राजनीतिक उत्तरार्धमा अड्डाअदालत धाइरहेका ‘महरा सर’

A+ A A-

बाहिरबाट झट्ट हेर्दा निकै शालीन र भद्र देखिन्छन् नेकपा माओवादी केन्द्रका उपाध्यक्ष कृष्णबहादुर महरा । माओवादीमा र राप्ती क्षेत्रका धेरै नेताहरूका उनी ‘महरा सर’ हुन् । तर उनमा पछिल्ला दिनहरूमा न 'भद्र' कायम छन् न सरकै अवस्थामा । बरु राजनीतिक जीवनकाे उत्तरार्धमा उनी अड्डाअदालत धाइरहेका छन् ।

२०४८ मा संयुक्त जनमोर्चाबाट सांसद जितेर संसद पुग्नुभन्दा पहिला महरा रोल्पामा शिक्षक थिए । उनले रोल्पामा गणित र विज्ञान मात्र पढाएनन्, आफैँले पढाएका धेरै विद्यार्थीहरूलाई कम्युनिस्ट राजनीतिमा ल्याए । ३२ वर्षको उमेरमा सांसद बनेका थिए उनी । २०४८ सालमा प्रत्यक्ष निर्वाचित भएर संसद पुगेका थिए । तर पनि उनको छवि महरा सर रहिरह्यो । त्यो समयमा संयुक्त जनमोर्चाले चुनावको उपयोग गर्ने भन्दै देशका विभिन्न जिल्लाबाट उम्मेदवार उठाएको थियो ।

माओवादीले २०५२ सालमा सशस्त्र युद्ध सुरु गर्दा उनी पश्चिचमाञ्चल क्षेत्रीय ब्युरो सदस्य थिए । साे पार्टीमा शक्ति र पद आर्जन गर्दै गए । द्वन्द्वकालीन समयमा उनी माओवादीकाे प्रवक्ता बने । पहिलाेपटक सरकारसँग वार्ता गर्न माओवादीको तर्फबाट गठन गरिएकाे समितिकाे संयोजक बने । र वार्ता पनि गरे । यद्यपि उनी त्यसमा सफल भएनन् ।

महरा रोल्पामा यति चर्चित थिए कि महरा माओवादी बनेपछि त्यहाँका सबै युवाहरू उनको नामले पनि माओवादीमा संगठित हुने लहर चलेको थियो । 'बीएस्सी पढेका, शिक्षक भएका महरा सर माओवादी भएपछि हामी सबै उनको नाम लिएर माओवादी भएका थियौँ,' रोल्पाबाट लुम्बिनी प्रदेशका सांसद दिपेन्द्र पुन सिजलले बताए । उनले भने, ‘रोल्पाका सबै नेताहरू महरा सरका कारण माओवादीमा लाग्नुभएको हो । उहाँले पूर्वउपराष्ट्रपति नन्दबहादुर पुन, वर्षमान पुन, नेत्रबहादुर चन्द, कुलबहादुर केसी, झक्कु सुवेदी सबैलाई पढाउनुभयो । पार्टीमा जोड्नुभयो । मलगायत साथीहरू महरा सरको नाम सुनेर माओवादीमा संगठित भएका हौँ ।’

साँच्चै महरा सर माओवादीका लागि संगठक, विचारक, राणनीतिकार थिए । उनले पढाएका विद्यार्थी 'जनयुद्ध'मा सक्रिय रूपमा लागे । पार्टीमा लागेपछि फर्केर नहेरेका महरा रोल्पाका लागि आदर्श व्यक्ति थए । रोल्पामा थवाङमा वर्मन बुढा र तेजमान घर्ती, जेलवाङमा चन्द्रबहादुर बुढा र लिवाङमा महरा सरको प्रभाव थियो । रोल्पाका सिनियर नेताहरू वर्मन, चन्द्रबहादुर र तेजमानले पनि महरा सर भनेर सम्बोधन गर्ने गरेको सिजल बताउँछन् ।

पछिल्लो अवस्था फरक भए पनि महराको भूमिका पार्टीमा महत्त्वपूर्ण रहेको सिजल बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘मजस्ताका लागि आदर्श व्यक्ति हुनुहुन्थ्यो । उहाँलाई आदर्श पात्र बनाएर संगठनमा लागेको हुँ । अप्रमाणित कुराले उनको छवि धमिल्याएको छ ।’

