छिमेकी तीन देशमाथि आक्रमण : आखिर के चाहन्छ इरान ?

A+ A A-

इरान र पाकिस्तानले दुई दिनका अन्तरमा आतंकवादी संगठनलाई लक्षित गरेको भन्दै एक अर्काको भूमिमा क्षेप्यास्त्र हमला गरेका छन् । पाकिस्तानी एयरफोर्सले इरानको सिस्तान–बलुचिस्तानमा बलुच लिबरेसन आर्मीको अड्डामा हमला गरेको र केही आतंकवादी मारिएको दाबी गरेको छ । इरानले भने पाकिस्तानी हमलामा ४ बालबालिका र तीन महिलाको मृत्यु भएको र उनीहरू कोही पनि इरानी नागरिक नभएको बताएको छ । इरानले पाकिस्तानको बलुचिस्तान क्षेत्रमा हमला गरेको दुई दिनपछि पाकिस्तानले इरानी भूमिमाथि हमला गरेको हो ।

यसअघि पाकिस्तानले आफ्नो भूमिमाथिको हमला सम्प्रभुताको गम्भीर उल्लंघन भएको भन्दै त्यसको परिणाम गम्भीर हुने चेतावनी दिएको थियो । इरानका विदेशमन्त्री अमिर अब्दोल्लाहियनले बुधबार मात्रै पाकिस्तानी विदेशमन्त्री जलिल अब्बास जिलानीसँग फोनमा कुराकानी गर्दै आतंकवादी संगठन जैश अल–अदललाई निशाना बनाएको बताएका थिए । जिलानीले भने कुनै पनि देशमाथि जोखिम हुने गरी हमला गर्न नहुने र इरानी हमलाको जवाफी कारबाही गर्ने पाकिस्तानलाई पूरा अधिकार भएको बताएका थिए । त्यसको २४ घन्टा नबित्दै पाकिस्तानले सीमाभन्दा ४८ किलोमिटरभित्र इरान भूमिमा छिरेर हमला गरेको हो ।

पाकिस्तान पछिल्लो केही समयदेखि बलुचिस्तानमा आन्तरिक समस्या झेलिरहेको छ । त्यसैले बलुचिस्तानमाथिको हमलाले पाकिस्तानलाई निकै गम्भीर बनाएको देखिन्छ । इरान र पाकिस्तानबीच करिब ९ सय किलोमिटर लामो सीमा छ । त्यसो त इरानले पछिल्ला केही दिनमा इराक, सिरिया र पाकिस्तानमा हमला गरेको छ । पाकिस्तान र इरानले एक अर्का देशभित्र भएका हमलामा आतंकवादी संगठनलाई निशाना बनाएको बताएका छन् ।

पाकिस्तानमाथि किन भयो आक्रमण ?

इरानले पाकिस्तानमाथिको हमला नभई पाकिस्तानी भूमिका क्रियाशील जैश अल–अदल नामको आतंकवादी संगठनलाई लक्षित गरी हमला गरेको बताएको छ । पाकिस्तानले पनि इरानी भूमिमा क्रियाशील बलुच लिबरेसन आर्मी नामको संगठनलाई निशाना बनाएर हमला गरेको उल्लेख गरेको छ ।

सिस्तान–बलुचिस्तान एकै इतिहास भएका क्षेत्र हुन् । जुन हाल पाकिस्तान र इरानको नियन्त्रणमा अलग अलग राज्यका रुपमा रहेका छन् । इरान एक शिया बहुल देश हो भने पाकिस्तानमा करिब ९५ प्रतिशत सुन्नी समुदायको बसोबास छ । पाकिस्तानका सुन्नी संगठन इरानको विरोध गर्छन् । अर्कोतिर बलुचिस्तानमा रहेको जैश अल अदल आतंकवादी संगठनले इरानी सीमाभित्र छिरेर बेलाबेला त्यहाँ तैनाथ रिभोल्युसनरी गार्ड कोरमाथि हमला गर्ने गरेको छ ।

इरानले पाकिस्तानमा यस्ता आतंकवादी संगठनका गतिविधि निगरानी गर्न आग्रह गर्दै आएको थियो । सन् २०१५ मा इरान र पाकिस्तानबीचको सम्बन्ध खराब भएको थियो । त्यसबेला ८ इरानी सैनिक जैश अल अदलका लडाकुसँगको भिडन्तमा मारिएका थिए । त्यसैबेला इरानले पाकिस्तानी भूमिबाट छिरेका आतंकवादीसँग भिडन्तमा सैनिक मारिएको घटनाको बदला लिने इरानले घोषणा गरेको थियो ।

कस्ता हुन् यी आतंकवादी संगठन ?

