...अनि पूरा भयो बादी किशाेरीहरूको पढ्ने सपना

A+ A A-

वीरेन्द्रनगर–११, झुप्रा खोलाकी २१ वर्षीया गीता बादीको परिवारको रोजीरोटीको मुख्य स्रोत नै गिट्टी कुट्नु हो । गिट्टी नकुटेसम्म परिवारको चुल्हो बल्दैन । अन्य स्थायी आर्थिक उपार्जनको स्रोत नहुँदा गीताको परिवार २०४४ साल अर्थात् ३६ वर्षदेखि झुप्रा खोलाको बालुवा चाल्दै जीविका चलाइरहेको छ ।

कर्णालीका अधिकांश बादी समुदायको स्थायी घरजग्गा छैन । मादल, सुल्पा बनाएर जीविकोपार्जन गर्ने यो समुदायको पुर्ख्यौली पेसा हो । तर, पछिल्ला केही दशकयता आधुनिकीकरणको प्रभावका कारण उनीहरूका हस्तकलाका सामान पनि बिक्न छाडेका छन् । जसले गर्दा बादी परिवार नदी किनारआसपासमा माछा मारेर, बालुवा चालेर, ढुङ्गा–गिट्टी कुटेर गुजारा चलाउने गर्दछन् । गीता घरकी जेठी छोरी हुन् । उनका एक भाइ र दुई बहिनी छन् ।

गरिबीको भारीले थिचिएको यस बस्तीका अधिकांश बालबालिकाले बीचैमा विद्यालय छाेड्छन् । विद्यालयको पोशाक, शैक्षिक सामग्री, विद्यालयको शुल्क तिर्ने सामर्थ्य परिवारमा थिएन, जसले गीताको पढ्ने चाहना अन्योलमा थियो । गाउँमै भएको विद्यालयमा पढ्दै गरेकी उनले कक्षा ५ पछि पढ्ने चाहना हुँदाहुँदै पनि गरिबीले शिक्षालयबाट टाढा हुने करिब निश्चितजस्तै थियो ।

किनकि कक्षा ५ पछि पढ्नका लागि वीरेन्द्रनगरमा डेरा लिएर बस्नुपर्ने थियो । त्यो सामर्थ्य उनको परिवारमा थिएन । ‘उतिबेला पढ्न लेख्न खुब रहर लाग्थ्यो, तर घरको आर्थिक अवस्था ठीक थिएन, विद्यालय पनि टाढा थियो, बुबा–आमासँग बजारमा कोठा लिएर पढाउने पैसा पनि थिएन,' गीताले पुराना क्षण स्मरण गर्दै भनिन् ।

झुप्रा खोलामा गिट्टी कुटेर साँझ बिहानको भान्सा जोहो गर्ने सम्झनाका बुबा हीरा बादीले छोरीलाई उच्च शिक्षा दिने सपना देखेका थिए । तर, छोरीलाई पढाउन हीराले देखेको सपनाको बाधक थियो गरिबी । जसोतसो चुल्हाे बल्थ्यो तर, गीतालाई घरदेखि विद्यालयसम्म पुग्न समस्या नै समस्या थियो । घरदेखि विद्यालय टाढा हुनु र कमजोर आर्थिक अवस्थाले शिक्षाबाट वञ्चित हुने अवस्थामा पुगेकी गीतालाई ८ वर्षअघि एक गैरसरकारी संस्थाले सहारा दिएपछि उनले विद्यालय छोड्नु परेन ।

सबैका लागि शिक्षा परियोजनाअन्तर्गत अति विपन्न तथा मानव बेचबिखनका हिसाबले उच्च जोखिममा रहेका बादीलगायत अन्य समुदायका बालबालिकालाई संरक्षण गर्दै आइरहेको संस्थाले आश्रय दिएपछि अहिले उनी मध्यपश्चिम विश्वविद्यालयको व्यवस्थापन संकायमा स्नातक दोस्रो सेमस्टरसम्म पुग्न सफल भएकी छन् ।

बिस्तारै गीताले सानैदेखि बैंकर बन्न देखेको सपनासमेत पूरा हुने क्रममा छ । संस्थाले सम्पूर्ण खर्च व्यहोरेर गीतालाई काठमाडाैंमा पढाएको थियो । वीरेन्द्रनगर–११, धुलियाबिटमा रहेको शिव माध्यमिक विद्यालयबाट एसईई उत्तीर्ण गरेकी गीताले अमरज्योति माध्यमिक विद्यालयबाट प्लस टु पास गरेकी थिइन् । हाल उनी अध्ययनका अलवा आफूले पढाएको संस्थामा स्वयंसेवकको रूपमा आफ्ना समुदायका बालबालिकाको हकहितमा काम गरिरहेकी छिन् ।

