भ्रूणहत्याले खलबलियो छोरा र छोरीको सन्तुलन, असुरक्षित गर्भपतनले रोगी भए आमाहरू

भ्रूणहत्याले खलबलियो छोरा र छोरीको सन्तुलन, असुरक्षित गर्भपतनले रोगी भए आमाहरू

A+ A A-

हेटौँडा उपमहानगरपालिका– ६ की ४४ वर्षीया एक महिलाले १७ पटकसम्म गर्भपतन गराइन् । उनको स्वास्थ्य स्थिति नाजुक बन्न पुग्यो । दुई छोरी र एक छोराकी आमा उनी भन्छिन्, ‘१७ वटा बच्चा फालिसकेँ, यही कारणले मलाई रगत बग्ने रोग निस्किएको छ ।’

कर्णाली प्रदेशको दैलेख सदरमुकामकी तीन छोरीकी आमा चौथोपटक पनि गर्भवती भइन् । छोरा नजन्माएको भनेर टाढिएका पतिलाई उनी खुसी बनाउन चाहन्थिन् । त्यसैले छोरा पाउनकै जोखिम मोलेरै भए पनि चौथोपटक गर्भवती भइन् । तर, उनले त्यो गर्भ जन्माइनन् । गर्भ परीक्षण गर्दा छोरी देखिएपछि पतिको करकापमा उनले भ्रूणहत्या गरिन् । पाँचौँपटकमा बल्ल उनले छोरा जन्माइन् । ती महिलाको सिको गर्दैै उनका छरछिमेक र माइती गाउँका चार महिलाले पनि छोरीको भ्रूणहत्या गराए ।

शहर होस् वा गाउँ, यी र यस्ता घटना अहिले बढ्दो छ । गर्भको लिङ्ग परीक्षण गरेर छोरीको भ्रूणहत्या गर्ने क्रम बढ्दो छ । छोरीहरू लैङ्गिक विभेदको सिकार भइरहेका छन् ।

कानुनले अंश र वंशको अधिकार छोरीलाई दिइसक्दा पनि वंश चलाउन छोरा चाहिन्छ भन्ने गलत मान्यताले भ्रूणको लिङ्ग पहिचान गर्ने र लुकीछिपी गर्भपतन गर्ने गरिएको स्त्रीरोग विशेषज्ञ डा. कृतिपाल सुवेदी बताउँछन् । ‘छोरा नजन्माएकै कारण महिलालाई घरभित्र र समाजमा पनि शारीरिक तथा मानसिक तनाव दिने गरिएको छ,’ डा सुवेदी भन्छन्, ‘परम्परागत गलत मान्यताले अधिकांश दम्पतीले लिङ्ग पहिचानपछि भ्रूणहत्या गर्न खोज्ने प्रवृत्ति छ ।’

त्यसो त चिकित्सकहरूले कानुनी रूपमा पनि भ्रूणको पहिचान खुलाउन मिल्दैन । तर, अस्पतालमा आउने अधिकांश दम्पतीले अनिच्छित गर्भ भन्दै अनेक समस्या देखाएर गर्भपतन गराउने गरेको डा सुवेदी बताउँछन् । अन्यत्रै लिङ्ग पहिचान गरेर गर्भपतन गराउन अस्पताल आउनेको संख्या ठूलो रहेको उल्लेख गर्दै उनी भन्छन्, ‘अस्पतालमा अल्ट्रासाउन्ड वा भिडियो एक्स–रे गर्ने अधिकांशले भ्रूणको लिङ्ग के हो भनेर सोध्छन् । तर, त्यो गर्भपतनकै लागि हो भनेर यकिन गर्न गाह्रो हुन्छ ।’

लिङ्ग पहिचानपछि गरिने गर्भपतनलाई कानुनी रूपमा अपराध मानिए पनि लुकीछिपी यस्ता घटनाहरू बढेका छन् । लुकीछिपी लिङ्ग पहिचान गरी छोरी रहेको थाहा पाएपछि अवैध रूपमा गर्भपतन गर्ने गरिएको छ । वैधानिक रूपमा गर्भपतन गर्न नपाएपछि अवैध र असुरक्षित रूपमा गर्भपतन भइरहेको डा. सुवेदी बताउँछन् । असुरक्षित गर्भपतन गर्दा विभिन्न औजारको प्रयोगले पाठेघर नै प्वाल पर्ने र च्यातिने समस्या देखिने, साथै धेरैपटक गर्भपतन गराउँदा पाठेघरको मुखको क्यान्सर, पाठेघरभित्र घाउ हुने, तल्लो पेट दुखिराख्ने समस्यासमेत देखिने गर्छ । ‘विभिन्न औषधिको प्रयोग गरेर गर्भपतन गर्न खोज्दा औषधिको डोज नमिलेर अत्यधिक रक्तस्राव हुने, भ्रूणका टुक्राहरू भित्रै फुटेर पछिसम्मै संक्रमण हुने समस्या निम्तिन सक्छ,’ उनी भन्छन् ।

भ्रूणमै असुरक्षित छोरी

नेपालमा सुरक्षित गर्भपतनले संवैधानिक तथा कानुनी मान्यता प्राप्त गरेको छ । मुलुकी ऐनको ११औँ संशोधनले गर्भपतनसम्बन्धी व्यवस्था ज्यानसम्बन्धी महलमा राखेको छ । जसअन्तर्गत गर्भवती महिलाको मञ्जुरीले १२ हप्तासम्म, जबर्जस्ती करणीबाट रहन गएको बच्चा १८ हप्तासम्म र शारीरिकका साथै मानसिक स्वास्थ्यमा असर पर्ने सम्भावना भएमा गर्भपतन गराउन सकिने व्यवस्था गरेको छ । सोही कानुनी व्यवस्थाको दुरुपयोग गर्दै भ्रूण पहिचान गरी छोरी भएमा हत्या गर्ने क्रम बढिरहेको छ ।

