राजा वीरेन्द्रको चासोपछि जन्मिएको ‘पोखरा स्ट्रीट फेस्टिबल’

A+ A A-

डिसेम्बर लागेपछि पोखरामा पर्यटक अडिन्थेनन् । चिसो बढी हुने र क्रिसमसको सिजन भएकाले पर्यटक भारतको गोवा र थाइल्याण्डतिर जान्थे । क्रिसमस भएकाले धेरै विदेशी स्वदेश फर्किन्थे । कुटनीतिक नियोगका अलिअलि पाहुना पोखरा आउँथे । आज परिस्थिति फरक छ, पोखरालाई यो समय पर्यटक स्याहार्न भ्याइनभ्याइ हुन्छ ।

पर्यटकलाई अंग्रेजी नयाँ वर्षमा पोखरामै कसरी रोक्ने त ? सन् १९९० को दशकमा व्यवसायीले फुराएको जुक्ति आज पोखराको एउटा ब्राण्ड बनेको छ । त्यही ब्राण्ड पोखरा सडक महोत्सव (पोखरा स्ट्रीट फेस्टिबल)सन् २०२४ को सुरुवात हुँदै गर्दा २५ औँ वर्षमा प्रवेश गरेको छ । अंग्रेजी नयाँ वर्षमा पोखरा आउनुभएको भए धेरै पाठकले पक्कै लेकसाइडको माहाैल देख्नुभएकै छ ।

कसरी फुर्‍यो आइडिया ?

रेस्टुरेन्ट एण्ड बार एसोसिएसन (रेबान) पोखरा २०५२ सालमा स्थापना भयो । यसको संस्थापक अध्यक्ष हरिप्रसाद गुरुङ र उपाध्यक्ष बक्सिङ खेलाडी गणेशबहादुर भट्टराई थिए । यी दुई जनाको जोडीले पोखरामा ‘सडक महोत्सव गरौँ’ भनेर परिकल्पना गरेको थियो ।

पहिलो संस्करणको संयोजक उपाध्यक्ष भट्टराई थिए । राजासँग कुरा पुर्‍याउने र कार्यक्रमको संयोजक रहेकाले परिकल्पनाकार भट्टराईलाई मानिन्छ । पोखराको स्ट्रीट फेस्टिबलको सम्बन्ध भारतको गोवासँग जोडिन्छ । २०५३ सालतिर गणेश भारतको गोवा घुम्न पुगेका थिए । नयाँ वर्षमा त्यहाँ खाने, नाच्ने भइरहेको देखे । त्यो देखेपछि नै फेवाताल किनारमा पनि यस्तै महोत्सव गर्न सकिन्छ भन्ने जुक्ति आफूलाई आएको भट्टराईले सुनाए ।

तत्कालीन राजा वीरेन्द्रसँगको सल्लाहपछि पोखरामा सडकमै खाने, सडकमै नाच्ने अनि सडकमै रमाउने भनेर सन् १९९८ (२०५५ साल)देखि सडक महोत्सव सुरु भएको थियो । साढे २ दशकअघि पोखरामा विदेशी पर्यटकलाई रोक्न सुरु भएको एउटा महोत्सव आजकल खुट्टा टेक्ने ठाउँ नै नपाउने गरेर भरिभराउ हुन्छ ।

२०५४ सालमा लेकसाइड मिनी फेस्टिबल भनेर महोत्सव सुरु गरिएको थियो । उपाध्यक्ष भट्टराई महोत्सवको संयोजक थिए । त्यतिबेला कोकाकोलाले फेस्टिबललाई प्रायोजन गरेको थियो । कोकाकोलाले त्यतिबेला ५० हजार रुपैयाँ रेबानलाई दिएको भट्टराईले सम्झिँए । पछि रेबान स्ट्रिट फेस्टिबल बनाइयो । सातौँ संस्करणदेखि नाम पोखरा सडक महोत्सव बनाइएको हो जुन आजसम्म यथावत छ ।

