सुदूरपश्चिमको प्रसिद्ध धार्मीक शक्तिपीठ घटालमा दसैंको मेला

A+ A A-

डडेल्धुराको अमरगढी नगरपालिका–३ डोटी खेलाको पुछारमा रहेको सुदूरपश्चिमको प्रमुख धार्मिक शक्तिपिठ नजिकैको अशिग्राम मन्दिरमा लाग्ने दसैं जाँत (मेला) बडा दसैंको दिन लाग्दैछ । हरेक वर्ष बडा दशैको अशिग्राम मन्दिरमा दसैं जाँत धुमधामसंग धार्मिक आस्थाका साथ मनाइने गरिन्छ ।

डोटीखोला आसपासका गाउँबस्ती संगै सदरमुकाम खलंगा र छिमेकी जिल्लाबाट पनि ठूलो संख्यामा भक्तजनहरु दशै जाँतका बेला घटाल बाबाको पूजाआजा संगै यो विशेष अवसरमा काम्ने घटालका धामीबाट आशिषसहित अक्षता र प्रसाद ग्रहण गरेर घर फर्कने गर्छन् । मेला भर्न सुदूरपश्चिमका विभिन्न जिल्ला लगाएत छिमेकि देश भारतबाट पनि भक्तजनहरु आउने गर्दछन् ।

घटाल बाबा संग कसैले केहि मागेमा मनोकामना पूरा हुने जनविस्वास रहदै आएको छ । यहाँ मनोकामना पूरा भएपछि बोकाको बलि दिने चलन अहिले पनि रहि आएको छ । पश्चिमी क्षेत्रमा आस्तिकहरू माझ घटालबाबाले मनोकामना पूरा गरिदिने जनविश्वास रहँदै आएको छ ।

दसैं जाँतको ९ दिन अघि घटस्थापनाका दिन चम्सालमा रहेको देवघरबाट देउताको देउरो घटालस्थान नजिकै अशिग्राम मन्दिरमा लगिन्छ बडा दसैंको दिन मेला सकिएपछि बेलुकि देउरो पुनः चम्सालमा रहेको देवघरमा ल्याइने गरिएको घटाल क्षेत्र विकास समाजका अध्यक्ष कृष्णप्रसाद बोहराले जानकारी दिए ।

दशैजातका बेला आफ्नो थातथलो छोडेर टाढा पुगेकाहरु पनि जाँतका बखत एकै दिनका लागि भएपनि घर फर्कने गरेका स्थानीय विमलप्रसाद बोहराले जानजकारी दिए । सदियौ देखि त्यहि मान्यता अनुरुप घटाल बाबालाइ यसक्षेत्रका बासिन्दाले ठूलो धार्मिक आस्था र सम्मानका साथ पुज्ने गरेका स्थानीय बताउँछन् ।

दसैं जातको अर्को आकर्षण आफन्तजनहरु संगको भेटघाट केहि समयका लागि भएपनि एकै थलोमा बसेर सुख दुख साँटासाँट गर्न पाउनु पनि हो । हालका बर्षमा बैदेशिक रोजगारी तिर जानेहरुको संख्या बर्षेनी बढन थालेको छ । त्यसैले विगतमा जस्तो पुरुष भन्दा मेलामा महिलाहरुको उपस्थिति बढदै गएको देखिन्छ ।

यस्तै घटाल थानमा हरेक वर्षको बैसाख २ गते मेला लाग्ने गर्दछ । साथै जाँत अवधिभर जाँड रक्सी विक्रि वितरण, सेवन गर्ने तथा जुवाँतास खेल्ने खेलाउनेलाई समितिको निर्णय अनुसार कडाभन्दा कडा कारबाही गरिने भएकाले जाँतलाई मर्यादित बनाउन घटाल क्षेत्र विकास समाजले सबैलाई आग्रह गरेको छ ।

घटालको महिमा

देउताको प्रभाव र शक्तिलाई कसैले चुनौती दिए भने मूल धामीले आफूले बालुवा खानुका साथै अरू धामीलाई पनि बालुवा खुवाएर शक्ति देखाउने गर्छन् । धामीले निहुरिएर मुखभरी बालुवा लिएर खाने गरेको जनविश्वास छ ।

धामीहरूले पहिले-पहिले ६० घडा बालुवा र ६० घडा पानी खाने गर्थे भन्ने किंवदन्ती रहेको र अहिले पनि धामीले ७\८ मुठी जति बालुङ्गो र पानी घुटुघुटु खाने गरेको स्थानीयको भनाइ छ ।

मुखभरीको बालुवा पानीसँगै घुटुघुटु निल्दा पनि दैवी शक्तिकै कारण कुनै स्वास्थ्य समस्या नदेखिएको धामीहरूले दाबी गर्ने गरेका छन् ।

आफ्नो मनोकामना पूरा भएकाहरूले यहाँ बोकाको बलि दिन्छन् । किंवदन्तीअनुसार डोट्याली राजा नागी मल्लकी पुत्रविहीन रानीले भारतको गढवालबाट घटाल देउता दाइजोमा ल्याएको तर देउतालाई अहिले मन्दिर रहेको स्थानबाट दरबारसम्म लैजान नसकिएपछि त्यहीँ नै घटालबाबा स्थापना गरेको बताइन्छ ।

पश्चिमी क्षेत्रमा आस्तिकहरूमाझ घटालबाबाले मनोकामना पूरा गरिदिने जनविश्वास रहेको पाइन्छ । खडेरी परेको वर्ष स्थानीयबासीले ‘पानी देऊ’ भन्ने नारा लगाउँदै खोलाको पानी लगेर घटालशिलाको प्वालमा पानी हाल्छन् र वर्षाको कामना गर्छन् ।

