नेताको जमिन जोगाउन पोखरामा खोला मिचेर पर्खाल, महानगरको ३० लाख लगानी

A+ A A-

बर्खामा पोखराको ‘काहुँखोला’ उर्लंदा खोला छेउको काहुँखोला बजार र आसपासका टोल डुबानमा पर्छन् । खोलामा आउने बाढीकै कारण जिल्ला विपद् व्यवस्थापन समिति कास्कीले काहुँखोला बजार क्षेत्रलाई हरेक वर्षको मनसुन प्रतिकार्य योजनामा उच्च जोखिम क्षेत्रमा राख्छ ।

वर्सेनि बर्खामा उर्लने पोखरा–१३ काहुँखोला मिचेर रिटेनिङ पर्खाल लगाउने काम अहिले भइरहेको छ । यसरी खोला घरभित्रै पर्खाल लगाउने व्यक्ति कांग्रेस नेता दीपक गुरूङ (माइला) हुन् । गुरूङको परिवारले पोखरा–१३ शुभकामना र काहुँखोला टोलको बीचमा पर्ने करिब ८ रोपनी क्षेत्रफलमा पर्ने जग्गा सम्याउने र बाटो पुर्‍याउने काम गरिरहेको छ । यो जमिन दीपक र उनको फूपू तिलकुमारी गुरूङ परिवारको हो ।

स्थानीयकाअनुसार व्यक्तिगत जमिन जोगाउने र घडेरी बनाउने प्रयोजनका लागि गुरूङले खोलाकै जमिन अतिक्रमण गरेर पर्खाल लगाउने काम गरिरहेका छन् । पर्खाल उठाएर सम्याउने र त्यो भागलाई त्यत्तिकै छोडेर आफ्नो नामको जमिन प्लटिङ गरेर बिक्री गर्ने योजनामा दीपक र उनको आफन्ती परिवार छ । पर्खाल नलगाउँदा खोला छेउको जमिन बर्खाको भेलले काट्ने र जमिनको भाउ घट्ने भएपछि दीपकले सरकारी बजेट नै पारेर आफ्नो जमिन जोगाउन काम गरेका हुन् । खोलाबाट झिकिएको गेग्य्रान उनीहरूकै जग्गामा थुपारिएको छ ।

खोला घरभित्र बनाइएको पर्खाल । तस्वीरः अनुप पौडेल/शिलापत्र

महानगरकै बजेट

कांग्रेस नेता दीपक गुरूङ परिवार र उनको फूपूको यो जमिनको पूर्व र पश्चिमतर्फ खोला छ । अर्थात् गुरूङको जमिन खोलाबीचको टापुमा छ । पर्खाल लगाएभन्दा २० मिटर जति माथिबाट काहुँखोला बाँडिएको छ । त्यही खोलाको एउटा भाग पूर्वतिर र अर्को भाग दक्षिणतिर बग्छ । अर्थात् गुरूङको जग्गा भएको टापु दुवैतिरबाट धरापमा छ । बर्खामा काहुँखोला उर्लंदा यो जमिनको तहसम्म पानी पुग्छ र डुबान हुन्छ । यसरी व्यक्तिको जमिन जोगाउन दीपककै जोडबलमा महानगरपालिकाले ३० लाख रूपैयाँ लगानी गरेको छ ।

महानगरपालिकाको आर्थिक वर्ष २०८०/८१ को बजेटको पूर्वाधारतर्फ ‘सिद्धकोथान काहुँखोला हुँदै खोला संरक्षण’ शीर्षकमा ३० लाख रूपैयाँ बजेट विनियोजन गरेको छ । गत १२ कार्तिकमा उपभोक्ता समितिले वडा कार्यालयसँग योजना कार्यान्वयनका लागि सम्झौता गरेको थियो । त्यसको ३ दिनपछि १५ कार्तिकमा काम सुरू भएको थियो । ५ माघमा काम सक्ने सम्झौता भए पनि यो काम सकिएको छैन ।

बीचमा खोला, पारिपट्ट दीपक र उनको आफन्तको जग्गा, वारिपट्टि मोटरबाटो । तस्वीरः अनुप पौडेल/शिलापत्र