जैश अल अदल इरानका लागि एक आतंकवादी संगठन हो । यो समूहले आफ्नो नाम सन् २०१२ मा बदलेर जुनदल्लाह बाट जैश अल–अदल राखेको हो । अब्दुल मलिक रेगीले सन् २००२/०३ मा यो समूह बनाएका थिए । सन् २००३ मा इरानका केही सरकारी कार्यालयमा हमला गर्नुका साथै पूर्वराष्ट्रपति मोहम्मद अहमदिनेजादको हत्याको कोसिस गरेपछि यो समूह चर्चामा आएको हो । यो समूहमा सामेल भएका धेरैजसो लडाकुहरू बलुचिस्तानका छन् ।

जैश अल अदलका अनुसार इरानको शिया सरकारले सुन्नी बलुचहरूलाई अधिकार दिँदैन । त्यसैकारण यो संगठनले इरानमाथि हमला गर्ने गरेको छ । सिस्तान–बलुचिस्तानमा दुई देशको सीमा क्षेत्रमा क्रियाशील यो संगठनमाथि प्रतिबन्ध लगाउन इरानले माग गर्दै आएको छ । अब्दुल मलिक रेगीलाई इरानले पक्राउ गरेपछि सन् २०२० मा मृत्युदण्ड दिएको थियो । त्यसपछि यो संगठन दुई भागमा विभाजित भयो । जसमा जैश अल–अदल यो क्षेत्रमा बढी शक्तिशाली बन्यो । अमेरिकी विदेश मन्त्रालयले सन् २०१० मा जुनदल्लाहलाई विदेशी आतंकवादी संगठन घोषित गरेको थियो । सन् २०१९ मा जैश अल–अदलको नाम पनि यसमा सामेल गरेको हो ।

अर्कोतिर बलोच लिबरेसन आर्मीको गठन सन् १९७० को दशकमा भएको हो । पाकिस्तान, बेलायत र अमेरिकाले यसलाई आतंकवादी संगठन मान्छन् । बलुचिस्तानका विद्रोहीले पाकिस्तानको शासनलाई चुनौती दिँदै आएका छन् । उनीहरूले अलग बलोच देशको मागसहित पाकिस्तानमाथि हमला गर्ने गरेका छन् । यो संगठनविरुद्ध पाकिस्तानले लामो समयदेखि संघर्ष गर्दै आएको छ ।

इरानले किन गर्‍यो तीन छिमेकीमाथि हमला ?

इरानले पछिल्ला केही दिनमा सिरिया, इराक र पाकिस्तानमाथि शृङ्खलाबद्ध हमला गरेको छ । इजरायलले प्यालेस्टाइनको गाजा क्षेत्रमा हमास समूहलाई लक्षित गरी गरिरहेको निरन्तरको आक्रमणबीच इरानले गरेको यो हमलालाई लिएर केही प्रश्नहरू उठेका छन् । किनकि यतिबेला इजरायली हमलालाई लिएर मुस्लिम समुदाय एकजुट भइरहेका बेला इरानले किन मुस्लिम राष्ट्रहरूमाथि नै हमला गर्‍यो भन्ने चासो सर्वत्र छ । तर यी हमलाले इरानी रणनीतिका केही संकेत दिएको छ ।

इरानको सैनिक संगठन हो, इस्लामिक रिभोल्युसनरी गार्ड कोर (आईआरजीसी) । जसले पछिल्ला वर्षमा आफ्नो शक्ति सुदृढ गरेको छ । मध्यपूर्वमा रहेका अमेरिकी सैन्य बेस, तेल अभिभ र हाफियामा इजरायली बेस इरानी मिसाइलको दुरीभित्र आइसकेका छन् । अर्थात इरानले आफ्नो शक्ति विस्तार गर्दै मध्यपूर्वका धेरैजसो स्थानमा इरानी भूमिबाटै हमला गर्नसक्ने भएको छ । सोमबार राति रिभोल्युसनरी गार्ड कोरले इराकको अर्धस्वायत्त कुर्दिस्तानको राजधानी इरबिलमा ११ वटा ब्यालिस्टिक मिसाइल हान्यो । जसमा चार जनाको मृत्यु भयो भने ६ जना घाइते भए ।

कुर्दिस्तान इलाकाका प्रधानमन्त्री मसरुर बरजानीले यो आक्रमण कुर्दिश जनताविरुद्धको अपराध भएको बताएका छन् । कुर्दिस्तान सरकारले आफ्नो भूमिमा विदेशी एजेन्टको उपस्थिति अस्वीकार गरेको छ । आईसीआरजीसीले गरेको हमलामा चर्चित कुर्दिस करोडपति व्यापारी पेश्राव डियाजीको उनकै निवासमा मृत्यु भएको छ । इरानको यो हमलाले इरानी हतियार टार्गेट आक्रमणका लागि पनि विश्वासिला रहेको संकेत दिएको छ ।

सन् २००३ मा इराकमाथि अमेरिकी आक्रमणपछि डियाजीले फाल्कन ग्रुप र एम्पायर वल्र्ड नामका दुई कम्पनी बनाएका थिए । डियाजी कुर्दिस्तानका प्रधानमन्त्री बरजानी परिवारका निकटस्थ मानिन्थे । इराकमा अझै पनि २ हजार ५ सय अमेरिकी सैनिक छन् । इरबिलमा रहेका अमेरिकी सैनिकले चरमपन्थी संगठन इस्लामिक स्टेटविरुद्धको अभियानको नेतृत्व गर्दै आएका छन् ।

