जे गर्नु छ गर, तर मेरो नाममा नगर

A+ A A-

छेकेको, जालैले छेकेको,
छेके पनि छर्लङ्गै देखेको,
हेर गाउँले हो,
देशमा के के भो ? –खुशीराम पाख्रिन ।

नेपाली समाजमा अहिले विश्वासको पुनर्स्थापना सबभन्दा ठूलो चुनौती हो । शक्ति र नायकहरूलाई के यस्तो छुतको राग लाग्या हो ? –जे छैन त्यो भन्नुपर्ने, जे छ त्यो लुकाउनु र छिपाउनुपर्ने । भिडले त्यसैलाई पत्याउने । शक्ति तर्क कोरल्ने, नक्कली विश्वास उमार्ने । मान्छेसँग किन प्रश्न रित्तिए, जिज्ञासा सकिए ? किन ऊ भन्न सक्दैन– जे गर्नु छ, गर तर मेरो नाममा भने नगर भनेर ।

कुनै गलत कार्यको खण्डन गरिँदैन भने तिघ्रे बने हुन्छ, नत्र त्यो बौद्धिक बेइमानी हुन जान्छ । सत्य पनि समय र अवस्थासँगै फेरिँदा रहेछन् । फेरिएका सत्यसँगै आचरण र सौन्दर्यशास्त्र पनि फेरिँदारहेछन् । मित्र र विरोधी दुस्मन फेरिँदारहेछन् । नायक र खलनायक फेरिँदारहेछन् । फेरिँदारहेछन्– चस्माले देखिने दृश्यहरू, दृश्यसँगै बदलिदारहेछन् सपनाहरू ।

महाभारत ग्रन्थमा दुई पात्रमार्फत लेखकले गम्भीर कुरा राखेका छन् । पहिलो प्रतिभा नभई पद पाउँछ भने ऊ धृतराष्ट्र बन्नुपर्छ, प्रतिभा छ तर भूमिका पाउँदैन भने उसले कर्ण बन्ने नियति भोग्नुपर्छ । राजा, नायक, नेताका पनि निजी जिन्दगी हुन्छन् । तर, उनीहरूको दायित्व र भूमिका सामान्यजनको जस्तो निजी बन्ने छुट भने हुँदैन । परिवारको घेरामा मात्रै सीमित हुँदैन । हुनै सक्दैनन् । निजी इच्छा, चाहना र वासनालाई पुरेर मात्रै नायकले आशाको सपना युगलाई देखाउँदै मुर्दा समाजलाई जागृत गर्छ । नायक पात्रको पतन त्यो समयको सामाजिक दुर्घटना हुन्छ । राज्य, नायक वा व्यक्तिगत रूपको सबभन्दा ठूलो त्रासदी विश्वासको दुर्घटना हो ।

सबै कुरा जालैले छेके पनि छर्लङ्ग देखिएको छ । अहिले कांग्रेसी, कांग्रेस रहेनन् । अफिसियल कम्युनिस्टहरू, कम्युनिस्ट रहेनन् । तर, अझै सिद्धान्त, विचार, आदर्श र मूल्यसँग कुनै साइनो नभए पनि कांग्रेस, एमाले, माओवादीहरूले राजनीतिक पसलमा त्यही ट्रेडमार्क राखेर झुक्याउने सुविधा भने पाएका छन् । दिमाग खोपीमा सुम्पेका तिघ्रेहरू 'जे गर्नु छ गर, तर सिद्धान्तका नाममा भने नगर' भनेर भन्न नसकेर थपडी मार्दै छन् । धार्मिकहरू पाखण्डमा देखिए भने विज्ञानका विरोधीहरू वैज्ञानिक उपकरण प्रयोग गरेर अध्यात्मवादी कहलिन थाले ।