सन् १९९८ मा बाराहीचोकदेखि २ सय मिटरमा मात्र मिनी फेस्टिबल गरियो । दोस्रो वर्षदेखि भव्य रूपमा महोत्सव गर्न थालिएको भट्टराईले बताए । उनका अनुसार सन् १९९९ अर्थात् दोस्रो वर्षदेखि ३ किलोमिटर क्षेत्रमा हुने गरेर ७ दिन महोत्सव गर्न थालिएको हो ।

माओवादी द्वन्द्वकाल, कोरोना संक्रमणको समयमा पनि महोत्सव रोकिएन । महोत्सवको मुख्य दिन न्यू इयर इभ अर्थात् डिसेम्बरको अन्तिम दिन लेकसाइडमा अत्यधिक भीड हुन्छ । अहिले भारतीय र नेपाली अत्यधिक हुन्छन् । सुरुवातमा पनि अहिलेजस्तै मान्छेको भीड हुन्थ्यो ? त्यतिबेला अहिलेजस्तो धेरै चाप नभए पनि सडकमा मान्छे भने हुन्थे । उनी भन्छन्, ‘त्यतिबेला हिप्पी टुरिजम थियो । विदेशी थोरै हुन्थे । धेरै एनजीओ, कुटनीतिक नियोगका मान्छे हुन्थे । लेकसाइडकै एउटा घरको मान्छे अर्कोकहाँ गएर खान्थ्यौँ ।’

महोत्सवको सुरुवाती संस्करणमा अहिलेजस्तो मःम, चाउमिन, पिज्जा, सुकुटी र कन्टिनेन्टल खानाको बिजनेस थिएन । त्यतिबेला ह्याण्डीक्राफ्ट, माटोका भाँडा, ढाकाको कपडाका उत्पादन बिक्री हुन्थ्यो । लेकसाइडको सडकका दुई किनारमा व्यवसायीले स्टल राख्थे । ठाउँठाउँमा गुरुङ, मगर, नेवार समुदायको नाच देखाइन्थ्यो ।

अहिले सडक महोत्सवमा स्टल पाउन पनि समस्या हुन्छ । सुरुवाती दुई संस्करणमा निशुल्क स्टल दिने भनेर ह्याण्डीक्राफ्ट बेच्नेलाई आग्रह गर्दा पनि निकै दुःख भएको भट्टराईको अनुभव छ । दोस्रो संस्करणमा जब पर्यटक बढी हुन थाले त्यसपछि स्टल बेच्न पनि समस्या भएन । यसरी तेस्रो संस्करणसम्म आइपुग्दा नै महोत्सव सफल भयो ।

सडकमा मात्र महोत्सव हुँदा अझ रमाइलो हुने गरेको भट्टराई सुनाउँछन् । सुरुवाती संस्करणमा तत्कालीन पोखरा उपमहानगरपालिकाका प्रमुख, सरकारी अड्डका हाकिम सबैलाई बोलाइन्थ्यो । सडकमा एउटा रिबन राखेर त्यसलाई काटिन्थ्यो । त्यसपछि सडकको दुई किनारामा राखिएका स्टल हेरिन्थ्यो, खाना चाखिन्थ्यो । राजाको चासोपछि महोत्सव जन्मिए पनि उनी प्रमुख अतिथि बनेर आएनन् । पहिलो संस्करणको उद्घाटन कसेले गरेको थियो भन्ने भट्टराईलाई सम्झना छैन । पुस १४ राजा वीरेन्द्रको जन्मदिन हो । राजाको जन्मदिन पारेर उद्घाटनमा बोलाउने योजना भए पनि नमिलेपछि सफल भएन । महोत्सव सुरु भएको चार वर्षपछि राजा वीरेन्द्रको हत्या भयो ।

राजासँगको साइनो

यो महोत्सव सुरुवात हुनुमा तत्कालीन राजा वीरेन्द्रको पनि हात छ । बक्सर गणेश सम्बन्ध दरबारसँग नजिक थिए । फेवाताल छेउमा राजाको दरबार ‘रत्न मन्दिर’ छ । वीरेन्द्र त्यहाँ आइरहन्थे । बक्सर खेलाडी भट्टराई तत्कालीन राजकुमार दीपेन्द्रसँग नजिक थिए । पुसमा पोखरा आउँदा दीपेन्द्रले भट्टराईलाई एकरात डिनरमा डाकेका थिए । त्यही रात गणेशले राजा वीरेन्द्रलाई भेट्न पाए ।

वीरेन्द्रले सोधे – म परिवारसहित पोखरा आएको छु । यहीबेला पोखरामा पर्यटक नै देख्दिनँ । किन यस्तो हो ? पोखरामै पर्यटकलाई राख्न के गर्न सकिन्छ ?