घटाल देवताको उत्पति कहिले र कुन अवस्थामा भयो भन्ने कुरामा एकमत नभए पनि महाभारतमा वर्णित भीमपुत्र घटोत्कच, यहाँ जुन देवताको रूपमा पूजित छन्, तिनको स्थान पहिले हालको घटाल भन्ने ठाउँमा थियो भन्ने किंवदन्ती रहेको छ ।

घटाल मसानमा बस्ने हुँदा त्यस ठाउँमा सधैं मुर्दा जलाउने गरिएको बताइन्छ । बूढी घटाल नजिक हटगाउँमा धेरै पहिले एउटी वृद्धा ब्राह्मणी बस्थिन् । उनी सधैं डोटी खोलामा नुहाई देवताको पूजा पाठ गरी नित्य मध्याह्नमा भोजन गर्ने गर्थिन् ।

प्रत्येक दिन त्यस ठाउँमा मुर्दा जलाउने गरेको समयमा पूजा पाठ र भोजन गर्ने कुरामा बाधा पर्न गएको रहेछ । एक दिन तिनले घटाल देवतालाई सराप दिन्छिन् ‘नइ म मद्दो न घटाल सद्दो’ (डोटेली भाषा) अर्थात् ‘न म मर्छु न घटाल सर्छ ।’

घटाल देवताले तिनलाई परेको असुविधालाई महसुस गरी त्यहाँबाट सरेर पथ्थरकोट भन्ने स्थानमा पुगेको र फेरि त्यहाँबाट सरेर हाल रहेको ठाउँ एकान्त स्थल हुँदा त्यहींँ बसोबास गरेका जानकार बताउँछन् ।

त्यहीँ बगेर आएको घट्टको चक्कामा पूजा गर्ने र बलि दिने प्रचलन आएको छ । घटाल देवताले साक्षात शक्ति देखाएका थुप्रै उदाहरण छन् । यिनलाई भीमसेन पत्र घटोत्कच तथा कसैले शिवको रूपमा लिन्छन् । जे भए पनि यी मसानबासी ठूला देउता हुन् भन्ने कुरामा यहाँका भक्तजनहरू विश्वस्त छन् ।

घटाल बाबालाई अनिकाल, रोगव्याधी र प्राकृतिक प्रकोपबाट जोगाउने देउताका रूपमा पनि लिइन्छ । विगतमा जबजब खडेरी परेर अनिकालको अवस्था आयो, त्यति बेला पानी माग्न खलंगासमेत विभिन्न गाउँबस्तीका किसान यही घटालथानमा भेला हुने गर्थे भन्ने जनविश्वास छ ।

‘घटालका धामी कमाएर पानी माग्ने गरिन्थ्यो, घटाल प्रसन्न भएर पानी दिन्थे अर्थात् खेतीपातीलाई पुग्ने वर्षा हुन्थ्यो । यो चलन अझै पनि कायमै रहेको छ’, घटालका पुजारी दुर्गादत्त भट्टले भने ।

धार्मिक ग्रन्थमा घटाल

द्वापरयुगमा कुरुक्षेत्रमा भएको कौरव र पाण्डवबीचको धर्मयुद्धमा भीमपुत्र घटोत्कचले ठूलो पराक्रम प्रदर्शन गरेका थिए । उनले कौरव सेनामाथि धावा बोलेर ठूलो क्षति पुर्याएको धार्मिक ग्रन्थमा उल्लेख छ ।

लडाइँको मैदानमै वीरगति प्राप्त गरेका घटोत्कचको पराक्रम देखेका श्रीकृष्णले उनलाई कली युगमा ख्यातिप्राप्त भगवानका रूपमा मान्यता पाउने वरदान दिएको बताइन्छ ।

सदियौंदेखि त्यही मान्यताअनुरूप घटाल बाबालाई यस क्षेत्रका बासिन्दाले ठूलो धार्मिक आस्था र सम्मानका साथ पुज्ने गरेका घटालका पुजारी भट्टले जानकारी दिए ।

घटाल बाबाको स्नान परशुराम धाममा

सूर्य ग्रहणका दिन उपयुक्त तिथि र अनुकूल समय मिलाएर घटाल बाबाको स्नान गर्ने समारोह आयोजना हुने गरेको छ । स्नान कार्यक्रम डडेल्धुराको भित्री मधेस क्षेत्रमा पर्ने महाकाली किनारको परशुराम धाममा हुने गरेको हो । स्नान गर्न जाँदा घटाल बाबाले भित्री मधेसमा सात सुप्पा बालुङ्गो खाएकाले हाल त्यस ठाउँको नाम नै सात सुप्पे राखिएको छ ।

‘घटालका सम्पूर्ण सुनचाँदीबाट बनाइएका विभिन्न वस्तु र गहना तथा भक्तजनले चढाएका बहुमूल्य वस्तुहरू घटालथान नजिकै चम्सालमा रहेको देवघरमा राखिएको छ’, पुजारी भट्टले भने, ‘स्नानका बेला ती सबै बस्तुसहित स्थानीयबासी, धामीहरूको लर्कोसहित पैदलै चुरे पहाड पार गरी परशुराम धाम पुगेर स्नानपछि फर्किने गरिन्छ । यो स्नान यात्रा करिब एक साताको हुन्छ ।’

अहिले पनि २ वैशाखमा विसु मेला (जाँत) का दिन र स्नान गर्न जाँदा घटाल बाबा बालुङ्गो खाने गर्दछन् । घटाल बाबालाई बलि दिनका लागि यहाँ भारतदेखि पूर्व मेची अनि पश्चिम महाकालीसम्मका श्रद्धालु आउँछन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, असोज २०, २०७६ १६:२१