जे छैन त्यो देखाउनुपर्ने, जे छ त्यो लुकाउनु, छिपाउनुपर्ने उपभोक्तावादी समाजको चरित्र अर्थसांस्कृति मात्रै नभएर राजनीति, धर्मकर्म र सामाजिक सोच बनिसक्यो । हेन्स एन्डरसन लिखित इम्परर न्यु क्लोथ सत्य बोल्ने हिम्मतिलो बच्चाको कथा पढेर हुर्केको शिक्षित पुस्ता पनि भ्रमित सत्यमा किन विश्वस्त छ ? भिडमा रहेको बच्चाले नागो राजा छ भनेर हाकाहाकी चिच्याएझैँ बोल्न सक्नुपर्ने हो । सबैखाले तिघ्रेहरू तर्क गर्दैनन् ।

आग्रही सोच र अभिजातहरूका प्रलाप यत्रतत्र देखिँदै छन् । रूप फेर्न सक्छन् अभिजातहरू । सिंहमा चढेका हुन्छन् । जीवनपर्यन्त सिंहबाट ओर्लन चाहँदैनन् । कर्ताले नै आफ्ना आदर्श बचाउन नसक्दा तर्क कोरल्ने बहाना भ्रष्ट चिन्तकहरूले भेटाउँछन् । अभिजातको स्वर्ग ध्वस्त गरेर राज्यसत्ताको चरित्र फेर्ने विद्रोह पचाउन नसकेर गरिने यस्ता प्रलापले भिडलाई आवेग बढाउँछ र धारणा बन्ने गर्छन् । इतिहासका गति बुझ्न नसक्नेहरू संसारमै हुन्छन् ।

अहिले पनि विश्वको पहिलो गणतान्त्रिक र धर्मनिरपेक्ष मुलुक फ्रान्समा हरेक वर्ष अभिजातहरू राजतन्त्रका पक्षमा जुलुस लगाउँछन् । धर्म व्यक्तिको स्वतन्त्रता हो र राज्यको कुनै धर्म हुँदैन भन्ने ई.सं. १७६९ मा भएको फ्रेन्च रिभोलुसनले त्यसका अगुवा राब्स पियरे गिलेटिनमा सेरिनु परे पनि आधुनिक राजनीतिक इतिहास फ्रेन्च रिभोलुसनबाट सुरुवात भएको हो । रैती वा प्रजाबाट नागरिक बन्न पाएको, धर्माधिकारीबाट राज्य मुक्त भएको घटना इतिहासको अग्रगमन थियो ।

अफिसियल मार्क्सवादीले द्वन्द्ववादी, वर्ग संघर्ष र भौतिकवाद बिर्से । अन्तर्राष्ट्रिय गीत मात्रै बिर्सेनन्, संसारका मजदुर एक हौँ भन्ने पनि बिर्सिए । साम्राज्यवाद मुर्दावाद भन्न पनि बिर्से । रूपमा मार्क्सवादी देखेर मार्क्स भएको भए भन्थे: जे गर गर, तर तिमी आफ्नै नाममा गर ।

अहिले उपभोक्तावादी राजनीति, पार्टी र मान्छेको औकात संकटमा छ । परिणामः इतिहास घायल छ । वर्तमान उकुसमुकुस छ । भविष्य अनिश्चित भएर समाज निराशातर्फ धकेलिँदै छ । स्वाभिमानी, आदर्श स्यालका सिङ बन्दै गए । सत्य हितअनुसार परिभाषित हुँदै गए । हितअनुसार इतिहास व्यवस्थापन गर्न खोजियो । अझ विद्रोहका राप र ताप सेलाउँदै गएपछि नायक खलनायकमा फेरिँदै गएर बीभत्सीकरणका पण्डित्याइँ छताछुल्ल हुँदै गए । मान्छेले आफ्नो असली चेहरा समयसँगै छोप्न सक्दैन । आजको ध्वस्त र भ्रष्ट भूतपूर्व आदर्शवादी हिजै आदर्श फलाक्दा पनि भ्रष्ट र आदर्शहीन नै थियो भन्ने हुन्छ ।

