बीपीको 'राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति' नयाँ पुस्ताका लागि पाठ

A+ A A-

राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति नेपाली राजनीतिको एक ऐतिहासिक राजनीतिक घटनाको धरोहर थियो । विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला (बीपी) लामो समय प्रवास बसी नेपाल र नेपाली जनताको हितमा प्रतिबद्ध रहन २०३३ पुस १६ गते राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति लिई स्वदेश फर्किएको यो घटनालाई एक ऐतिहासिक दिनका रूपमा लिइन्छ ।

बीपी कोइराला प्रजातन्त्रको हिमायती र पैरवी थिए । तर, एकएक बीपी स्वदेश फर्किनुको अर्थ छुट्टै भए पनि देशविदेशमा तरंग ल्याइयो । कसैले बीपी कोइरालाले आत्मसमर्पण गर्न आयो भने, कसैले राजासँग घाँटी जोड्यो भने । गर्नेले जस्तै टिप्पणी गरे पनि बीपी कोइरालाले आफ्नो राष्ट्रिय स्वाभिमानसँग न सत्ता न प्रजातन्त्रसँग सम्झौता गरे, बरु राष्ट्रका लागि प्राण दिन तयार भए ।

पञ्चायतीहरूले बीपीलाई सधैँ अराष्ट्रिय तत्त्व भनी आरोप लगाउँथे, भारतपरस्त दलाल भन्थे । तर, तत्कालीन भारतीय प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धीको हेपाइ प्रवृत्ति, सिक्किम विलयको घटनालगायतले बीपी बरु आफ्नो देश, आफ्नै माटोमा फाँसी चढ्न तयार भए, राष्ट्रिय स्वाभिमान जोगाउन र राष्ट्रको अस्तित्वको रक्षा गर्न जुनसुकै सजाय भोग्न तयार भए तर राष्ट्रघाती सम्झौता गरेनन् ।

बीपी कोइरालाको राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीतिको सन्देशबाट आफूले खोजिएको प्रजातन्त्र र आफ्नो ज्यानभन्दा राष्ट्र महत्त्वपूर्ण र राष्ट्रिय अस्तित्वका लागि प्राण त्याग गर्न तयार रहेको सन्देश दियो ।

बीपी कोइरालाको स्वदेश फिर्ता राजनेता हुन जस्तोसुकै अवस्थाको सजाय भोग्न तयार हुनुपर्छ र जोखिम मोल्नुपर्छ भन्ने महत्त्वपूर्ण सन्देश पनि हो । यहाँ पंक्तिकारले नेपालको राजनीतिक उथलपुथलको अवधिलाई बीपी कोइराला, पञ्चायत सरकारका कार्यहरू र विभिन्न बाह्य कारकहरूविरुद्धका आरोपहरूद्वारा चिह्नित गरेको छ । यस्तो जटिल समयमा बीपी कोइरालाको राष्ट्रिय एकता तथा मेलमिलाप नीतिको मूल्याङ्कन गर्दा त्यस घटनाले वर्तमान नेपाली राजनीतिमा राजनीतिक संकट, बाह्य दबाब र आर्थिक कठिनाइलगायतका चुनौतीहरूलाई विचार गर्नु महत्त्वपूर्ण हुन्छ भन्ने प्रस्ट्याएको छ ।

बीपी कोइरालाका आफ्नै शब्दका अंशहरू यस्ता छन्;

'राष्ट्रियता र प्रजातन्त्र भन्नुको तात्पर्य के हो भने प्रजातन्त्र प्राप्ति र राष्ट्रको रक्षा दुवै जिम्मेवारी नेपालीले लिनुपरेको छ । यदि हामीले एउटै जिम्मेवारीको मात्र कुरा गर्यौँ भने हामी एकपक्षीय भएर गलत बाटोतिर लागेको हुनेछौँ र यदि हामीले प्रजातन्त्र प्राप्तिमा मात्र जोड दियौँ भने राष्ट्रिय संकटको निवारणमा हाम्रो योगदन रहँदैन ।

