ओलीसँग कार्यगत एकता हुन सक्छ, प्रचण्डसँग पार्टी एकता हुँदैन: मोहन वैद्य (अन्तर्वार्ता)

ओलीसँग कार्यगत एकता हुन सक्छ, प्रचण्डसँग पार्टी एकता हुँदैन: मोहन वैद्य (अन्तर्वार्ता)

A+ A A-

मोहन वैद्य माओवादी आन्दोलनमा पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डका राजनीतिक गुरु हुन् । वैद्यका चेला प्रचण्ड तेस्रोपटक प्रधानमन्त्री बनेर समाजवाद ल्याउने कुरा गरिरहेका छन् । अर्का सहयात्री बाबुराम भट्टराई एकपटक प्रधानमन्त्री भए । एकपटक अर्थमन्त्री । वैद्यका अन्य सहयात्रीहरू पनि कैयौँ मन्त्री भए । तर, वैद्य भने अहिलेको व्यवस्थाप्रति नै असन्तुष्टि राखेर जनताको जनवादी व्यवस्था ल्याउन भन्दै सडकमा आन्दोलन गरिरहेका छन् । वैद्यसँग कृष्ण गिरीले गरेको कुराकानी:

माओवादी जनयुद्धकाे एजेण्डा, नेतृत्व धेरै पर पुगिसक्याे । अब त नाेस्टालजिक हुनुहुँदाे है ?

जनयुद्ध सही समयमा गरिएको थियो । बहुदलपछि बनेका सरकारले पनि जनताको पक्षमा काम गरिरहेका थिएनन् । संशोधनवादी सरकारले काम नगर्दा जनतामा बिस्तारै सरकारप्रति वितृष्णा बढ्दै थियो । कम्युनिस्ट देख्यो कि दमन गर्नुपर्छ भन्ने विशेषता कांग्रेसको थियो । यस क्रममा राप्ती क्षेत्रमा कांग्रेस सरकारले भीषण दमन गर्‍यो । हामीले पनि सो क्षेत्रमा प्रतिरोधमूलक आन्दोलन गर्नु स्वाभाविक थियो । सिज अभियान भयो । कांग्रेस सरकारले रोमियो अप्रेसन सुरु गर्‍यो । हामीले पनि चार तयारी सुरु गर्‍यौँ । राप्ती हामीले पञ्चायतकालमा नै चुनाव बहिष्कार गरेको क्षेत्र हो । सांगठनिक, भौतिक प्राविधिक, वैचारिक र सैद्धान्तिक चार तयारी पूरा गर्दै थियौँ । सही समयमा जनयुद्ध सुरु गरेका थियौँ, जुन ठीक थियो ।

माओवादी जनयुद्ध सुरु भएपछि दुई लाइन संघर्ष भए अथवा अन्तरसंघर्ष भए, ती वैचारिक थिए कि प्राविधिक ?

माओवादीमा सामान्य खालका अन्तरसंघर्ष भए । चरम अवस्थाका दुई लाइन संघर्ष भएनन् । कम्युनिस्ट पार्टीमा दुई लाइन संघर्ष सामान्य हो । नेतृत्वको केन्द्रीकरणको प्रश्नमा बहस छलफल अलि बढी नै हुन्थे । तर, त्यसलाई अस्वस्थ तरिकाले दुई लाइन संघर्ष हुन दिएनौँ । स्वस्थ तरिकाले नै समाधान गर्‍यौँ ।

२०६२ सालको चुनवाङ बैठकबाट जनयुद्धको लाइन परिवर्तन भएर दक्षिणपन्थी संशोधनवादतर्फ लागेको भन्नुहुन्छ, तर यही लाइनले देशमा गणतन्त्र आयो, संविधानसभाबाट संविधान बन्यो नि?

हामी त त्यो समयमा जेलमा थियौँ । चुनवाङ बैठकले पास गरेको कार्यदिशा पार्टीलाई संशोधनवादमा लैजाने नै छ । जनयुद्ध सुरु गर्दा नयाँ जनवादी क्रान्ति गर्ने भनेर पार्टीले कार्यदिशा पास गरेको थियो । चुनवाङ बैठकमा उहाँहरूले लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको नारा पास गर्नुभयो । अझ उहाँहरूले त यो न त संसदीय प्रकारको हो, न जनगणतन्त्र भनेर भ्रम दिनुभयो । पछि आएर डकुमेन्ट अध्ययन गर्दा त छर्लङ्ग नै भयो ।

