नारायणी किनारमा भविष्य देख्नेहरू

A+ A A-

गण्डकी र बागमती प्रदेशको सीमा बनेर मध्य नेपालमा बग्छ नारायणी नदी । पूर्वमा चितवनको नारायणघाट र पश्चिममा नवलपुरको गैँडाकोटलाई संगमस्थल बनएर बग्ने नारायणी नदीमाथिको पुल भएर दैनिक हजारौँ नागरिक आउजाउ गर्ने गर्छन् । आर्थिक, प्रशासनिक, राजनीतिक काम कारबाहीमा होस् या स्वास्थ्य उपचार, अध्ययन तथा रोजगारीका लागि संघीय राजधानी काठमाडौं आउजाउ गर्ने पूर्वी र पश्चिम नेपालका नागरिकलाई दैनिक स्वागत र बिदाइ नारायणी नदीले गरिरहेको हुन्छ ।

उज्जवल भविष्य निर्माणका लागि अध्ययन र वैदेशिक रोजगारीको शिलशिलामा विदेश पलायन भइरहेका युवाहरूको भीडलाई नारायणीले काठमाडौंको त्रिभुवन अन्तराष्ट्रिय विमानस्थलसम्मको गन्तव्यसँग जोडिदिएको छ । आफ्नै देशमा सम्भावना नदेखेर भविष्य खोज्न विदेश हिँडेकाहरूको बिदाइ गर्ने त्यही नारायणी नदी केहीका लागि भने अपवाद बनिरहेको छ ।

धार्मिक तथा जल पर्यटन र ऊर्जा स्रोतको परिचालनमार्फत प्रचुर आर्थिक समृद्धिको सम्भावना बोकेको नारायणीले हजारौँलाई मनोरञ्जन मात्र होइन धेरैलाई रोजगारीसमेत दिएको छ । नवलपरासीको गैँडाकोट नगरपालिका–२, का मनोज रानामगर विगत ६ वर्षदेखि नारायणी नदीमा मोटरबोट चलाउने काम गर्छन् ।

Narayani River (2)1702779615.jpeg

मध्यम वर्गिय परिवारमा जन्मेका मनोजले आर्थिक अभावका कारण पढाइलाई निरन्तरता दिन सकेनन् । अन्य पारिवारिक आयस्रोत नभएका उनी नारायणी नदीमा आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकलाई जलयात्रा गराएर मनग्य आम्दानी मात्रै होइन, परिवारको बलियो आर्थिक खम्बासमेत बनेका छन् ।

शनिबार बिहान ११ बजे मनोज नारायणीको पश्चिमी किनारमा आफूले चलाउने मोटरबोटमा भेटिए । उनी प्रसन्न मुद्रामा डुङ्गा चढ्न ठिक्क परेकाहरूलाई स्वागत गर्नमा व्यस्त थिए । मनोजले १ वर्ष लगाएर मोटरबोट खियाउने तालिम लिएका रहेछन् । वर्षमा ९ महिना सञ्चालन गर्न सकिने मोटरबोटमार्फत नारायणीको जलयात्रा गराएर उनले दिनगन्तीका हिसाबले मासिक ३० हजारभन्दा माथि मजदुरीवापतको ज्याला लिने गरेको सुनाए ।

नदीमा डुङ्गा खियाउन सुरु गरेयता हालसम्म उनले लाख बढी मानिसहरूलाई नारायणीमा जलयात्रा गराएका छन् । गैँडाकोट नगरपालिका र भरतपुर महानगरपालिकाले तोकेको एक व्यक्ति २ सय ५० रुपैयाँका दरले दैनिक ८ देखि १० हजारसम्म आम्दानी गरेर डुङ्गा साहुँलाई बुझाउने गरेको मनोज बताउँछन् । उनले पर्यटकलाई उक्त मूल्यमा झण्डै दुई किलोमिटर दूरीको जल क्षेत्रमा उत्तर–दक्षिण एक फन्को घुमाएर मनोरञ्जन दिँदै आएका छन् ।