यस्तै, झुप्रा खोलाकै सम्झना बादी अहिले शिव माध्यमिक विद्यालय धुलियाबिटमा बाल विकास शिक्षकका रूपमा कार्यरत छिन् । संस्थाले सम्झनालाई पनि काठमाडौं लगेर कक्षा १२ सम्म पढाएको थियो । वीरेन्द्रनगर– ७ की सिर्जना नेपाली पेसाले स्टाफ नर्स हुन् । उनको परिवारसँग पनि नर्स पढाउने ल्याकत थिएन । अहिले उनी राम्रो पारिश्रमिकसहित नर्सिङ पेसामा काम गरिरहेकी छन् ।

४ वर्षअघि सिर्जनाले प्रथम श्रेणीमा नर्सिङ पास गरेकी थिइन् । संस्थाले सिर्जनासहित चार जना छात्रालाई काठमाडाैंको चक्रवर्ती हावी एजुकेसनल एकेडेमीमा नर्सिङ पढाएको थियो । उनीहरू हाल स्वरोजगार बनिसकेका छन् । सुर्खेतको लेकबेँसी नगरपालिका– ६, की रेनु परियार जापान जाने तयारीमा छिन् । १२ कक्षासम्मको अध्ययन पूरा गरकी रेनु उच्च शिक्षा पूरा गर्न जापान जाने अन्तिम तयारीमा छिन् ।

गीता, सम्झना, सिर्जना र रेनु यस्तो वर्गको प्रतिनिधित्व गर्छन् जसका लागि आर्थिक विपन्नताले पढ्ने चाहना हुँदाहुँदै दाता नभए विद्यालयको ढोका बन्द हुन्छ । नेपालको संविधानले सबै नागरिकलाई आधारभूत तहको शिक्षा अनिवार्य र निःशुल्क हुने भनिए पनि कर्णालीमा विपन्न वर्गका बालबालिकालाई पढ्नका लागि दाताकै भर पर्नुपर्ने बाध्यता छ ।

विपन्न समुदायसम्म राज्यको नजर नपुग्दा गीता, सम्झना, सिर्जना र रेनु मात्रै होइन, कर्णालीमा हजारौँ बालबालिका सहयोगी संस्था नभए शिक्षाको पहुँचमै पुग्न सक्दैनन् । अझ भनौँ कर्णालीका दूरदराजका बालबालिकाले विद्यालय नै देख्न पाउँदैनन् भन्दा फरक पर्दैन । उल्लेखित तीन पात्र मात्र होइन, लभ एन्ड होप नेपालले कर्णाली, लुम्बिनी र सुदूरपश्चिम प्रदेशका ६ जिल्लामा आर्थिक अवस्था कमजोर भएका र मानव बेचबिखनको जोखिममा रहेका बादीलगायत अन्य समुदायका १ सय ३५ विद्यार्थीको सम्पूर्ण विद्यालय खर्च व्यहाेरेर उनीहरूको टेको बनिरहेको छ ।

संस्थाका अध्यक्ष शम्भु पोख्रेलका अनुसार सुर्खेतमा ७० (४२ जना बादी समुदाय), दैलेखमा २२, जाजरकोटमा ६, बाँकेमा ३, बर्दियामा २४ र कैलाली जिल्लामा आठ जना छन् । गरिबीकै कारण बालबालिकाहरूले विद्यालय शिक्षाबाट वञ्चित हुनुपरेको उनको बुझाइ छ । मौलिक हकका रूपमा रहेको शिक्षालाई तीनै तहका सरकारले प्राथमिकतामा नराख्दा बादीलगायत विपन्न वर्गका विद्यार्थी शिक्षाबाट वञ्चित हुनुपरेको उनले बताए ।

सरकारले कमजोर आर्थिक अवस्था भएका परिवारका बालबालिकाको शिक्षाका लागि कुनै ठोस कार्यक्रमसमेत ल्याउन नसकेको उनकाे बुझाइ छ । कर्णालीमा अझै पनि १८ हजार बालबालिका विद्यालयको पहुँचबाहिर छन्, जसमा विपन्न परिवारका बालबालिका धेरै छन् । राष्ट्रिय जनगणना २०७८ ले बाढी, पहिरोलगायत प्राकृतिक विपद्, आर्थिक अभावजस्ता कारणले प्रदेशका १० जिल्लाका १८ हजार ६ सय बालबालिका विद्यालयबाहिर रहेको देखाएको छ, जसमा ८ हजार ९ सय ९५ बालिका र ९ हजार ६ सय ६ बालक छन् ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, पुस २६, २०८० ११:३४