हाम्रो राजनीतिक लाइन वर्तमान दलाल नोकरशाही, पुँजीपति, बचेखुचेको सामन्तको राज्यसत्ता र यो संसदीय व्यवस्थाको अन्त्य गरेर नयाँ जनवादी क्रान्तिहुँदै वैज्ञानिक समाजवादमा जाने हो । पहिला पनि त्यही हो, अहिले पनि त्यही हो हाम्रो लाइन ।

दुनियाँभरिका लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको कम्युनिस्टले विरोध गर्दै आएका छन् । यो कार्यदिशाको रुसमा लेनिनले पनि विरोध गर्नुभएको थियो । फेब्रुअरी क्रान्तिपछि रुसमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्र आएको हो । तर, लेनिनले लोकतान्त्रिक गणतन्त्र होइन, समाजवादमा जानुपर्छ भन्नुभयो । उहाँले लोकतान्त्रिक गणतन्त्र होइन, पेरिस कम्युनको लाइनमा जानुपर्छ भन्नुभयो । हाम्रो लाइन संसदीय होइन । यो विषयमा लेनिनका धेरै सामग्री पढ्न पाइन्छन् । चुनवाङ बैठकले हाम्रो पार्टीमा दक्षिणपन्थी लाइन ल्यायो । हामीले संसदीय गणतन्त्र होइन, जनवादी गणतन्त्र भनिरहेका छौँ, जुन जनयुद्ध सुरु गर्दा पनि भनेका थियौँं ।

तपाईंको नेतृत्वमा माओवादी पार्टी विभाजन हुँदा लगभग बराबरी नेता कार्यकर्ता विभाजन हुनुभएको थियो, तर अहिलेसम्म तपाईंले गरिरहनुभएको राजनीतिक क्रियाकलाप त प्रभावकारी देखिँदैनन्, यसबाट सन्तुष्ट हुनुहुन्छ ?

हामीले विद्रोह गर्‍यौँ । हामीले विद्रोह गरेको २०६९ सालमा हो । हामीले विद्रोह गरेको ११ वर्ष भयो । यो ११ वर्षमा सबैभन्दा पहिला विप्लवजी बाहिरिनुभयो । त्यसपछि बादलजीहरू पनि बाहिरिनुभयो । हामीले रामसिं श्रीषजीसँग एकता त गर्‍यौँ । तर पनि दुई पक्ष बाहिरिनुभयो । हाम्रो आन्तरिक शक्ति कमजोर भयो । एकताले केही सहज भयो ।

सैद्धान्तिक र राजनीतिक रूपमा चुनवाङको गलत लाइनका विरुद्ध क्रान्तिको झण्डा त उठाएका छौँ । गलत लाइनका विरुद्ध संघर्ष त गरेका हौँ । तर, प्रभावकारी ढंगबाट अगाडि जाने, ठूलो आन्दोलन गर्ने अवस्था नभएकै हो । क्रान्ति हुन्छ भन्नेमा आत्मविश्वास छ । तर पनि हाम्रा कमी कमजोरी रहे भन्ने लाग्छ । सशक्त तरिकाले आन्दोलन अगाडि बढाउन नसकिएकै हो ।

विप्लवजीहरू तपाईंले क्रान्तिलाई हाँक्न सक्नु भएन भन्ने आरोप लगाएर बाहिरिनुभयो, विप्लवजीको त्यो कदम ठीक थियो कि बेठीक ?

हामीले त्यो विद्रोह गलत हो भनेका हौँ । अहिले हामीले नेकपा बहुमतसँग एकता गरेका छौँ । समग्र कुराको मूल्यांकन गर्न बाँकी नै छ । अहिले पनि भन्छौँ– विप्लवजी जानु हुँदैनथ्यो । हामीले त्यो समयमा पनि बाहिर निस्कनु हुँदैन भनेका हौँ । अहिले हामी महाधिवेशनको तयारीमा छौँ । धेरै भन्न सकिने अवस्था हुँदैन । विप्लवजीहरूले लिएको लाइन दक्षिणपन्थी अवसरवाद हो भनेका हौँ । अहिले हामीले बहुमतसँग एकता गरेका छौँ । अझै मूल्यांकन गर्नुपर्छ ।

तपाईंले विप्लवजी बाहिर जानु गलत थियो भनिराख्नुभएको छ । त्यसरी नै प्रचण्डजीले पनि तपाईंले विद्रोह गर्नु गलत थियो भन्नुहुन्छ नि ?

