त्यो पुरानो सूत्र, जसले समाप्त गर्न सक्छ इजरायल-प्यालेस्टाइन दुस्मनी

A+ A A-

इजरायलमाथि हमासको आक्रमण । जवाफमा इजरायलको बम आक्रमण, गाजामा जमिनी हमला ।

दुई महिनादेखि जारी इजरायल हमास युद्ध प्यालेस्टाइनको मुद्दाको अन्ततः कुनै परिणाम निस्केला ?

दुई राष्ट्रको सूत्रको पैरवी गर्नेहरू अक्टुबरदेखि सुरु भएको हिंसाले विरोधाभाषी रूपमा यो उद्देश्यलाई अघि बढाएको मान्छन् । दुई राष्ट्र सिद्धान्तअन्तर्गत पश्चिमी किनारा, गाजा क्षेत्र र पूर्वी जेरुसेलममा सन् १९६७ को युद्धविराम रेखाभन्दा पहिलेको क्षेत्रमा एउटा स्वतन्त्र प्यालेस्टाइन राष्ट्रको निर्माणको कुरा थियो, जसले इजरायलसँग शान्तिले रहनुपर्नेछ ।

७ अक्टुबरको भयावह आक्रमणको दुई साताअघि नै इजरायलका प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहुले संयुक्त राष्ट्र संघको महासभामा पुगेर इजरायल र यसका अरब छिमेकीबीच ‘शान्तिको एउटा नयाँ बिहानी’ को सुरुवातको घोषणा गरेका थिए ।

नेतान्याहुले भने, ‘एकचौथाइ शताब्दीसम्म ‘तथाकथित् विशेषज्ञहरू’ले आफ्नो नजरसँगै दबदबा बनाएर राखे । यो दृष्टिकोणअनुसार इजरायलसँग दुई राष्ट्रको सूत्रमा सौदाबाजीको आवश्यकतामा जोड दिइएको थियो । साथै, यो पनि भनिएको थियो, भविष्यमा जुन प्यालेस्टाइन बन्छ, त्यसको जमिन जोर्डन र भूमध्यसागरको बीचमा हुन्छ । तर, यो दृष्टिकोणले अहिलेसम्म एउटा पनि शान्ति सम्झौता गराउन सकेको छैन ।’

उनले भने, ‘२०२० मा मैले जुन दृष्टिकोण पेस गरेँ, त्यसबाट तुरुन्तै हामी एउटा सफलतासम्म पुग्यौँ । अरब देशसँग हामीले चार महिनामै चार सम्झौता गर्‍यौँ ।’

यो त्यही तथाकथित् सम्झौता थियो, जसलाई अब्राह्म सम्झौता भनिन्छ । यो ट्रम्प प्रशासनले इजरायल–प्यालेस्टाइन शान्ति प्रयासमार्फत गराएको थियो । तर, यी सम्झौताको त्यही हालत भयो, जुन यसअघि अमेरिकाको मध्यस्थतामा सम्झौताको भएको थियो ।

नेतान्याहुले भने, ‘सम्झौताको गतिले प्यालेस्टाइनीको इजरायललाई समाप्त गर्ने ढिपी छोड्न र शान्तिको बाटो अपनाउनलाई राजी गराउनेछ ।’

यसपछि उनले एक ’नयाँ मध्यपूर्व’ को नक्सा देखाए, जसको अर्थ थियो कि प्यालेस्टाइन अब समपर्ण गर्छ र यसका साथै दुई राष्ट्रको समाधानको फर्मुला पनि समाप्त भइसकेको छ ।

यसबीच यो मानियो कि बाइडेन सरकारले पछिल्ला सात अमेरिकी राष्ट्रपतिहरूको तुलनामा इजरायल प्यालेस्टाइनको फाइलमा काम कम गरेका छन् ।

फेब्रुअरीमा अमेरिकी विदेश विभागले विज्ञप्ति निकाल्यो । विज्ञप्तिमा दुई राष्ट्रको विषयमा भनिएको थियो, 'अमेरिका आशाको दायरा जारी राख्नका लागि प्रतिबद्ध छ ।’ यसो भनिए पनि अमेरिकी विदेश विभागलाई दुई राष्ट्रको फर्मुला त टाढाको कुरा भइरहेको थियो ।

सेप्टेम्बरमा अमेरिकी विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लिङ्कनले इजरायली र प्यालेस्टाइनी नेताहरूसँग जुन कुराकानी गरेका थिए, त्यसमा राजनीतिक फर्मुला थिएन । अब अहिले अहिले धेरै कुरा बदलिइसकेको छ । ३ नोभेम्बरमा अमेरिकी विदेशमन्त्रीले भने, ‘अमेरिकाको यस कुरामा विश्वास छ कि यसको व्यावहारिक र एक मात्र बाटो दुई राष्ट्रको समस्या हलहुँदै अघि बढ्छ ।’ तर, विरोधाभाष र बाधाहरूले २५ वर्षपहिले सुरु भएको शान्तिको सम्भावनालाई रोकिरहेका छन् । विषय झन् जटिल भएको छ ।