जग्गाधनी नै उपभोक्ता समिति अध्यक्ष

अचम्म के छ भने यो योजना कार्यान्वयन गर्ने उपभोक्ता समूहको अध्यक्ष जग्गाधनी नै छन् । दीपकका तीन भाइमध्ये कान्छो भाइ रोशन उपभोक्ता समिति अध्यक्ष छन् । रोशन अध्यक्ष रहेको समितिले लगाइरहेको पर्खाल खोला संरक्षणको नाममा आफ्नै जमिन जोगाउन खोजिएको छ ।

उपभोक्ता समिति गठन गर्दा काम हुने ठाउँका स्थानीयको भेला गरिन्छ । त्यही भेलाले उपभोक्ता समिति गठन गर्छ । दीपकको समूहले स्थानीयसँग कुनै समन्वय नै नगरी आफू अनुकूलका व्यक्ति राखेर उपभोक्ता समिति गठन गरेको स्थानीयको आरोप छ । एक स्थानीयले शिलापत्रसँग भने, ‘उपभोक्ता समिति गठन गर्दा हामीलाई नै थाहा छैन । गठन गर्दा किन खबर गरिएन भन्ने हाम्रो कुरा हो । अरु को–को छन् भन्ने पनि थाहा छैन ।’

यो ठाउँमा सबैभन्दा चर्किएको विषय जमिन भएतिरको भाग जोगाउने वा आवतजावत गर्ने बाटोतिर जोगाउने भन्ने हो । रोशन अध्यक्ष रहेको उपभोक्ता समूहले आफ्नो जमिन जोगाउन महानगरपालिकाको बजेटबाट खोलाले जमिनतिरको भागमा क्षति नगर्ने गरेर रिटेनिङ पर्खाल लगाइरहेको छ ।

खोला संरक्षणको नाममा ल्याएको बजेटले व्यक्तिको जमिन जोगाउन खोजिएपछि स्थानीय रूष्ट भएका हुन् । दीपकको जमिन भएको ठाउँ खोलाबाट पूर्वतिर पर्छ । खोलाको पश्चिमतिर पक्की बाटो छ । स्थानीयले महानगरबाट ल्याएको बजेट आवातजावत गर्ने बाटो भएतिरको भागमा काम गर्नुपर्ने अडान राखेका छन् । विरोधपछि उपभोक्ता समितिमा रहेका दीपकका भाइ रोशनले खोलाको वारिपारि नै काम गर्ने वचन दिएका छन् । ‘३० लाख रुपैयाँको काम गर्न खोजेका छन् । नांगिसकेपछि होइन वारिपारि हो भन्ने बोलेका छन्,’ ती स्थानीयले भने, ‘बाटो भएतिर सुरू गर्ने भन्ने छ । नभए हामी काम अघि बढ्न दिँदैनौँ ।’

उपभोक्ता समिति अध्यक्ष रोशनले विकास निर्माणको काम गर्दा विरोध आएको र बाढीबाट जोगाउनलाई नै काम गरिरहेको बताए । ‘अहिले बाटो भएको साइडतिरबाटै काम सुरू गर्ने कुरा भएको छ । राम्रोसँग काम गर्नुपर्छ भनेर राम्रो ठेकेदारलाई काम गर्न दिएका छौँ,’ उनले भने । अहिले पर्खाल लगाइएको ठाउँ फूपूको जग्गा भएको र स्थानीयले कुरा नबुझेको रोशनले बताए । उपभोक्ता समिति भेला गरेरै गठन गरेको, भेलाको दिन सबैलाई समेट्न सम्भव नभएको हुनसक्ने उनको भनाइ छ ।

स्थानीय र जग्गाधनीसमेत रहेका उपभोक्ता समिति अध्यक्षबीच विवाद चर्किएपछि यो विषय वडा कार्यालय, सिँचाइ डिभिजन कार्यालय कास्की, नापी कार्यालय कास्कीसम्म पुगेको थियो । खोला, नहरसम्बन्धी विकास, विवाद समाधानको क्षेत्राधिकार सिँचाइ डिभिजनको हो । यो विषय स्थानीयले मौखिक ढंगले दुई हप्ताअघि सिँचाइ डिभिजन कार्यालय कास्कीका प्रमुखलाई जानकारी गराएका थिए । त्यसपछि सिँचाइका प्राविधिक निर्माण कार्य भइरहेको ठाउँमा पुगेका थिए ।