माओवादीमा प्रवक्ता हुँदै वार्ता टोलीको नेतृत्व गरेपछि झन्‌झन् महराको शक्ति र लोकप्रियता बढ्दै गयो । उनी पार्टी हेडक्वार्टरको नजिक हुँदै गए । जतिजति माओवादी पार्टी अध्यक्ष प्रचण्डको नजिक भए, त्यति नै शक्ति र सत्तामा प्रभाव जमाउँदै गए । माओवादी पार्टी सत्तामा पुगेपछि महरा निरन्तर लाभको पदमा रहे । पाँचपटक मन्त्री बने, सभामुख बने ।

अन्तरिम संसदबाट शासन सत्तामा प्रवेश गरेका कम बोल्ने तर जायज–नाजायज सबै गर्न सक्ने माहिर थिए माओवादीभित्र महरा । यही क्षमता प्रचण्डलाई मन परेको हुन सक्छ र पटक–पटक जहाँ पनि महरालाई अगाडि सारे । बेइजिङ र दिल्लीलाई रिझाउन सक्ने छवि महराको थियो । त्यही भएर माओवादीमा अन्तर्राष्ट्रिय विभाग प्रमुख पनि भए ।

पार्टीभित्र कहिले वैद्य समूहमा, कहिले प्रचण्ड समूहमा बसेर भूमिका निभाए । जुन माओवादीमा अरुले सक्दैनथे, जसका कारण दुवै समूहको प्यारो बनिरहे ।

सत्तामा प्रवेशसँगै विवाद

'जनयुद्ध'मा मिडियटरको भूमिका निभाउन सक्ने नेताको छवि बनाएका महरा शान्ति प्रक्रियामा पनि त्यही भूमिकामा रहे । यसले गर्दा पनि उनको सम्बन्ध सबैसँग राम्रो भयो । माओवादीमा सबैसँग सम्बन्ध राम्रो हुँदा उनलाई सबैले विश्वास गर्दै गए ।

माओवादी विभाजन हुँदा उनी झन् शक्तिशाली भए । मोहन वैद्य र बाबुराम भट्टराई पार्टीबाट बाहिरिएपछि महरा प्रचण्डको अझ नजिक र विश्वासिला पात्र बने ।

महराभन्दा सिनियर नेता पोष्टबहादुर बोगटीको निधनपछि माओवादी केन्द्रमा महराको एकछत्र राज चल्न थाल्यो । मुखले कसैसँग नमीठो नबोल्ने महरा पद र अवसरका लागि माओवादीमा एक्लो पात्र बने । प्रचण्डको पहिलो रोजाइ पनि महरा नै बने ।

'जनयुद्ध'मा जति महरा र उनको परिवारको योगदान थियो, त्योभन्दा बढी अवसर लिँदै गए । माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आउँदा उनको नेतृत्वमा पहिलोपटक माओवादी संसदमा सहभागी बन्यो । उनी संसदीय दलको नेता बने र पहिलोपटक सूचना तथा सञ्चारमन्त्री बने । त्यहीँबाट उनले राजकीय पदको शक्ति प्रयोग गर्न सुरु गरे ।

सञ्चारमन्त्री भएको बेला सस्तो मूल्यमा फ्रिक्वेन्सी बेचेको आरोप लाग्यो । आरोप लागे पनि प्रचण्डको दह्रो साथ पाएका महराको सत्ता र शक्तिको यात्रा रोकिएन । झन्‌झन् शक्तिशाली मन्त्रालयको जिम्मेवारी पाउँदै गए । अहिलेसम्म माओवादीमा अवसर पाउनेमा प्रचण्डभन्दा बढी महरा भएको माओवादीका नेताहरू बताउँछन् । महरा सरले जुनजुन पद पाए, ती सबै पदमा उनी विवादित बने ।

मन्त्री बनेर जुन भवनमा मन्त्रालय चलाए, त्यहीँ बयान दिए

माओवादीको राजनीतिमा पनि पछिल्लो समयमा देखिन छोडेका महरा बिहीबार दिउँसो सिंहदरबारस्थित पुरानो गृह मन्त्रालय रहेको भवनमा बयान दिन पुगे । २०६७ सालमा गृहमन्त्री भएर जुन भवनमा उनले मन्त्रालय चलाएका थिए, त्यही भवनमा १३ वर्षपछि पुगेर सुन तस्करीमा जोडिँदा बयान दिन पुगेका हुन् ।