हामीले पार्टी विभाजन गर्न हतार गरेका होइनौँ । संविधान बनाउने कुरामा पनि मत मिलेको थिएन । उहाँहरूसँग संविधान बनाएपछि पनि कुरा गरेका थियौँ । त्यो संविधानमा हस्ताक्षर नगर्नुहोस्, पास नगर्नुहोस् भन्यौँ । नोटअफ डिसेन्ट लेख्नुहोस् भनेका हौँ । उहाँहरूले मान्नु भएन । यो संविधान बहुदलमा आधारित छ । हामीले जनयुद्ध सुरु गर्दा प्रतिक्रियावादमा जाने छैनौँ, संसदीय व्यवस्थामा जाने छैनौँ भनेका थियौँ । पार्टीभित्र पनि दुई लाइन संघर्ष चलायौँ । यसको सुरुवात खरिपाटी भेलाबाट गरेका हौँ ।

प्रचण्डजीले घुमाउरो भाषामा कुरा गर्ने । मध्यमार्गी कुरा गर्ने । हामीले सकेसम्म मिलेर जाने भनेका हौँ । बाटो हेरेका हौँ । जति गरे पनि नभएपछि विद्रोह गरेका हौँ । अझ बाबुरामजी प्रधानमन्त्री भएपछि सेना समायोजनमा जनमुक्ति सेनाको क्यान्टोनमेन्टमा नेपाली सेना लगाएर आक्रमण गराए । यो घटनाले अब यहाँ हुँदैन भन्ने लाग्यो । संविधान बन्यो । त्यो संविधान कांग्रेसको, एमालेको र माओवादीको भयो । हतार गरेर होइन, ठीक समयमा विद्रोह गरेका थियौँ ।

विद्रोह ठीक समयमा गरेको भए यो ११ वर्षदेखि पार्टी ओरालो यात्रामा किन हुन्थ्याे, प्रभावकारी हस्तक्षेप पनि गर्न सक्नु भएन ?

ओरालो कसलाई भन्ने ? उकालो ओरालो केमा मापन गर्ने ? संगठन कमजोर हुनु, आत्मगत अवस्था कमजोर हुनु नै ओरालो लाग्यो भन्ने हुँदैन । कमजोर हुनु र बलियो हुनु मापदण्ड होइन । संघर्ष सधैँ एक किसिमले हुँदैन ।

यो तलमाथि हुँदै अगाडि बढ्छ । हामी आत्मगत रूपमा कमजोर हुँदा धेरै अगाडि बढ्न सकेनौँ । तर, संसदवादमा जानेहरूमा अहिले कांग्रेस बलियो, त्यसपछि एमाले हो । के उनीहरू ठीक छन् त ? के अरु सबै कम्युनिस्ट कमजोर हुन् त ? यो मूल्यांकन कुनै मूल्यांकन नै होइन । हाम्रो आत्मबल कमजोर भएको भन्ने सत्य हो । कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई प्रभावकारी बनाउँछौँ । हामी आन्दोलनलाई बलियो बनाएर अगाडि बढ्छौँ ।

माओवादी विभाजन नभएको भए निर्वाचनबाट बहुमत ल्याएर संविधान संशोधन गर्दै समाजवादमा जान सकिन्थ्यो हाेला ।मोहन वैद्यले पार्टी विभाजन गरेर सबै कुरा सक्नुभयो भन्ने आरोप लाग्ने गर्छ नि, के हो ?

यस्तो भन्ने खासगरी संशोधनवादीले हो । हामी सँगसँगै भएको भए चुनावमा बहुमत आउँथ्यो । चुनावमा बहुमत ल्याएर समाजवाद आउँदैन । शान्तिपूर्ण तरिकाले समाजवाद आउँछ भन्नु संशोधनवाद हो । रुसमा खुश्चोभले लगाएको नारा यही हो । बनस्टी, ट्राटस्कीले लगाएको नारा शान्तिपूर्ण तरिकाले समाजवाद आउँछ भन्ने हो ।

विश्वभरिका संशोधनवादीले लगाएको नारा हो । क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट आन्दोलनको यो लाइन होइन । यो सिधा संशोधनवादी लाइन हो । कम्युनिस्टको राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय लाइनमा पर्दैन । जुन सिधा संशोधनवादी लाइन हो । यो हाम्रो कित्ताभन्दा बाहिरको नारा हो भनेर हामीले सुरुबाटै भनेका हौँ ।

प्रचण्डजीहरूले यो तर्क गर्नुहुन्छ । कांग्रेस, एमाले र माओवादीको समाजवाद कस्तो समाजवाद हो ? संविधानमा लेखेर समाजवाद आउँदैन । समाजवाद त भारतको संविधानमा पनि छ । यसरी भनिने र लेखिने समाजवाद दुनियाँँलाई भ्रम पार्ने समाजवाद हो । समाजवाद भनेको त जनताको जीवन बदल्ने हो ।

त्यसो भए माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आउनु नै गलत थियो त ?