कानुनले भ्रूणको लिङ्ग पहिचान गरी त्यसैका आधारमा गरिने गर्भपतनलाई भने अपराध मानेको छ । तर, नियमन नहुँदा लिङ्ग पहिचान गरेर गर्भपतन गराउनेहरूको संख्या बढिरहेको छ । पढेलेखेका शिक्षित वर्ग नै लिङ्ग पहिचान गर्न र छोरी भए गर्भपतन गर्न हतारिने गरेको डा सुवेदी बताउँछन् ।

नेपालमा गर्भवती भएकामध्ये ७७ प्रतिशत गर्भवती महिलाले लिङ्ग पहिचान गराउँछन् र त्यसमा १२ प्रतिशतले पहिचानपश्चात् गर्भपतन गर्ने गरेको पाइएको छ । दशकअघि गरिएको एक अध्ययनले सीमा क्षेत्रमा बसोबास गर्ने नेपाली महिलामध्ये ११ प्रतिशतले लिङ्ग पहिचानपछि गर्भपतन गराउनका लागि भारत भ्रमण गर्ने गरेको देखाएको थियो । त्यो क्रम अझै बढेको अनौपचारिक तथ्यांकहरूले पुष्टि गरेका छन् ।

भ्रूणहत्याले खलबलियो लैङ्गिक सन्तुलन

भ्रूणहत्याले महिलाको स्वास्थ्यमा मात्रै असर गरेको छैन, नेपालमा जन्ममा हुने लैङ्गिक अनुपातकै सन्तुलन बिगारेको छ । जसका कारण जन्ममा महिला र पुरुषमा हुने अनुपातमा असन्तुलन देखिन थालेको हो । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ)को सन् २०११ को प्रतिवेदनअनुसार, सामान्यतः १ सय जना छोरी जन्मँदा १ सय २ देखि १ सय ६ जनासम्म छोराको जन्म हुन्छ । तर, यूएनएफपीए नेपालको सन् २०१८ को तथ्यांकअनुसार, नेपालमा १ सय जना छोरीको जन्म हुँदा १ सय १० जना छोराको जन्म हुन्छ ।

राष्ट्रिय जनगणना २०७८ का अनुसार पनि नेपालमा छोरीभन्दा छोरा बढी जन्मिएको पाइएको छ । छोरा ५२ दशमलव ८ प्रतिशत र छोरी ४७ दशमलव ३ प्रतिशत जन्मिएको पाइएको हो । जनगणनाअनुसार, एक वर्षमा ४ लाख १२ हजार ९ सय ३५ जना बच्चा जन्मिएका थिए । तीमध्ये २ लाख १८ हजार ७४ जना छोरा र १ लाख ९४ हजार ८ सय ६१ छोरी जन्मिएका हुन् । लैङ्गिक अनुपात यसरी असन्तुलित हुनुको एक कारण भ्रूणहत्यालाई मानिएको छ । त्यसैले, छोरा र छोरीबीच समाज र घरपरिवारमा गरिने भेदभाव अन्त्य गर्नुपर्ने र लुकीछिपी हुने भ्रूणहत्या रोकिनुपर्ने डा. सुवेदी बताउँछन् ।

कुन प्रदेशमा कति मृद्दा ?

चालु आर्थिक वर्ष २०८०/८१ को साउनदेखि कात्तिक महिनासम्म गर्भ संरक्षणविरुद्ध प्रहरीमा १५ मुद्दा दर्ता भएका छन् । यी चार महिनामा कोशी प्रदेशमा २, मधेशमा ५, लुम्बिनीमा २, कर्णालीमा ३ र सुदूरपश्चिम प्रदेशमा २ गर्भ संरक्षणविरुद्धको कसुरमा मुद्दा दर्ता भएको नेपाल प्रहरीका प्रवक्ता कुवेर कडायत बताउँछन् । काठमाडौं उपत्यका प्रहरी कार्यालयमा एउटा मुद्दा दर्ता भएको पाइएको छ भने बागमती र गण्डकी प्रदेशमा भने यससम्बन्धी कुनै मुद्दा दर्ता भएको छैन ।

भ्रूणहत्यामा कस्तो छ कानुनी कारबाही ?

कानुनअनुसार लिङ्ग पहिचान गर्न खोज्ने र परीक्षण सञ्चालन गर्ने कुनै पनि स्वास्थ्य संस्था वा चिकित्सकलाई ३ देखि ६ महिनासम्मको जेल सजाय तोकिएको छ । गर्भवती महिलालाई जबर्जस्ती भ्रूण पहिचान गर्न लगाउने व्यक्ति पनि सजायको भागेदार हुन्छन् । गर्भ रहेको १२ हप्तापछि भ्रूण पहिचानपश्चात् गर्भपतन गरे २ वर्षसम्मको जेलसजाय र १० हजार जरिवानाको व्यवस्था गरिएको छ । त्यस्तै, गर्भ रहेको २५ हप्तासम्म गर्भपतन गरे ४ वर्षसम्मको जेल सजाय र ३० हजार जरिवाना तोकिएको छ । २५ हप्ता कटिसकेपछि गर्भपतन गरे ६ वर्षसम्मको जेल सजाय र ५० हजार जरिवाना तिर्नुपर्ने कानुनी व्यवस्था छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, मंसिर २४, २०८० १६:५४