नायक ध्वस्त भएको आदर्श घिटिकघिटिकमा रहेको समयमा नक्कलीको बिगबिगी चलेको मात्र हो । प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र, समाजवादी अभ्यासका सिद्धान्तका जेजे नाम दिए पनि यो क्लेप्टोक्रेसी (भ्रष्टतन्त्र) नै हो । तर, सङ्ला मान्छे धरतीमा अझै छन्, किन उनीहरू भन्न सक्दैनन्– जे गर्नु छ गर, तर सिद्धान्तका नाममा भने नगर भनेर ।

भ्रष्टाचारमा सर्वदलीय एकता हुन्छ । भ्रष्टको सिन्डिकेट छ । उद्योग निजीकरण, धमिजा काण्ड, सांसद किनवेच, समिट होटल अब पुरानो भइसक्यो, बिर्सिइसकियो । नेपालीजनलाई बिर्सने रोग (अल्जाइमर) त यसै पनि छ । यती ह्यान्डिलिङ, ललितानिवास, भुटानी शरणार्थी प्रकरण अब तपसिलमा पुग्दै छन् । एनसेल प्रकरण पनि लेनदेनको सिन्डिकेटले हिसाब फर्छ्योट गर्ने नै छ । अवैध सुन छानबिन आयोगमा लहरो तान्दा पहरो चर्कने देखियो । छानबिन आयोग र अनुसन्धान प्रहरीहरू अनावश्यक किन शत्रुता मोल्ने भन्नेमा पुग्दै छन् । पार्टी भ्रष्टको नायकत्वको सौन्दर्यगाथा रच्न चाकरका कात्तिके भिड हुलका हुल मैमत्त छन् । हाम्रा मालिक चोखा छन् भन्ने तिघ्रेहरूका फेसबुक नियाले उनीहरूका प्रलापले भन्छ– जति छेके पनि छर्लङ्गिएको प्रस्ट हुन्छ ।

हरेक पार्टी आफ्ना भ्रष्टको चाकरी बर्जानीले मैमत्त छैनन् र ? मौन समर्थन गर्ने भिड तयार छ । नयाँ भ्रष्टाचारले पुराना काण्ड तपसिलमा पारिदिन्छ । अदालत अपराधीको ड्राइक्लिनर्स बनिदिन्छ । सडक मौन छ, संसद अर्थहीन छ । त्यसैले भारतीय समाजवादी चिन्तक डा. राममनोहर लोहिया भन्छन्– जब सडक मौन हुन्छ, तब संसद आवारा हुन्छ ।

सरकार मैमत्त र अराजक बन्छ । स्थायी सरकार भनिने कर्मचारीतन्त्र भ्रष्टतन्त्रका कानुनी आधार तयार गर्ने औजारमा फेरिन्छन् । रिडको हड्डी नभएको मिडिया स्वसेन्सरसिपमा रहन्छ । तब नागरिक भिडमा फेरिन्छ । संवेदना र सपना ध्वस्त हुन्छन् । हो, पक्कै पनि प्रलयको दिन अझै आएको छैन । समाजमा ज्युँदा मान्छे अझै छन् । तर किन भन्न सक्दैनन्– जे गर्नु छ गर, तर सिद्धान्तका नाममा भने नगर । सिद्धान्तका नाममा, मार्क्स र बीपीका नाममा, कांग्रेस र कम्युनिस्टको नाममा अझै पाखण्ड नगर भनेर ।