शान्ति प्रक्रियामा आउनुपर्छ । तर, त्यही तरिकाले आत्मसमर्पण गरेर आउनु गलत हो । हामीले १२ बुँदे सम्झौता नै गलत हो भनेका छौँ । यो सम्झौता शान्तिपूर्ण तरिकाले जाने भनेर गरिएको छ, जुन गलत थियो । १२ बुँदे सम्झौता भारतीय विस्तारवादको पहलमा भएको हो । त्यहीँबाट चीज बिग्रीहाल्यो । शान्ति पनि क्रान्तिको पक्षमा हुनुपर्छ । शान्ति प्रक्रियामा आउनु गलत थियो भनेर अहिले प्रमाणित भइसक्यो । पछि पनि सुधार्न सकिन्थ्यो । संविधानसभाको नारा हाम्रो हो । हामी त्यहाँसम्म जान सक्थ्यौँ । मान्नुहोस्, अप्ठेरो परिस्थितिमा शान्ति प्रक्रियामा आए पनि संविधानसभासम्म जान सकिन्थ्यो । कार्यनीतिले रणनीतिको सेवा गर्ने हो । संविधानसभाको कार्यनीतिले नयाँ जनवादी राज्यसत्ता प्राप्त गर्ने हो । तर, संविधानसभाको निर्वाचन, शान्ति प्रक्रियाले त संशोधनवादमा लग्यो, त्यो स्वीकार्य भएन ।

प्रचण्ड, मोहन वैद्य र बाबुराम मिल्दा दशवर्षे जनयुद्ध भयो, गणतन्त्र आयो, संघीयतालगायतका धेरै परिवर्तनहरू भए तर अहिले नमिल्दा माओवादी आन्दोलन कमजोर भयो भनेर भन्छन् नि ?

राजनीतिलाई व्यक्तिमा लैजानु हुँदैन । मिल्ने र छुट्ने भनेको कार्यक्रममा हो । मिल्ने भनेको हामी तीन जनाले चोचोमोचो मिलाएर हुँदैन । मिल्नुपर्ने कार्यक्रममा हो । त्यो सकियो । अहिले त्यो सबै प्रमाणित भयो । बाटो नै उल्टो परेछ । यसबारेमा बहस गर्नु नै ठीक छैन । संशोधनवादी कोणबाट हो भने कुरा गर्न सकिन्छ । कांग्रेस, माओवादी र एमालेका घोषणापत्र एउटै, संविधानमा सबैको चित्त बुझेको छ भनपछि कांग्रेस, एमाले र माओवादीबीचको राजनीतिमा के फरक छ ? क्रान्तिकारीहरूले संशोधनवादी राजनीति स्वीकार्दैनन् । कार्यक्रम नै अलग भएपछि व्यक्ति मिल्नुको कुनै अर्थ हुँदैन ।

गणतन्त्र आयो, संविधानसभाबाट संविधान बन्यो, अब यही राज्यसत्तामा सहभागी भएर निर्वाचनमा भाग लिने हो कि फेरि पनि २०५२ सालको जस्तै दीर्घकालीन जनयुद्ध सुरु गर्ने ?

हाम्रो राजनीतिक लाइन वर्तमान दलाल नोकरशाही, पुँजीपति, बचेखुचेको सामन्तको राज्यसत्ता र यो संसदीय व्यवस्थाको अन्त्य गरेर नयाँ जनवादी क्रान्तिहुँदै वैज्ञानिक समाजवादमा जाने हो । पहिला पनि त्यही हो, अहिले पनि त्यही हो हाम्रो लाइन ।

सशस्त्र संघर्ष निश्चित रूपमा गर्नुपर्छ । अहिले जनसंघर्ष, प्रतिरोध संघर्षहुँदै जनविद्रोहको प्रक्रियामा अगाडि बढ्नुपर्छ भनेका छौँ । समग्रमा फौजी लाइनमा कसरी जाने भनेर यो महाधिवेशनबाट अझै छलफल गरेर अगाडि बढ्छौँ ।

हामी यो सत्ताको विकल्पमा जाने हो । सशस्त्र संघर्ष निश्चित रूपमा गर्नुपर्छ । अहिले जनसंघर्ष, प्रतिरोध संघर्षहुँदै जनविद्रोहको प्रक्रियामा अगाडि बढ्नुपर्छ भनेका छौँ । समग्रमा फौजी लाइनमा कसरी जाने भनेर यो महाधिवेशनबाट अझै छलफल गरेर अगाडि बढ्छौँ ।

माओवादी केन्द्रसँग मोर्चा बन्ने अथवा एकता हुने कत्तिको सम्भावना छ ?