२०६७ सालमा त्यो भवन प्रवेश गर्दा जुन सानमान र सत्ता उनको साथमा थियो, त्यो सबै अहिले गुमेको छ । देशको गृहमन्त्री भएर त्यो भवनबाट सुरक्षाको जुन चाँजोपाँजो मिलाए, अहिले त्यही भवनमा अपराधसँग जोडिएर बयान दिन आउनुपर्ला भनेर महरा सरले जीवनमा सोचेका पनि थिएनन् होला । तर, उनले पाएको सत्ता शक्तिको मातले नै उनलाई बयानका लागि पुर्‍यायो ।

हिजो एक कुरा समान थियो– महराको अवस्था र त्यो भवनको अवस्था । महरा गृहमन्त्री हुँदा जुन चहलपहल र शक्ति त्यो भवनमा थियो, त्यो अहिले छैन । अहिले जस्तो अँध्यारो महराको मन भएको थियो होला, त्यस्तै अँध्यारो लाग्छ त्यो भवन पनि ।

पहिला महराको वरिपरि सत्ता, शक्ति र मानिस हुन्थे, बिहबार बयान दिन जाँदा कोही थिएनन् । न उनमा सत्ता र शक्तिको चार्म थियो, न कुनै आस नै । उनीसँग सरकारले गठन गरेकाे सुन चाेरी पैठारीसम्बन्धी उच्चस्तरीय जाँचबुझ आयोगले ६० किलो र ९ किलो सुन तस्करी प्रकरणको अनुसन्धानका लागि बिहीबार दिउँसो बयान लिएको हो ।

महरा ९ किलो सुन प्रकरणमा मुछिए पनि उनीविरुद्ध मुद्दा भने चलाइएकाे छैन । भेपमार्फत तस्करी गरिएको सुन प्रकरणमा केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरोले सरकारी वकिल कार्यालय काठमाडौंमा बुझाएको प्रतिवेदनमा लिङ्क चार्ट बनाएको थियो । जसमा सुन तस्करका मुख्य नाइके भनिएका चिनियाँ नागरिक दाओजिन वाङसँग महराको सम्पर्क भएको देखिएपछि लिङ्क चार्टमै सीआईबीले महराको नाम उल्लेख गरेको छ । महरा मात्र होइन, उनका छोरा राहुल पनि यसमा जोडिएर अहिले पुर्पक्षका लागि थुनामा छन् ।

बयान दिनुपर्ने अवस्थामा पुगेका महराको ओरालो यात्रा २०७६ सालको दसैँको समयबाट सुरु भएको थियो ।

प्रचण्ड सधैँ दाहिना हुँदा अवसर नै अवसर पाउँदै आएका महराले २०७४ सालको फागुनमा संघीय संसदको सभामुख हात पारे । तर, दुई वर्षमा बलात्कारजस्तो जघन्य अपराधको आरोप लाग्यो । आरोप मात्र लागेन, पदमा हुँदा नै प्रहरी हिरासतमा पुगे ।

संसद सचिवालयमा कार्यरत महिला कर्मचारीमाथि जबर्जस्ती करणी उद्योगको आरोप लागेपछि २०७६ असोज १४ गते महराले सभामुख पदबाट राजीनामा दिएका थिए । २०७६ कात्तिक १९ गते काठमाडौं जिल्ला अदालतले महरालाई थुनामा राखी अनुसन्धान अघि बढाउन आदेश दियो । महरा डिल्लीबजार कारागारमा थुनामा बसे ।

तर, केही महिना जेल बसेपछि सोही वर्षको फागुन ५ मा अदालतले उनलाई सफाइ दियो । महराविरुद्ध बलात्कार प्रयासको जाहेरी दिने संसद सचिवालयकी कर्मचारीले अदालतसमक्ष महराले आफूविरुद्ध बलात्कार प्रयास नगरेको बयान दिएकी थिइन्, जसका कारण उनले सफाइ पाएका थिए ।

‘कमब्याक’को प्रयास

बलात्कार आरोपमा पक्राउ परेपछि धेरैले महराको राजनीतिक भविष्यमाथि अड्कल लगाउन थालेका थिए, अब राजनीतिमा फर्कन्छन् कि फर्कंदैनन् भनेर । तर, सफाइ पाएपछि उनी राजनीतिमा पुनः सक्रिय भए । २०७९ असार २३ गते बसेको माओवादी केन्द्रको केन्द्रीय समितिको बैठकले उनलाई पार्टीको उपाध्यक्ष र प्रवक्ता पनि बनायो । पार्टीको भन्दा पनि प्रचण्डको चाहना उनलाई राजनीतिमा कमब्याक गर्नु थियो । जसका लागि प्रचण्डले पार्टीमा महरालाई भूमिका दिए ।

