जनकपुरधाममा विवाह पञ्चमीको उल्लास

A+ A A-

खुव खाउ यौ दुलहा, खुव मोटाउ यौ दुलहा । अप्पन चोकटल चोकटल गालके फुलाउ यौ दुलहा ।
आजु मिथिला नगरीय नेहाल सखिया । चारु दुल्हामे बरका बबाल सखिया ।

यस्तै सुमधुर मैथिली लोकगीत संगीत यतिबेला जनकपुरधामसहिनत मिथिलाञ्चल क्षेत्रमा गुञ्जिरहेका छन् । प्रत्येक वर्ष मंसिरको शुल्क्ल पक्ष सुरु भएसँगै मिथिलाञ्चल क्षेत्रमा बज्ने गीत संगीतले विवाहको चलपल बढेको दर्साउँछ ।

प्रत्येक वर्ष जनकपुरमा मनाइने रामजानकी विवाह पञ्चमी महोत्सवले यो क्षेत्र संगीतमै बनेको छ । राममजानकी विवाह महोत्सवलाई यहाँका समाजले भव्य रुपमा मनाउने गर्छन् । कारण सीता जनकपुरधामकै छोरी भएको र छोरी विवाह जत्तिकै उत्साहपूर्वक यस क्षेत्रका वासिन्दाले रामजानकी विवाह महोत्सव पनि मनाउने गर्छन् ।

मिथिलाञ्चलको वैवाहिक परम्परालाई जीवित राख्दै प्रत्येक वर्ष मङ्सिर शुक्ल पञ्चमीको दिन मनाइँने महोत्सवलाई नेपाल–भारतबीचको आदिकालीन सांस्कृतिक सम्बन्धका रुपमा पनि लिइन्छ । कारण तेत्रयुगमै भारत अयोध्याका राजा दशरथका छोरा पुरुषोत्तम राम र राजा जनककी छोरी सीताबीच वैवाहिक सम्बन्ध बाँधिएको थियो । सोमबार विधिवत् रुपमा सुरु भएको रामजानकी विवाह महोत्सवको २ पुसमा सम्पन्न हुनेछ ।

राजर्षि जनक, जानकी र याज्ञवल्क्यको पुण्यभूमि प्राचीन मिथिलाको राजधानी जनकपुरधाममा बर्सेनि मार्ग पञ्चमी तिथिमा रामजानकी विवाहपञ्चमी मेलाको आयोजना हुने गर्दछ । सीतोपाख्यान उत्तराद्र्धमा सीता स्वयंवरका बारेमा उल्लेख भएअनुसार आश्विन पूर्णिमाका दिन अयोध्या नरेश महाराज दशरथ नन्दन राजकुमार श्रीरामचन्द्रले प्राचीन शिव धनुषलाई भाँचेको र त्यसपछि मार्ग शुक्ल पञ्चमी तिथिमा श्री राम जानकीको शुभ विवाह भएको हो ।

विवाह भएको सम्झनास्वरूप जनकपुरधाममा प्रत्येक वर्ष विवाहपञ्चमी पर्व मनाउने परम्परा छ । राम र जानकीको स्वयंवर भएको जनविश्वास रहिआएको उक्त स्थानमा विवाह पञ्चमीका दिन जनकपुरधामस्थित राम मन्दिरबाट जन्तीसहित भगवान रामको डोला नगरको परिक्रमा गर्दै ल्याइएपछि जानकी मन्दिरबाट बाजागाजा लावालस्करका साथ जानकीको डोला लगेर स्वयंवर गराइन्छ । त्यसपछि दुवै डोला नगरको परिक्रमा गर्दै जानकी मन्दिरमा पुगी मिथिलाको संस्कृतिअनुसार वैवाहिक कार्यक्रम सम्पन्न गरिन्छ ।