मिल्ने भनेको के हो ? निकट हुने भनेको के हो ? एउटै पार्टी बन्ने सम्भावना छैन । मोर्चा भन्ने हो भने सरकारमा उहाँहरू हुनुहुन्छ । हामीले एमसीसीको विरोध गर्‍यौँ । उहाँहरूले एमसीसी पास गर्नुभयो । कार्यगत एकता त जोसँग पनि हुन सक्छ परिस्थितिअनुसार । यो त ओलीसँग पनि हुन सक्छ । अरु संशोधनवादीहरूसँग पनि कार्यगत एकता हुन सक्छ । माओवादी केन्द्रसँग पार्टी एकता हुँदैन ।

जनताका मुद्दाहरू धेरै हुँदा पनि तपाईंको पार्टीले सशक्त रूपमा उठाउन सकेन भनेर आरोप लाग्ने गरेको छ नि ?

हो, हामी सशक्त रूपमा जान सकेनौँ । यो हामीले नै भनेका छौँ । हामीले सशक्त रूपमा हस्तक्षेप गर्न सकेनौँ भनेर प्रतिक्रियावादीसँग मिल्न जाने होइन । आन्दोलन हुन सकेन, क्रान्ति भएन भन्छन् । आन्दोलन र क्रान्तिका नियम हुन्छन् । सधैँ एकै किसमले विकास हुन सक्दैन । अफ–डाउन हुन्छ । संकटमा परेको यो सरकारले अर्थतन्त्रलाई कसरी बचाउँछ ? युवाहरू वैदेशिक रोजगारमा गएका छन् । कृषिमा सरकारले अनुदान दिन सकेको छैन । खेतहरू बाँझै छन् । कृषिप्रधान देशमा अर्बौंको खाद्यान्न र फलफूल आयात भइरहेको छ । अर्थतन्त्र रेमिट्यान्स र राजस्वले धानिएको छ । यो संकटपूर्ण स्थिति हो । रेमिट्यान्सबाट आएको पैसाले देश कहिलेसम्म धानिन्छ ?

देशमा उद्योगधन्दा छैन । रेमिट्यान्समा भर पर्नु दीर्घकालीन समाधान होइन । विदेशबाट आयात गरेर त्यसमा कर लगाएर मात्र देश चल्दैन । निर्यात नै छैन । राष्ट्रियता, जनतन्त्र र जनजीविकाको सवालमा कुनै समाधान छैन । यो संकटको समाधान यिनीहरूले गर्न सक्दैनन् । यसको समाधान भनेको क्रान्ति नै हो । त्यसैले हामीले अब क्रान्तिको तयारी गर्नुपर्छ भनेर भनेका छौँ ।

संसदबाहिर पनि धेरै कम्युनिस्टहरू हुनुहुन्छ, छन् तर एक हुन सक्दैनन् ?

यसमा हामीले कोसिस गरेका छौँ । तर के हो भने एकैपटक एकताबद्ध भएर जान गाह्रो छ । एकताबद्ध भएकालाई अगाडि लिएर जानुपर्छ । सरकारमा नभएकाहरू मिल्दै छौँ । अलिकति ट्र्याकमा आएपछि संघर्ष अगाडि बढ्ने निश्चित कुरा हो । जनतामा वितृष्णा छ । अहिले रास्वपा आएको छ । पुरानाले सकेन भनेर आएको हो । यो व्यक्तिले हुने होइन । व्यक्तिको विरोध गरेर हुँदैन । पार्टीको विरोध गरेर मात्र हुँदैन । कार्यक्रम के ल्याएको छ भन्ने प्रमुख कुरा हो ।

रास्वपाको लाइन त यही संसदीय व्यवस्था नै हो । यो संसदीय चक्र घुमिरहन्छ । चुनाव उपयोग गरेर के गर्नुहुन्छ ? धनपैसा खर्चेर चुनाव जितिहाल्छन् । यो अवस्थामा यस्तालाई समुचित वातावरण बनाएर ठोक्नुपर्छ । यो वातावरण हामी बनाउँदै जान्छौँ, बन्छ नै । अहिले हामी कमजोर छौँ, शक्तिशाली छौँ भन्नु भएन । तर, वातावरण बनाएर ठोक्ने नै हो ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, मंसिर २९, २०८० ०८:५०