अफिसियल मार्क्सवादीले द्वन्द्ववादी, वर्ग संघर्ष र भौतिकवाद बिर्से । अन्तर्राष्ट्रिय गीत मात्रै बिर्सेनन्, संसारका मजदुर एक हौँ भन्ने पनि बिर्सिए । साम्राज्यवाद मुर्दावाद भन्न पनि बिर्से । रूपमा मार्क्सवादी देखेर मार्क्स भएको भए भन्थे: जे गर गर, तर तिमी आफ्नै नाममा गर । कम्युनिस्टका नाममा गर्दै नगर । भौतिकवादीका नाममा नगर । गर ...तिमी स्वतन्त्र छौ र तिम्रा कार्यकर्ताले थपडी बजाउनेछन् । तिम्रा बुद्धिजीवी संगठनले तर्क कोरल्नेछन् । धर्म नभनी संस्कृति भन्नेछन । तर, चिहानमा गाडिएका मार्क्सले भने भन्नेछन्– गर त गर तर मार्क्सवादका नाममा भने नगर भनिरहेका होलान्, हैन त एमाले र माओवादी कमरेडहरू ! योभन्दा ठूलो बुर्जुवाहरूको जित के होला र ? निजीकरणलाई समाजवादभन्दा अझै कांग्रेस महतको थोत्रो समाजवादी डक्ट्रिन बोक्न छोडिँदैन । तब बीपीबाबु के भन्दा हुन् ?

बीपी, जीएम, पीएल, मनमोहन अधिकारी, मदन भण्डारी, गज्जुबाबु मात्रै होइन, आदर्शका लागि हाकाहाकी ज्यान गुमाएका शहीदहरूलाई चिहानमा शान्तसँग सुत्न देऊ । उनीहरूका चीत्कार –हाम्रा नाममा अपराध नगर, राजनीतिक व्यापार नगर । खुराफात नगर । तिमीलाई जेजे गर्नु छ गर, तर मेरो नाममा भने नगर, आफ्नै नाममा गर । न्यायवादी नाममा न्यायको चीरहरण नगर । सहयोगको नाममा करुणा व्यवसाय नगर । आदर्शका नाममा न्याय, प्रजातन्त्र, समानता, स्वतन्त्रताका नाममा नगर । मार्क्स, लेनिन र माओका नाममा नगर । गान्धीका नाममा नगर । सान्दाजु र माइलादाइ, गणेशमान, मनमोहन, मदन भण्डारी र गज्जुबाबुका नाममा नगर, सिधै र खुलमखुल्ला आफ्नै नाममा गर । देशका धेरै समस्या समाधान हुन्छन्, जब तिमीले आफ्नै नाममा गर्न थाल्छौ, सामान्यजन झुक्किँदैनन् ।’

तब हाकाहाकी भनेर सडक कुर्लिनुपर्छ– खबरदार ! जे गर्नु छ गर, तर मेरो नाममा भने नगर । जे गर्नु छ गर, तर सिद्धान्तका नाममा भने नगर ।

क्लारा जेटकिन भन्छिन्, 'वैचारिक दिवालियापनले राजनीतिक दिवालियापन जन्माउँछ ।’ थोत्रो राजनीतिक क्याल्कुलेटर बोक्ने अनि हिसाब सही होस् भन्ने सोच्ने ? नियत नाप्ने औजार त परिणाम देखाउने हुने गर्छ । हामी एउटा अदृश्य भयले सुताइएर चुप्पीसंस्कृतिमा अभ्यस्त भइरहेका छौँ । आखिर किन ? के तावाबाट उम्केर भुङ्ग्रोमा पर्ने नियति हाम्रो हो ? सत्य कुराका लागि अर्थात् गलतको विरुद्ध लड्न नसक्ने मात्रै होइन, बोल्नै नसक्ने अवस्थामा किन पुग्दै छौँ ? अपमान, तिरस्कार, प्राप्त सौन्दर्यको ध्वस्त स्वीकार्न कुन तत्त्वले हामीलाई विवश पार्दै छ ? हाम्रा चेतमा खिया लगाउने आन्तरिक तत्त्व कुन हो ?

प्रकाशित मिति: बुधबार, पुस ११, २०८० ०९:००