इरानले २५ डिसेम्बरमा सिरियाको राजधानी दमास्कसको बाहिरी इलाकामा हमला गर्‍यो । जसमा एक वरिष्ठ कमाण्डरको मृत्यु भयो । १५ जनवरीमा आईआरजीसीले उत्तर–पश्चिम सिरियाको इदलिबमा आईएस र अन्य आतंकवादी संगठनलाई लक्षित गरी ब्यालिस्टिक मिसाइल हमला गरेको थियो । इदलिबमा करिब ३० लाख विस्थापित सिरियाली नागरिक बसिरहेका छन् । जो सन् २०११ मा राष्ट्रपति बसर अल असद विरुद्ध सुरु भएको विद्रोहका क्रममा असदको विरुद्ध उभिएका थिए । बसर अल असदलाई इरानको समर्थन छ । इरान शिया मुस्लिम देश हो । बसर अल असद सुन्नी बहुल सिरियाका शिया राष्ट्रपति हुन् । इदलिबमा इस्लामिक ग्रुप हयात तहरिर अल–शर्मको बलियो उपस्थिति छ भने यहाँ आईएस र अलकायदाजस्ता आतंकवादी संगठन पनि सक्रिय छन् ।

आईआरजीसीले इदलिबको हमला ३ जनवरीमा दक्षिण इरानको कर्मनमा आईआरजीसीका कमाण्डर कासिम सुलेमानीलाई श्रद्धान्जली दिन भेला भएको मानिसहरूमाथि भएको आत्मघाती हमलाको जवाफ भएको बताएको छ । इदलिब हमलामा प्रयोग गरेको क्यास्टल बस्टर मिसाइलले १ हजार ४५० किलोमिटर टाढासम्म मार हान्नसक्छ । इरानले दक्षिणी खुजेस्तानबाट यो हमला गरेको हो । इरानले इदलिबबाट नजिक पर्ने अजरबैजान प्रान्तबाट पनि आक्रमण गर्नसक्थ्यो । तर इरानले टाढाको खुजेस्तानबाट हमला गरेर संसारलाई इजरायलका केही इलाका आफ्ना मिसाइलको रेन्जभित्र रहेको देखाउन खोजेको देखिन्छ ।

इरानलाई पनि थपिन्छ चुनौती !

इरान र पाकिस्तान दुवैले सिस्तान–बलुचिस्तान क्षेत्रमा सरकारविरोधी भावनाका कारण समस्या झेल्दै आएका छन् । यो क्षेत्रमा सक्रिय रहेको विद्रोही समूह दुवैका चुनौती बनेका छन् । अफगानिस्तानमा दुई वर्षअघि तालिबान सत्तामा आएपछि झनै यो क्षेत्रमा पाकिस्तान र इरानका चुनौती थपिएका छन् ।

सीमा क्षेत्रको साझा समस्याबीच इरान र पाकिस्तान एक अर्काको भूमिमाथि हमला गर्ने अवस्थामा आइपुगेका छन् । जसले गर्दा दुवै देशको साझा सुरक्षामा चुनौती थपिएको छ । यही बेला होर्मुजको खाडी र फारसको खाडीमा इरान र पाकिस्तानी सेनाले साझा युद्धाभ्यास गरिरहेका छन् । यी सबैबीच दुई देशबीच पछिल्ला दिनमा गम्भीर कूटनीतिक तनाव देखिएको छ । यी चुनौती र सहकार्यबीच भएको हमलाको खास कारण पत्ता लगाउन कठिन छ । तर आक्रमणको एक कारण सीमा क्षेत्रमा सक्रिय चरमपन्थी संगठनहरू नै भएको सबैभन्दा बलियो तर्क मानिएको छ ।

इरानले पाकिस्तानमाथि हमला गरेको यही समयमा नै सिरिया र इराकमाथि पनि हमला गरेको छ । यो हमलापछि विश्व समुदायबाट आउने प्रतिक्रियाको असर यो पुरै क्षेत्रमाथि पर्नसक्छ । पश्चिमा शक्ति राष्ट्रसँग सम्बन्ध बिग्रिएको अवस्थामा एसियाली राष्ट्रहरूसँग सम्बन्धमा खराबी आउनु थप चुनौती बन्नसक्छ ।

पश्चिमा शक्तिले मध्यपूर्वमा इरानले अस्थिरता फैलाउन खोजेको आरोप लगाउँदै आएका छन् । पछिल्लो समयमा इरानले गरेका आक्रमणको अमेरिकासहित पश्चिमा शक्तिले विरोध गरेका छन् । इरानको हमलापछि सिरिया र इराकले कुनै कठोर प्रतिक्रिया नदिए पनि साझा चुनौती सामना गरिरहेको पाकिस्तानले गरेको जवाफी हमलाको इरानले कस्तो प्रतिक्रिया जनाउँछ भन्ने हेर्न बाँकी छ । किनकि दुई परमाणु शक्तिबीचको टकरावले यो क्षेत्रको शक्ति सन्तुलनमै प्रभाव पार्नसक्छ । विभिन्न एजेन्सीहरूकाे सहयाेगमा

प्रकाशित मिति: बिहीबार, माघ ४, २०८० १७:११