त्रेतायुगमा मिथिलापति शिरध्वज राजा जनकले सीता स्वयंवरको आयोजना गर्दा देशदेशान्तरका सयौँ राजा र राजकुमार उपस्थित हुन पुगेको ऐतिहासिक तथा पौराणिक मान्यता छ । हिन्दु धर्ममावलम्वीको आस्थाको केन्द्रका रूपमा रहेको जनकपुरधाममा भारतबाट लाखौँ श्रद्धालु डोला परिक्रमाको दर्शन तथा पूजापाठ गर्न महोत्सवमा सहभागी हुने गरेका छन् । तर यसवर्ष भारतबाट औपचारिक रुपमा जन्ती नआउने जानकी मन्दिरका छोटा महन्थ रोशन दासले बताए ।
उसो त जनकपुरधाममा हरेक महिना पूर्णिमाका दिन पनि मासिक रूपमा मेला लाग्दछ ।

त्यस्तै, चैत्र शुक्ल नवमी तिथिमा मर्यादा पुरुषोत्तम भगवान श्री रामचन्द्रको जयन्ती मनाउँदै रामनवमी मेलाका रूपमा एवम् त्यसको एक महिनापछि वैशाख शुक्ल नवमी तिथिमा जानकी महोत्सवको उपलक्ष्यमा जानकी नवमीको उत्सव मनाइन्छ ।

त्यस्तै, श्रावण शुक्ल तृतीयादेखि पूर्णिमासम्म झुला महोत्सव तथा फाल्गुण शुक्ल पक्षमा पन्ध्रदिवसीय मिथिला पञ्चकोसी परिक्रमा– जनकपुरधामदेखि पाँच कोसको दूरीमा रहेको जानकीको बाल लीलासित सम्बद्ध ठाउँको परिक्रमा तथा उक्त परिक्रमाको अन्त्यमा फागु पूर्णिमाका दिन जनकपुरधामको अन्तःगृह परिक्रमा भिडभाडका साथ सम्पन्न हुन्छ ।

तर, ती सबै उत्सव, चाडपर्व र समारोहमध्ये तेत्रायुगमा मार्ग शुक्ल पञ्चमी तिथिमा भएको रामजानकी विवाहको सम्झनामा हरेक वर्ष मनाइने रामजानकी विवाह पञ्चमी मेला सबैभन्दा बढी श्रद्धा, निष्ठा र उत्साहका साथ भव्यतापूर्वक मनाइन्छ ।

विवाह महोत्सवको अवसरमा पञ्चमी तिथिमा राममन्दिरबाट श्रीरामचन्द्रको डोला बाजागाजाका साथ नगर परिक्रमा गर्दै रंगभूमि मैदानमा पुगिन्छ र त्यहाँँ पहिलेदेखि नै जानकी मन्दिरबाट जानकी माताको मुर्ति सुसज्जित मण्डपका साथ मन्दिरका महन्त, साधुसन्त र समाजका प्रबुद्ध नागरिक सम्मिलित सरियाती दल घरगाउँले समूह वा माइती पक्षद्वारा स्वागत अभिवादनका साथै राम मन्दिरबाट पुगेको डोलालाई जानकी मन्दिरबाट पुर्‍याइएको मण्डपद्वारा पाँचपटक परिक्रमा गराएर श्री रामचन्द्रलाई पुष्पहार अर्पण गरिन्छ । राम मन्दिरबाट पुगेको मण्डपबाट महन्थले जानकीजीलाई माला लगाई आरती पूजनपछि स्वयंवर सम्पन्न हुन्छ ।

त्यसपछि राम मन्दिरको मण्डप अगाडि राखेर सबै पछिपछि लाग्दछन् र जानकी मन्दिर पुर्‍याएर आरती पूजन गरिन्छ । त्यसपछि राम मन्दिरको डोला लावालस्करका साथ राममन्दिर फर्कने गर्दछ भने त्यसै रात मिथिला परम्पराअनुसार भगवान् रामचन्द्र र माता जानकीको वैवाहिक कार्यक्रम सम्पन्न हुन्छ । त्यसको भोलिपल्ट रामकलेवा कार्यक्रम गरी महोत्सव विधिवत रुपमा सम्पन्न हुन्छ ।

यस्तो छ वैवाहिक कार्यक्रम

आज मंगलबारदेखि सुरु भई २ पुससम्म मनाइने महोत्सव अन्तर्गत पहिलो दिन नगरदर्शन कार्यक्रम सम्पन्न भएको छ । नगरदर्शनमा जानकी मन्दिर प्रांगणमा बालबालिकालाई राम र लक्ष्मणको स्वरुप बनाइ नगर परिक्रमा गराइएको छ ।