यसैबीच, महरालाई माओवादी घटकहरूलाई मिलाउने जिम्मेवारी दिए । उनको नेतृत्वमा विचार मिल्नेसँग पार्टी एकता गर्ने भन्दै समिति बनायो । प्रचण्डले सधैँ भूमिका दिने तर महरा भने सधैँ विवादमा जोडिने काम भइरह्यो । जसका कारण ६५ वर्षको उमेरमा जेल, अड्डाअदालत धाइरहेका छन् । उनीसँगैका मानिसहरू गाउँघरमा नातिनातिना खेलाएर बसेका छन् भने उनी अवैध धन्दामा मुछिएपछि अड्डाअदालतको चक्कर लगाइरहेका छन् । अड्डाअदालत नपुर्‍याएका काण्ड पनि महराका थुप्रै छन् । जसको चर्चा सधैँ हुने गर्छ ।

छानबिन नभएको काण्ड

१८ फागुन २०६७ मा चिनियाँ नागरिकसँग ५० करोड मागेको टेपकाण्ड बाहिरियो । सांसद खरिद गर्नका लागि उनले ५० करोड मागेको अडियो सार्वजनिक भयो तर माओवादीमा यसको कहीँकतै चर्चा भएन । न पार्टीले छानबिन गर्‍यो, न त राज्यका कुनै निकायले सोधिखोजी गरे । महरा बचे । उनीसँग त्यो समयमा सत्ता शक्ति थियो ।

थलिएका महरा

महरा पछिल्लो समय स्वास्थ्यका कारण पनि खासै सार्वजनिक कार्यक्रममा देखिँदैनन् । उनी बोल्दा पनि प्रस्ट बोल्न सक्दैनन् । केही समयपहिला स्वास्थ्यका कारण केही दिन काठमाडौं र केही समय रोल्पा बस्ने गरेको बताएका थिए ।

केही दिनपहिला उनी रोल्पा गएर आराम गरिरहेका थिए । राप्ती क्षेत्र र रोल्पाका लागि राजनीतिक प्रेरक, सबैका प्यारा महरा अहिले राजनीतिबाट टाढा हुँदै गएका छन् । केही स्वास्थ्यका कारण र केही उनको कामका कारण महरा राजनीतिबाट बिस्तारै ओझेल पर्न थालेको एक माओवादी नेता बताउँछन् । ती नेताले भने, ‘सत्ता शक्ति सधैँ स्थिर हुँदैन । जुन महरा कमरेडलाई पनि लागू भयो । स्वास्थ्य ठीक छैन । बोली प्रस्ट छैन । थप काण्डैकाण्डमा नाम जोडिएको छ । छोरा जेलमा छ । अनि तनाव त भइहाल्छ नि !’

भदौ १३ गते बयान दिन सीआईबीमा पुगेका छोरालाई त्यहीँ पक्राउ गरेर राखिदियो । असोज २६ गते काठमाडौं जिल्ला अदालतले पुर्पक्षका लागि थुनामा पठाउने आदेश दियो । अहिले राहुल महरा थुनामा छन् ।

महराको सत्तायात्रा

पहिलोपटक २०६३ चैतमा गिरिजाप्रसाद कोइराला नेतृत्वको अन्तरिम सरकारमा महरा सूचना तथा सञ्चारमन्त्री भए । २०६५ सालमा प्रचण्ड नेतृत्वको सरकारमा फेरि सूचना तथा सञ्चारमन्त्री भए ।

२०६७ सालमा झलनाथ खनाल नेतृत्वको सरकारमा उनी उपप्रधानमन्त्री एवं गृहमन्त्री भए । २०७३ सालमा प्रचण्ड नेतृत्वको सरकारमा उपप्रधानमन्त्री एवं अर्थमन्त्री भए । फेरि २०७४ सालमा शेरबहादुर देउवा नेतृत्वको सरकारमा उपप्रधानमन्त्री एवं परराष्ट्रमन्त्री भए ।

२०७४ मंसिरमा भएको प्रतिनिधिसभाको चुनावमा दाङ क्षेत्र नम्बर २ बाट जितेपछि २०७४ को फागुनदेखि उनी सभामुख भए । अहिले माओवादीको उपाध्यक्ष छन् । शुक्रबार बसेको माओवादीको स्थायी समितिको बैठकमा सहभागी भए । उनी माओवादीको तीनमहिने अभियानमा पनि खासै कहीँकतै कार्यक्रममा देखिएका थिएनन् । उनी स्वास्थ्यका कारण पार्टी काममा नदेखिएको माओवादी नेताहरू बताउँछन् ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, माघ २६, २०८० २०:१९