त्यति मात्र होइन, यस्तो एकपक्षीय कार्यले हामी विदेशीहरूको जालमा पर्ने खण्डमा हुन्छौँ । त्यस्तै, यदि हामीले केवल राष्ट्रियताको मात्र चर्चा गर्‍यौँ भने १६ वर्षको खोक्रो राष्ट्रियताको नाराबाजीमा लाग्छौँ र अधिनायकवादको पक्षधर हुन पुग्छौँ । यस्तो खोक्रो राष्ट्रियताले राष्ट्रको रक्षा गर्ने मनोबल देशवासीमा पैदा गर्न सक्दैन । त्यसो हुनाले हामीले यो कुरा पनि बुझ्नुपरेको छ कि राष्ट्रिय एकता प्रजातन्त्रको जगमा मात्र खडा हुन सक्छ र प्रजातन्त्रको जगमा देशको उत्तरोत्तर आर्थिक विकास र न्यायपूर्ण आर्थिक व्यवस्थामा मात्र बलियो हुन सक्छ । तसर्थ हाम्रो दृष्टिमा राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र र विकास उन्नति एकअर्कामा आधारित तत्त्व हुन् ।

नेपाली कांग्रेसले आफ्नो जन्मकालदेखि नै बेलाबेलामा देश हितका लागि ऐतिहासिक र गम्भीर निर्णय लिएको सबैलाई थाहा छ । २००७ सालमा क्रान्तिको निर्णय र त्यसको कार्यान्वयन । त्यसपछि आमचुनावलाई सदाका लागि स्थगित गर्ने बुझेर चुनाव गराउने राष्ट्रिय अभियानको नेतृत्व यसले लियो । त्यस आन्दोलनमा धेरै अन्य दलहरूको सहयोग पनि हामीलाई प्राप्त भएको थियो ।

२०१७ सालमा प्रजातन्त्रउपरको निर्मम एवं सांघातिक प्रहारपछि नेपाली कांग्रेसले प्रजातन्त्रको पक्षमा संघर्ष गर्‍यो । आज देशमाथिको खतरा बुझेर हामीले यो अर्को ऐतिहासिक निर्णय लिएका छौँ, जुन निर्णय नेपाली कांग्रेसको परम्पराअनुरूप छ । प्रत्येक राष्ट्रको इतिहासमा यस्तो घडी पनि आउँछ, जब यसका बासिन्दाले आफ्नो ज्यानसमेत खतरामा हालेर यसको अस्तित्वको रक्षा गर्नुपर्छ ।

बीपी कोइरालाको नीतिको प्रभावलाई अझ राम्ररी बुझ्नका लागि उनले प्रस्ताव गरेका विशेष उपायहरू र व्यापक राजनीतिक परिदृश्यमा ती कसरी प्राप्त भए भन्नेबारेमा वर्तमान राजनीतिक नेतृत्वले गहिरिएर अध्ययन गर्नु आवश्यक हुनेछ ।

हामीलाई लाग्छ, आज नेपालमा त्यो घडी आएको छ । हाम्रा शुभचिन्तकहरूले हाम्रो नेपाल फर्किने इरादामा निहित खतरालाई ध्यानमा राखेर नफर्किने सल्लाह दिएकोमा उनीहरूलाई हाम्रो यो भन्नु छ कि हामीमाथि यो सम्भावित खतरा राष्ट्रको अस्तित्व खतराका सामु नगण्य भन्ठानेर नै यो एतिहासक निर्णय हामीले लिएका हौँ । नेपाली कांग्रेसका कार्यकर्ताहरूले पनि पार्टी निर्देशनअनुसार देश फर्केर अपूर्व साहस र देशप्रेमको उदाहरण प्रस्तुत गरेका छन् ।'

'यस राष्ट्रिय संकटको घडीमा हामी सबैले बितेका अप्रिय विवाद र अनुभव र मतभिन्नतालाई बिर्सेर र समाप्त गरेर एकताको सूत्रमा बाँधिनुपर्छ । राष्ट्र रहेन भने हामी रहन्नौँ भन्ने भावनाले प्रेरित हाम्रो कार्यक्रम हुनुपर्छ । मलाई थाहा छैन, देश फर्केर गएपछि म कुन परिस्थितिमा हुनेछु । यस वक्तव्यद्वारा म नेपाली कांग्रेसको अध्यक्षको हैसियतले सारा देशवासीलाई अपिल गर्न चाहन्छु कि राष्ट्रको रक्षा देशको उन्नति, जनताको सुख र समृद्धिको पुनित कार्यमा हामी सबै एकमत भएर लागौँ । मैले अवसर पाएको खण्डमा महाराजाधिराजका समक्ष पनि आफूलाई लागेका कुरा राख्नेछु । राष्ट्रलाई बचाउने जिम्मेवारी सबैको साझा जिम्मेवारी हो,' बीपीले यसरी अपिल गरेका थिए ।