दोस्रो दिन भोलि बुधबार फूलबारी लीला, तेस्रो दिन बिहीबार धनुष यज्ञ, चौथो दिन शुक्रबार तीलकोत्सव, पाँचौ दिन शनिबार मटकोर र १ पुसमा विवाह पञ्चमीको आकर्षण मानिएको दिउँसो रामसीता स्वयंवर तथा राती विवाह कार्यक्रम हुनेछ ।

त्यसैगरी, २ पुसमा अर्थात् महोत्सवको अन्तिम दिन अयोध्याबाट जन्तीको रुपमा आएका साधुसन्तहरुलाई सामुहिक रुपमा भोजन गराई विदाई गर्ने कार्यक्रम रहेको छ । त्यसलाई रामकलेवा भनिन्छ । रामकलेवा पश्चात महोत्सव विधिवत् रुपमा सम्पन्न हुने गरेको छ ।

मुख्य आकर्षक अन्नबाट बनाइने संसारकै ठूलो प्रतिमा

यसवर्षको महोत्सवको मुख्य आकर्षकको रुपमा अन्नबाट मनाइने संसारकै ठुलो रामसीताको प्रतिमा रहेको छ ।
१ सय ११ क्वीन्टल अन्नको प्रयोग गरी ११ हजार ११ स्क्वायर फिटको रामसीताको प्रतिमा बनाउने कार्य आइतबारदेखि नै जनकपुरधामको रंगभूमि मैदान १२ विघामा सुरु भएको छ ।

धान, गहुँ, मकै, बदाम, चाना, लहरको दाल, मसुरको दाल, चामल, उरिदको दाल सहितका अन्न प्रयोग गरी रामसीताको आकर्षक प्रतिमा बनाइँदै छ ।

भारतको मध्य प्रदेशको हरदा जिल्लाका कुकरावद निवासी सतिस प्रसाद गुर्जरको नेतृत्वको टोलीले प्रतिमा बनाउने कार्य गरिरहेका छन् । गुर्जर विगत ४ वर्षदेखि यो यस्ता विभिन्न प्रतिमाहरु बनाई सकेका छन् ।

यसअघि उनले अन्नबाट भारतमै ९ हजार स्क्वायर फिटको भागवान पशुरामको प्रतिमा बनाई सकेका हुन् । अन्नबाट निर्माण हुने ११ हजार ११ स्क्वायर फिटको यो प्रतिमा बल्ड रेकर्ड हुने बताए ।

यो प्रतिमाको योजनाकार जनकपुरकी विद्यार्थी गुनगुन झा हुन् । झाले नै अन्नबाट सो प्रतिमा बनाएर जनकपुरधामलाई विश्वमा अझै चिनाउनुपर्छ भनेर जनकपुरधामका मेयर मनोज कुमार साह र जानकी मन्दिरका महन्थलाई सुझाएका थिइन् । त्यसपछि प्रतिमा निर्माणको प्रक्रिया अगाडि बढेको छ ।

जनकपुरधाममा तीन दिन मास मदिरा बिक्री वितरणमा रोक

विवाहपञ्चमीको अवसरमा ३ दिनका लागि जनकपुरधाममा माछा–मासु तथा मदिरा बिक्री बितरणमा प्रतिबन्ध लगाएको छ । २८ मंसिरदेखि १ पुसको राति १२ बजे सम्मको लागि जनकपुरधाममा माछा–मासु र मदिराको बिक्री वितरण नगर्न जिल्ला सुरक्षा सरक्षा समिति तथा सरोकारवालाको वैठकले यस्तो निर्णय गरेको छ ।

जनकपुरधाममा प्रवेश गर्ने मुख्यद्धार र सीमा एवं जनकपुरधाम स्थित परिक्रमा र परिक्रमा क्षेत्र भित्र माछा–मासु र मदिराको बिक्री बितरण, सेवन तथा कारोवार गर्न पूर्ण रुपमा निषेध गरिएको छ । निर्णयविपरीत कसैले माछामासु तथा मदिराको बिक्री वितरण गरेको पाइएमा प्रचलित कानुनअनुसार कारवाही हुने जिल्ला प्रशासन कार्यालय धनुषाले जनाएको छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, मंसिर २६, २०८० १८:०५