यासिर अराफातको अगुवाइमा काम गरिरहेको पीएलओको फतह समूह र इजरायलबीच दुई राष्ट्र समाधानको खाका दुवैका तर्फबाट सन् १९९३ मा एकअर्कालाई मान्यता दिइएको समयमै कोरिएको थियो । नर्वेको मध्यस्थतामा ब्याच्यानल सम्झौताका कारणले यो सम्झौता यहाँसम्म पुगेको थियो । तर, तथाकथित् ओस्लो प्रक्रिया कहिल्यै आफ्तो तार्किक परिणतिसम्म पुग्न पाएन ।

यसको उल्टो यसले पहिलेदेखि धेरै कठिन समस्या पैदा गरिदियो । ‘शान्तिका लागि जमिन’ सम्झौताले इजरायली क्षेत्रमा प्यालेस्टाइनी अथोरिटीको स्वराज (सेल्फ रुल) लाई स्थापित गरिदियो । यो त्यही क्षेत्र थियो, जसमा इजरायलले सन् १९६७ को युद्धका बेला कब्जा गरेको थियो । तर, सैन्य कब्जा र यहुदीहरूको बस्तीसँग जोडिएको गतिविधि चलिरह्यो । कथित् ‘स्थायी दर्जासँग जोडिएको मुद्दा’ लाई थाँती राखियो ।

यसमा सन् १९४८ भन्दा पहिलो अरब–इजरायल युद्धपछि इजरायल अस्तित्वमा आउनु र १९४७ मा विभाजनका लागि संयुक्त राष्ट्र संघको मतदानपछि प्यालेस्टाइनी शरणार्थीको दर्जाको विषय पनि सामेल थियो ।

इजरायलले सन् १९६७ मा पूर्वजेरुसेलमलाई आफूमा मिलाएको थियो । अन्ततः वर्षौंको कूटनीतिक पहलपछि यी मुद्दामा सन् २००० मा क्याम्प डेभिडमा तत्कालीन राष्ट्रपति बिल क्लिन्टनको मध्यस्थतामा कुरा भयो । तर, इजरायलका तत्कालीन प्रधानमन्त्री एहुद बराक र त्यो समय प्यालेस्टाइनी अथोरिटीका राष्ट्रपति अराफातले मतभेदहरूलाई मेटाउन सकेनन् ।

यो असफलताका लागि दुवै पक्षले एकअर्कालाई औँला देखाए । इजरायल र अमेरिकी अधिकारीहरूले अराफातले धेरै सम्झौता उल्लंघन गरेको भने । शायद उनीहरूलाई कहिल्यै योभन्दा राम्रो प्रस्ताव मिल्दैन थियो ।

प्यालेस्टाइनीले यसलाई लज्जास्पद भने, जो उनीहरूको आवश्यकताभन्दा धेरै कम थियो । जस्तो कि उनीहरू पूर्वीजेरुसेलमलाई राजधानी बनाउन चाहन्थे । आलोचकहरूको भनाइमा इजरायलले आफ्नो प्रमुख दुस्मनलाई कमजोर पार्ने उद्देश्यमा धेरै अगाडि उपलब्धि हासिल गरेको थियो । त्यसैले ऊ त्यो जमिनलाई किन छोड्थ्यो, जहाँ यति लामो समयदेखि उसले लगानी गरिरहेको छ ।

अराफात एक कमजोर स्थितिमा सम्झौता गरिरहेका थिए, जबकि अमेरिकी मध्यस्थतामा निःसन्देह इतिहासमा कहिल्यै दुई राष्ट्रको तुलनामा इजरायलसँग ज्यादा निकट सम्बन्ध देखाइरहेको थियो । अन्य धेरै चीज थिए, जसमा दुई राष्ट्रको समाधानतर्फ बढ्न मुस्किल भयो ।

इस्लामप्रतिरोधी आन्दोलन हमासको स्थापना गाजामा १९८७ मा भएको थियो । यो शान्तिका लागि आफ्नो प्रतिद्वन्द्वी संगठनका तर्फबाट अपनाइएको केही नरम नजर र छुटसँग हसहमत थियो । उसलाई मौका मिल्यो र सन् १९९४ पछि फिदाइन बम आक्रमणमार्फत कुराकानलाई लयमा आउनबाट रोक्दै आयो ।

त्यहाँ बस्ने धार्मिक समुदायले यसको फाइदा उठाए र यहुदी उपस्थितिको विस्तारमा काम गर्न थाले । त्यो जमिनको, जसलाई ‘प्रमिस ल्यान्ड’ बताइएको थियो । (बीबीसी)

प्रकाशित मिति: शनिबार, मंसिर २३, २०८० ००:००