६ वर्षअघि एउटा गल्तीले राष्ट्रियसभामा एमालेले गुमाएको त्यो एक सिट

A+ A A-

आगामी ११ माघमा हुने राष्ट्रियसभा निर्वाचनका लागि सातवटै प्रदेशमा सोमबार मनोनयन दर्ता भएको छ । १९ पदका लागि ५२ जनाले उम्मेदवारी दिएका छन् ।

२०७४ सालमा ६ वर्षका लागि निर्वाचित भएकाहरूको कार्यकाल २० फागुनमा सकिँदै छ । त्यसैमा पदपूर्ति गर्न ११ माघमा चुनाव हुँदै छ, जहाँ सत्तारुढ गठबन्धन, एमाले, राप्रपासहित विभिन्न दलका उम्मेदवार चुनावी मैदानमा छन् । गण्डकीबाट अन्य, महिला, अल्पसंख्यक तथा अपांगता क्लस्टरमा ३ पदमा ८ जनाले उम्मेदवारी दिएका छन् । २०७४ सालमा निर्वाचित ३ जनाको ६ वर्षे कार्यकाल सकिन लाग्दा उनीहरूको ठाउँमा नयाँ तीन अनुहार राष्ट्रियसभामा छिर्दै छन् ।

२४ माघ २०७४ को निर्वाचनमार्फत एमालेबाट गणेशप्रसाद तिमिल्सिना, शान्ति अधिकारी र दीपा गुरुङ, कांग्रेसबाट सुरेन्द्रराज पाण्डे, विन्दादेवी आले (राना) र प्रकाश पन्थ र माओवादीबाट दीनानाथ शर्मा, खिमकुमार विक निर्वाचित भएका थिए । प्रकाश निर्विरोध भएका थिए । यीमध्ये गणेश, दीपा र प्रकाश ६ वर्षे कार्यकालका लागि चुनिएका थिए ।

पहिलो राष्ट्रियसभा निर्वाचन भएकाले २०७४ मा ‘एकल संक्रमणीय मत प्रणाली’ हुन्थ्यो । अर्थात्, जति उम्मेदवार हुन्थे तीमध्ये जसले धेरै मत ल्याउँछ उसले जित्थ्यो । त्यसैले त्यतिबेला एमाले, माओवादी, कांग्रेसका उम्मेदवारले चुनाव जितेका थिए ।

एमालेका गणेश र दीपा चुनाव नै जितेर राष्ट्रियसभा छिरेका थिए । कांग्रेसका प्रकाशलाई भने भाग्यले साथ दिएको थियो । प्रतिस्पर्धी उम्मेदवारको एउटा सानो गल्ती औँल्याएपछि उनी राष्ट्रियसभा छिर्ने ढोका खुलेको थियो । त्यतिबेला एमाले र उम्मेदवारले गल्ती नभएको भए राष्ट्रियसभामा गण्डकीबाट एमालेका ४ सांसद जाने थिए । निर्वाचन भएको ५६ ठाउँमा २०७४ सालमा एमालेका २७, कांग्रेसका १३, माओवादी केन्द्रका १२, तत्कालीन राजपा र संघीय समाजवादी फोरमले समान २-२ सिट जितेका थिए ।

के भएको थियो ?

हरेक प्रदेशबाट ८ पदमा ५६ सदस्य छान्न २४ माघ २०७४ मा राष्ट्रियसभा निर्वाचन भएको थियो । गण्डकीमा ३ महिला, एक दलित, एक अपांगता/अल्पसंख्यक र ३ अन्य क्लस्टरमा ८ जना छान्न निर्वाचन भएको थियो ।

यी पदमध्ये अपांगता/अल्पसंख्यकमा वाम गठबन्धनबाट एमालेका रामबहादुर थापा (स्याङ्जा) र कांग्रेसका प्रकाश पन्थ (तनहुँ)ले उम्मेदवारी हालेका थिए । दुवै अपांगता भएका व्यक्ति हुन् । तर, एमालेका रामबहादुरविरुद्ध निर्वाचन आयोगमा उजुरी पर्‍यो । प्रचलित कानुनअनुसार थापाले अपांगता परिचयपत्र नलिएको भन्दै आयोगमा पन्थले उजुरी हालेका थिए ।

अपांगता परिचयपत्र वितरण निर्देशिका, २०५७ अनुसार थापाले २७ असार २०६२ मा अपांगता परिचयपत्र लिएका थिए । उनले परिचयपत्र लिएको ३ वर्षपछि सरकारले २०६५ सालमा नयाँ निर्देशिका ल्यायो । थापाले नयाँ निर्देशिकाअनुसार परिचयपत्र नलिएको थाहा पाएपछि पन्थले निर्वाचन आयोगमा उजुरी हालेका थिए, जसको अध्ययनपछि निर्वाचन आयोगले १३ माघमा उनको उम्मेदवारी खारेज गर्‍यो ।