Narayani River (1)1702779615.jpeg

नगरपालिकाले नदीमा डुङ्गा चलाएवापत मासिक रूपमा करसमेत लिने गरेको छ । मासिक ४ हजार बढी कर लिने गरेका भरतपुर र गैँडाकोट नगरपालिकाले जल पर्यटनलाई व्यवस्थित बनाउन भने खासै ध्यान दिएको देखिँदैन । बर्खाको समयमा तीन महिना बन्द रहने मोटरबोट सेवा चाडपर्वका समयमा अत्यधिक मात्रामा चल्ने गरेको छ । दसैँ, तिहार, छठ लगायतका चाडपर्वका समयमा दैनिक एक लाखभन्दा बढीको व्यापार हुने गरेको अर्का डुङ्गा चालक सन्जय बोटेले बताए ।

४ वर्षदेखि डुङ्गा खियाउन थालेका बोटेले पनि मनोजकै बराबर आम्दानी गर्ने गरेका छन् । आफ्नो पुर्ख्याैली पेशालाई निरन्तरता दिएका उनी डुङ्गा खियाएर आयआर्जनसहित आफ्नो कामप्रति सन्तुष्ट छन् । मनोज र सन्जय जस्तै नारायणी नदीमा २० बढी युवाहरू मोटरबोट खियाउने रोजगारीमा संलग्न छन् । विशेष प्रविधियुक्त डुङ्गाको बजार मूल्य १५ लाखदेखि १८ लाखसम्म पर्ने हुँदा खरिद गर्ने आर्थिक हैसियत भने उनीहरूसँग छैन । जसका कारण उनीहरूको श्रम सस्तो मूल्यमा बिक्री भइरहेको छ ।

नारायणीमा मोटर बोट सञ्चालन हुन थालेपछि नदी वारी र पारीका किनारामा दुई सय बढीले ठेलामा नास्ता पसल सञ्चालन गरेर रोजगारी पाइरहेका छन् । साँझको समयमा मनोरम दृश्यका साथ नदी किनारमा नारायणीको सुस्केरासँगै खाजा खाँदै आनन्द लिनेहरूको भीड पनि उत्तिकै लाग्ने गरेको छ । दशकअघि पहिलो पटक नारायणीको पश्चिम किनारमा ठेलामा नास्ता बेच्न सुरु गरेकी सीता आलेले पनि राम्रै आम्दानी गर्ने गरेकी छन् ।

Narayani River (1)1702779616.jpg

ठेलामा चाउमिन, मःम, अण्डा, पकौडा, चप, चिया, चटपटे, चाउचाउ, ललिपप लगायतका खाजा बनाएर बेच्ने गरकी सीताले मासिक सबै खर्च कटाएर १५ देखि २० हजारसम्म बचत गर्ने गरेको सुनाइन् । सीता जस्तै नारायणी किनारमा ठेलामा होटल सञ्चालन गर्ने महिलाको संख्या धेरै छ । बिहानको झिसमिसे उज्यालोबाट सुरु हुने सीता जस्ता महिलाहरूको दैनिकी बेलुका ९ बजेसम्म आत्म सन्तुष्टिका साथ नारायणी किनारमा बितिरहेको छ ।

ठेला व्यवसायबाटै जल पर्यटन विकासमा टेवा पुर्‍याइरहेका उनीहरू आफ्नो आयआर्जनको पाटोलाई बलियो बनाउँदै थोरे भए पनि देशको अर्थतन्त्रलाई सघाउ पुर्‍याइ रहेका छन् । उल्लेखित पात्रहरू आफ्नो सीप र क्षमताअनुसार हेर्दा सामान्य तर आफ्नै देशले बोकेका प्रशस्त पर्यटकीय सम्भावनाहरूलाई पैल्याउँदै स्वरोजगार बनिरहेका प्रतिनिधिमूलक पात्रहरू हुन् । आर्थिक रूपले विपन्न यस्ता वर्गका नागरिकलाई राज्यले प्रवर्द्धन र सम्वर्द्धन गर्न सकेको खण्डमा जल पर्यटनका दृष्टिकोणले ठूलो सम्भावना बोकेको नारायणी जस्तै देशका अन्य साना तथा ठूला नदी नालाहरूमा आर्थिक उपार्जनसहितको रोजगारी सिर्जना हुनेमा दुईमत छैन ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, पुस १, २०८० ०८:२२