर जाने कता हो भन्ने गन्तव्य नभएका शक्तिहरूसँग विचार र भिजन बोकेका, विद्यार्थी, युवालाई प्रतिनिधित्व गर्ने र समाजलाई दिशानिर्देश गर्न सक्ने आफ्ना भ्रातृ संस्थालाई कांग्रेसले किन परिचालन गर्न सकिराखेको छैन ? महासमिति बैठकमा गम्भीर बहस हुन जरुरी छ । महासमिति बैठकले बहससँगै भ्रष्ट कार्ययोजनासहित समयसापेक्ष परिचालनको वैधानिक व्यवस्था गरे कांग्रेससामु उभिएका चुनौतीको सामना गर्न कठिन छैन । तर, नेतृत्वको दृढ इच्छाशक्ति र रणनीतिक भिजन महासमितिबाट झल्किनु त्यसको सुरुवात हुनेछ ।

पार्टीको ठाडो हस्तक्षेपमा नरूमल्लिई सामाजिक अन्याय र शैक्षिक मुद्दामा केन्द्रित हुन सक्ने सशक्त नेविसंघ आजको आवश्यकता हो । सशक्त नेविसंघ निर्माणमा जुट्ने वातावरण निर्माण गर्न कांग्रेसले अब रत्तिभर पनि ढिलो गर्नु हुँदैन ।

नेविसंघलाई चरम गुटबन्दी र स्वार्थको भासमा फसाउन खोज्नु आउँदो पुस्ताको सुनौलो भविष्यमाथिको खेलवाड र समग्र संगठनप्रतिको अपमान हो । त्यसैले बहुप्रतीक्षित महासमिति बैठकबाट गुटगत र व्यक्तिगत स्वार्थबाट माथि उठेर सामाजिक रूपान्तरणका लागि सशक्त नेविसंघ निर्माणमा जुट्नुपर्ने र सोहीअनुरूप वैधानिक व्यवस्था गर्नुपर्ने टड्कारो आवश्यकता छ ।

नेविसंघलाई गतिशील र सशक्त बनाउँदै समयानुकूल शैक्षिक विकास र रूपान्तरणमा केन्द्रित गराउने जिम्मेवारी हाम्रो काँधमा छ । अबका दिनमा नेविसंघ आउँदो पुस्ताका विद्यार्थीका समस्या र चुनौतीलाई सामना गर्दै लोकतन्त्रको आधार स्तम्भ बलियो बनाउनेतर्फ केन्द्रित हुनुपर्छ । साथै, पार्टीको नेविसंघमाथिको अनुचित हस्तक्षेप पनि बन्द गरिनु अपरिहार्य छ ।

देशमा जताततै भ्रष्टाचार र कुशासन माैलाएको छ । सरकारले शैक्षिक माफियालाई प्रोत्साहन गरिराखेको छ । यस्तो अवस्थामा नेपाली कांग्रेसको बहुप्रतीक्षित महासमिति बैठकले नेविसंघजस्तो न्याय र संघर्षको पर्याय बनेको संगठनलाई सर्वसुलभ शिक्षा प्रणालीको विकास, सुशासन, भ्रष्टाचारमुक्त समाज र सामाजिक न्याय स्थापित गराउन केन्द्रित गराउन वैधानिक व्यवस्था गर्न गम्भीर बन्नुपर्छ । अन्यथा नेविसंघको औचित्यमाथि ठूलो प्रश्नचिह्न खडा हुनेछ र संघको सुनाैलो भविष्य पनि अन्धकारमय हुनेमा शंका छैन ।

त्यसैले काग्रेस अब बेलैमा सचेत बन्नुपर्ने आवश्यकता देखिएको छ । अन्यथा यसबाट हुन सक्ने क्षति पनि कांग्रेसले नै बेहोर्नुपर्नेछ । बेलैमा कांग्रेस पार्टी नेतृत्व र नेताहरू सचेत बन्दै पार्टीको ब्याकबोन कमजोर हुन दिन हुँदैन । महासमिति बैठकले युवा विद्यार्थी विदेश पलायन, बेरोजगारी, महँगो शिक्षा प्रणालीलगायतका यावत् समस्या न्यूनीकरणका लागि प्रस्ट नीतिगत व्यवस्था गरी नयाँ बाटो तय गर्न सके समाजलाई दिशा निर्देश गर्न सक्ने पार्टीका रूपमा नेपाली कांग्रेसप्रति नयाँ पुस्ताको आकर्षण र नेविसंघको औचित्य बढाउन सकिन्छ ।

लेखक नेविसंघका केन्द्रीय सदस्य हुन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, फागुन ७, २०८० १४:११