सहयोगको पर्खाईमा सुदुरपश्चिमका आरन

A+ A A-

डडेल्धुराको अमरगढी नगरपालिका–३ डोटी घटाल स्थित खेतको बिचमा सानो झुप्रो छ । झुप्रोबाट निरन्तर आईरहन्छ, फलाम पिटेको आवाज ।

झुप्रो भित्र राजबहादुर टमाटा पुख्र्यौली पेसा धानेर बसेकाछन् । आरन टमाटाको पुख्र्यौली पेसा हो । पुस्तौदेखि टमाटाको जीविकोपार्जनको एक मात्र साधन हो आरान ।
बिहानैबाट सुरु हुन्छ आरनमा फलाम पिट्ने काम र, बिहानैबाट झुप्रोको पाखोबाट आरानमा बालेको आगोको धुँवा उड्छ ।

१२ वर्ष भयो राजबहादुरले आरन चलाउन थालेको । पुस्ता फेरीयो तर, फेरिएन आरनको प्रविधि । राजबहादुर अहिले पनि हाते मेसिनको सहरामा कोईला बाल्ने मेसिनबाट आरन चलाउँछन् ।

१८ वर्षको उमेरदेखि आरान चलाउन थालेका राजबहादुरको जीविकोपार्जनको साधन नै आरन हो ।

हलो, कोदालो, बञ्चरो, हसियाँ लगायतका औजारको मर्मत गर्ने । फलामका भाँडाकुँडा बनाउनु उनको काम हो । यसैबाट भएको आम्दानीले उनी परिवार पाल्छन् । आरनबाट दैनिक औसत एक हजार देखि १५ सय रुपैयाँ कमाई हुन्छ ।

‘हलो बनाएको २ सय, हसियाँ बनाएको ३०, कोदालो बनाएको ५०’ राजबहादुर आफ्ना ग्राहकलाई रेट सुनाउँछन् । पैसा भन्दा खलो(सिजन अनुसारको अन्नबाली दिने चलन) नै धेरै छ ।
सुदूरपश्चिमका पहाडी जिल्लामा आरनको काम गर्नेले आरनको काम गरे बाफ्त सिजन अनुसार घर, घरमा गएर खलो उठाउने चलन छ ।

सजिलो छैन आरन चलाउन !

आरनको काम बल(शक्ति)को काम हो । ‘तागत हुञ्जेल गर्न सकिन्छ, बुढो हुँदै गएपछि सकिदैन ।’ राजबहादुर चिन्ता व्यक्त गर्छन् । राजबहादुर ५० वर्षका भए । अब धेरै वर्ष आरनको काम गर्न सकौँला जस्तो लाग्दैन उनलाई ।

‘अब त मेसिनले बनाएका सामान आउन थाले,’ राजबहादुरको चिन्ता यत्तिमै सकिदैन, ‘छोराछोरी यो काम गर्न मान्दैनन् ।’
आधुनिक मेसिन ल्याएर आरन चलाउन लगानी चाहिन्छ । ‘दैनिक गुजारा गर्ने त पर्याप्त पैसा छैन लगानी कहाँबाट ल्याउनु ?’ राजबहादुर प्रश्न गर्छन् ।

नेपाली समाजले आरन पेसा दलितको भागमा पारेको छ । तर, अहिले यो पेसा लोप हुने अवस्थामा पुगेको छ । धेरै मेहेनत, थोरै आम्दानी, त्यसमाथि समाजले हेप्ने गरेका कारण यो पेसा संकटमा पर्दे गएको राजबहादुरको बुझाई छ ।

राजबहादुरलाई विश्वास छ, ‘मेरो छोराले पनि यो पेसा गर्दैन ।’ नयाँ पुस्ताले यो पेसाप्रति रुची नदेखाउँदा आफ्नो पेसा लोप हुने हो कि भन्ने डर पनि छ राजबहादुरको मनमा ।

सरकारसँग आग्रह
देशमै केही गर्ने उद्देश्यले काम गरिरहे पनि अहिलेसम्म आफ्नो पेसा–व्यवसायलाई प्रवर्द्धन गर्न सरकारबाट सहयोग नपाएको उनको गुनासो छ ।

‘अहिलेसम्म कुनै ठाउँबाट पनि सहयोग पाइएको छैन ।’ उनले भने ।

गाउँघरको सरकार स्थानीय सरकारले पनि आफ्नो पेसालाई महत्व नदिएको उनको गुनासो छ । आरन पेसाको संरक्षण गर्न ‘स्थानीय सरकारले आरनको तालिम दिए पनि हुने’ उनको भनाई छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, असोज २१, २०७६ २२:५७