राष्ट्रिय संकटका बेला बीपीको स्वदेश फिर्ताले नेपालका चुनौतीहरू सम्बोधन गर्ने उनको प्रतिबद्धतालाई जोड दिन्छ । तर, उनको गिरफ्तारी र समग्र राजनीतिक वातावरणले उनको नीति कार्यान्वयनमा महत्त्वपूर्ण अवरोधहरू देखाएको छ । भारतका कार्यहरू र राजा वीरेन्द्र शाहको निरंकुश शासनलगायत भू-राजनीतिक सन्दर्भले बीपीको प्रयासको प्रभावकारितालाई प्रभाव पारेको थियो ।

हाल नेपालको समस्या युवाहरूको विदेश पलायन र आर्थिक मन्दी नै हो । यी समस्याले राष्ट्रको अवस्थालाई झन् जटिल बनाएको छ । यस्ता राष्ट्रको जटिल समस्याका बीचमा बहुआयामिक राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति कार्यान्वयन गर्नु चुनौतीपूर्ण थियो । बीपी कोइरालाको नीति राष्ट्रका लागि प्रशंसनीय र सन्देशमूलक थियो तर उहाँको दृष्टिकोणको व्यावहारिक अनुभूतिमा ठूला अवरोधहरू थिए ।

बीपी कोइरालाको नीतिको प्रभावलाई अझ राम्ररी बुझ्नका लागि उनले प्रस्ताव गरेका विशेष उपायहरू र व्यापक राजनीतिक परिदृश्यमा ती कसरी प्राप्त भए भन्नेबारेमा वर्तमान राजनीतिक नेतृत्वले गहिरिएर अध्ययन गर्नु आवश्यक हुनेछ । साथै, त्यसपछिका घटनाक्रमहरू र उहाँका विचारहरूले पछिल्ला राजनीतिक मार्गहरूलाई प्रभाव पार्‍यो कि पारेन भनेर विचार गर्दा उहाँको राष्ट्रिय एकता र मेलमिलाप नीतिले थप विश्लेषण प्रदान गर्नेछ । कथित् संकटको सामना गर्दै राष्ट्रिय एकताको आवश्यकतालाई जोड दिँदै नेपालले सामना गरिरहेका गम्भीर समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्दछ । नेपालको वर्तमान सामाजिक-राजनीतिक, आर्थिक र धार्मिक परिदृश्यमा निर्भर गर्दछ । बीपीको आह्वान/अपिलले प्रजातन्त्र, राष्ट्रवाद र राष्ट्रिय संकटलाई सन्तुलनमा राख्न तथा देशका चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्ने समग्र दृष्टिकोण झल्काउँछ ।

बीपी कोइरालासँग सपना थिए तर समय थिएन, अहिले हामीसँग समय छ तर सपना छैन । बीपी कोइराला नैतिक र राष्ट्रको स्वाभिमानका लागि राजनीति गर्थे । तर, अहिले राष्ट्रिय एकता नभई सत्ताको भागवण्डा गरी खाने र मिलीजुली राज्यको आर्थिक दुरुपयोग गर्न जस्तोसुकै सम्झौता गर्न पनि तयार हुन्छन् । तर, देश र जनताका लागि राष्ट्रको समस्या समाधान गर्न एक जुट हुँदैनन् । यद्यपि, यी विषयले राजनीतिक गतिशीलता, जनभावना वा बाह्य प्रभावमा हुने कुनै पनि परिवर्तनलगायत नेपालमा विकसित भइरहेको सन्दर्भलाई पनि विचार गर्नुपर्छ ।

प्रस्तावित समाधानहरू नेपाली जनताका वर्तमान आवश्यकता र आकांक्षासँग मिल्दाजुल्दा छन् कि छैनन् भनेर मूल्यांकन गर्नु वर्तमान सन्दर्भमा महत्त्वपूर्ण छ । बीपी कोइरालाको राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति समयसान्दर्भिक थियो । अहिलेको नयाँ पुस्ताले पनि यसलाई पाठ र सन्देशको रूपमा लिनुपर्छ ।

लेखक नेपाल तरुण दलका केन्द्रीय सदस्य हुन्

प्रकाशित मिति: सोमबार, पुस १६, २०८० १५:४७