६ वर्षअघिको घटना सम्झिँदै रामबहादुर त्यतिबेला उम्मेदवारी खारेज गर्न आफूमाथि षड्यन्त्र भएको जिकिर गर्छन् । ‘म त अहिले पनि अपाङ्ग नै हो नि,’ उनी भन्छन्, ‘नागरिकता एकपटक लिएपछि हुन्छ, त्यसको नवीकरण हुँदैन । परिचयपत्र पनि त्यस्तै हो नि । ममाथि निर्वाचन आयुक्त अयोधिप्रसाद यादवबाट त्यतिबेला षड्यन्त्र भएको हो ।’

११ माघमा पन्थले उजुरी हालेपछि बल्ल थापाले यो विषय थाहा पाएका थिए । उनले भोलिपल्टै नयाँ परिचयपत्र बनाए पनि निर्वाचन आयोगले त्यसलाई स्वीकारेन । प्रचलित कानुनअनुसार जारी भएको परिचयपत्र नदेखाई उम्मेदवारी हालेको र उम्मेदवारी दर्तापछि नयाँ परिचयपत्र बनेको कारण देखाएर आयोगले उनको उम्मेदवारी खारेज गरेको थियो । त्यतिबेला चुनाव भएकै अवस्थामा प्रकाशलाई हराएर चुनाव जित्ने मत वाम गठबन्धनसँग थियो र रामबहादुर राष्ट्रियसभा सदस्य बन्न सक्थे । २०७४ सालमा राष्ट्रियसभा निर्वाचन हुँदा तत्कालीन गठबन्धनसँग ३ हजार ३४८ सय र कांग्रेससँग २ हजार १९६ मतभार थियो ।

उम्मेदवारी खारेज भएपछि निर्वाचन आयोगलाई विपक्षी बनाएर रामबहादुरले सर्वोच्च अदालतमा रिट हालेका थिए । तर, ६ वर्षसम्म त्यसको कुनै सुनुवाइ भएको छैन । ‘संवैधानिक इजालसमा मुद्दा विचाराधीन छ । ६ वर्षसम्म एकपटक पनि पेसी तोकिएको छैन,’ थापाले सुनाए । संविधानको धारा १३७ उपधारा २ (ख) अनुसार ‘संघीय संसद वा प्रदेशसभा सदस्यको निर्वाचनसम्बन्धी विवाद र अयोग्यतासम्बन्धी’ मुद्दा सर्वोच्च अदालतको संवैधानिक इजलासले हेर्छ । त्यसैले त्यहीँ यो मुद्दा अड्किएको छ ।

२० वर्षअघि १० माघ २०६० मा रामबहादुर माओवादी कार्यकर्ताबाट निर्घात कुटिएका थिए । ‘म जन्मजात अपांग हैन । सुरक्षालाई सुराकी लगायो भनेर माओवादीले बाटोमा कुटेका थिए । त्यतिबेला मेरो खुट्टा भाँचेर छोडियो,’ उनले सुनाए । स्याङ्जाको हालको पुतलीबजार नगरपालिका-१३, गैरीजाँगरमा यो घटना भएको थियो । उनको दाहिने खुट्टाको घुँडामुनि समस्या छ । घटनापछि उनलाई हेलिकोप्टरमा भोलिपल्ट काठमाडौं लगिएको थियो । १५ दिन उपचार गरेपछि उनी अस्पतालबाट घर फर्किएका थिए ।

२०३६ सालमा वामदेम नेकपा (माले) को नेतृत्वमा हुँदा रामबहादुर स्याङ्जा जिल्ला कमिटीको संस्थापक सदस्य थिए । ४५ वर्ष लामो राजनीतिक जीवनमा पाएको एउटा अवसर उनको हातबाट फुत्कियो । संसदबाट नभए पनि आफू पार्टीका कार्यक्रममार्फत जनतासँग जोडिएको उनले बताए । ‘मलाई पार्टीले टिकट दियो, सहयोग गरेकै हो । सांसद भइनँ केही छैन, ठीकै छ । म आजकल पनि पार्टीकै काममा छु,’ रामबहादुरले सुनाए ।

रामबहादुर हाल एमालेको गण्डकी प्रदेश कमिटी सदस्य छन् । गत असोजमा पोखरामा भएको प्रथम अधिवेशनमार्फत स्याङ्जाको भूगोल संघीय निर्वाचन क्षेत्र नम्बर १ बाट सदस्य चुनिएका थिए । थापा स्याङ्जाका पुराना एमाले नेतामध्ये एक हुन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, पुस २४, २०८० १७:३४