सिँचाइले खोलाघरमै काम भइरहेको देखेपछि नापी कार्यालयले नापजाँच गरेर खोलाको क्षेत्रफल नापजाँच नगर्दासम्म काम नगर्न उपभोक्ता समितिलाई भनेको थियो । त्यसपछि काम रोकियो । सिँचाइले पत्र लेखेपछि नापीका सर्भेक्षकको टोली एक हप्ताअघि काहुँखोला क्षेत्र पुगेको थियो ।

नापजाँच गर्दा सिँचाइको जमिनभन्दा ३ मिटर अगाडि पर्खाल बनाएको पाइएको छ । नापी कार्यालय कास्कीका सूचना अधिकारी ई. दिनेश लामिछानेले भने, ‘हाम्रो टोलीले नक्सामा हेरेर सिँचाइको जमिन यहाँसम्म पर्छ भनेर किल्ला गाडेर हिँडेको हो । हामीले नहरको जग्गा छुट्याइदिएको हो । सिँचाइको जग्गा संरक्षण गर्ने जिम्मा त्यही कार्यालयको हो ।’

राजनीतिक पृष्ठभूमिका व्यक्तिले सरकारी बजेटमै काम गरेपछि सबैभन्दा अप्ठेरोमा जलस्रोत तथा सिँचाइ डिभिजन कार्यालय कास्कीका कर्मचारीहरू छन् । दीपक २०७९ साल मंसिरको प्रदेशसभा निर्वाचनमा कास्की १ (ख) का उम्मेदवार थिए ।

खोला छेउमा रहेको दीपक र उनकी फूपूको जमिन । तस्वीरः अनुप पौडेल/शिलापत्र

कार्यालयका सिँचाइ शाखा प्रमुख मोहनराज आचार्यले आफूहरूले फिल्ड भिजिट गरेको र नापीबाट नहरको क्षेत्रफल यकीन नहुँदासम्म काम रोकेको सुनाए । अनधिकृत संरचना भत्काउने अधिकार आफूहरूसँग नरहेको र स्थानीय सरकारसँगै समन्वय गर्नुपर्ने बाध्यता रहेकाले आफूहरूले पर्खाल भत्काउन सम्भव नभएको उनले बताए । वडाध्यक्षलाई पनि पछि कुनै कानुनी प्रक्रियामा जाँदा अप्ठेरो नपर्ने अवस्था भए मात्र काम अघि बढाउन भनिएको आचार्यले बताए । अहिले बनाएको पर्खाल भत्काउने वा त्यसलाई मोडिफाइ गरेर काम गर्ने भन्नेमा सिँचाइ कार्यालय टुंगोमा पुगेको छैन । ‘अहिले काम रोकिएकाले पानीको तहभन्दा माथि हुने गरेर आइसकेको छैन । त्यो पर्खाललाई पछाडि सारेर स्ल्याब तयार पार्ने अनि वालभित्र लैजान सक्ने विकल्प प्राविधिक हिसाबले छ,’ उनले भने ।

वडाध्यक्ष टुलुटुलु

व्यक्तिको जमिन जोगाउन भइरहेको सरकारी लगानीमा पोखरा–१३ का वडाध्यक्ष किरण बरालले कांग्रेस नेता गुरूङलाई मौन समर्थन जनाएका छन् । उनले खोलाघर नै मिचेर भइरहेको काम रोक्नुको सट्टा स्थानीयलाई मिलाएर जसरी हुन्छ काम गर्न दिन भनेका छन् ।

वडाध्यक्ष बराल बाढीबाट बचाउन नै योजना कार्यान्वयनमा ल्याइएको र आफ्नो कुनै गलत नियत नरहेको बताउँछन् । वडाध्यक्ष बरालले खोलाको दुवैतिर काम हुने र बीचमा रहेको गेग्य्रान झिक्दा बाढीको समस्या कम हुने उनको दाबी छ । ‘काम गरेपछि बीचको गिट्टी झिकेपछि खोला गहिरो हुन्छ । त्यो भएपछि काहुँखोलामा बाढीको समस्या कम हुन्छ,’ उनले भने । महानगरपालिकाको योजनाको मर्मअनुसार खोलाको क्षति न्यूनिकरण गर्ने गरेर काम नभए बजेट निकासा गर्न वडाले गर्नुपर्ने सहयोग नगर्ने वडाध्यक्ष बरालको भनाइ छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, माघ ३, २०८० २०:५०