गणेशले आफूले गोवामा सडकमै खाने, रमाउने गरेको देखेको किस्सा सुनाए । ‘त्यसपछि उहाँले ल गरौँ, मैले के गर्न सक्छु म गर्छु भन्नुभयो,’ गणेशले २५ वर्षअघिको वार्तालाप सम्झिँए ।

राजासँगको एक घण्टाको भेटपछि छोटो तयारीबीच सन् १९९८ मा पहिलोपटक एकदिनको महोत्सव भयो । राजा वीरेन्द्रले नभनेको भए त्यतिबेला आफूहरूले महोत्सव गर्ने अवस्था पनि बन्न नसक्ने सम्भावना गणेश देख्छन् । ‘वीरेन्द्रले नभनेको भए सायद यो महोत्सव आयोजना नहुन पनि सक्थ्यो,’ गणेश सुनाउँछन्, ‘राजा वीरेन्द्रको चासो र गोवाको देखाइले पोखरामा यो बेला पर्यटकीय गतिविधि बढाउनुपर्छ भन्ने सोचाइ पलाएको हो ।’

२०६५ सालपछि महोत्सव कोमागाने पार्कभित्र लगियो जहाँ साँस्कृतिक कार्यक्रम, कन्सर्ट, बाल उद्यान हुन थाल्यो । यसपछि नेपाली पर्यटकको संख्या अत्यधिक बढेको हो । भारतीयबाहेक विदेशी पर्यटक स्ट्रीट फेस्टिबलमा खासै देखिँदैनन् । तर, नेपाली र भारतीयलाई अंग्रेजी नयाँ वर्षमा पोखरा जानुपर्छ भन्ने घुमफिर तालिका बनाउन महोत्सव सफल भएको छ ।

अफसिजनमा पर्यटक नआउँदा कर्मचारी कटौती गर्नुपर्ने समय अहिले फेरिएको छ । रेबान पोखरा अध्यक्ष नरेश भट्टराई हिमाल हेरेर मज्जा लिन पाइने, ताल छेउको सडकमा यस्ता महोत्सव आफूले नदेखेको सुनाउँछन् । नेपालमा हुने महोत्सवमध्ये पर्यटकको आगमनको हिसाबले यो ठूलो भएको उनको दाबी छ । ‘होटल, रेस्टुरेन्ट बन्द गर्नुपर्ने, कर्मचारी कटौती गर्नुपर्ने अवस्था त्यतिबेला थियो । त्यसको अन्त्य गर्न अफसिजनमा हामीले महोत्सव सुरु गरेका थियौँ,’ भट्टराई भन्छन्, ‘हामीले रजत वर्ष मनाउँदै छौँ । अहिले आउँदा यो नेपालमै धेरै पर्यटक आउने ठूलो महोत्सव हो भन्ने हाम्रो दाबी पनि छ ।’

यसपटकको महोत्सव १२ पुसदेखि सुरु भएको छ जुन १६ पुस मध्यरातमा अंग्रेजी नयाँ वर्ष २०२४ को स्वागत गरेर सकिने छ । महोत्सवमा बोट रेस, वेटर रेस, टग अफ वार, भलिबल प्रतियोगिता, सडक नाटक, डकुमेन्ट्री प्रदर्शनी, स्थानीय उत्पादित हस्तकला, चित्रकला, मुर्तिकला तथा कृषि प्रदर्शनी, मःम, ससेज खाने प्रतियोगितालगायत हुन्छ । पाँच दिनमा पाँच लाख पर्यटकले महोत्सव अवलोकन गर्ने रेबानको अनुमान छ । फेवाताल किनारको आकाशमा भव्य आतिसबाजी गरेर यसपटक पनि पोखराले १५ पुस मध्यराति १२ बजे नयाँ वर्षलाई स्वागत गर्नेछ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, पुस १५, २०८० ०६:४३