फेवातालछेउकै बस्ती काकाकुल

खानेपानीको समस्या झेलिरहेको फेवातालछेउको खपौँदीको बस्ती । तस्वीर: अनुप पौडेल/शिलापत्र

A+ A A-

गण्डकी प्रदेशको खानेपानी मन्त्रालयको तथ्यांक भन्छ- 'एक घर, एक धारा' योजनाअनुसार प्रदेशका ९४.१८ प्रतिशत घरमा आधारभूत खानेपानी पुगेको छ ।

तथ्यांक हेर्दा प्रशंसालायक देखिए पनि क्षेत्रफलको हिसाबले देशकै दोस्रो ठूलो फेवातालछेउ खपौँदीको जलारी बस्ती नै खानेपानीको अभावमा बाँचिरहेको छ । जलारी बस्तीसहित फेवातालको उत्तरी डाँडामा पर्ने सराङकोट, कास्कीकोटमा पनि खानेपानीको समस्या छ ।

माछा मारेर जीविका चलाउने पोखरा–१८ को जलारी समुदायको बस्ती खानेपानी पाउन संघर्ष गरिरहेको छ । जनप्रतिनिधि र सांसदले कुनै पहल नगरेपछि उनीहरू आफैँले पैसा उठाएर पानीको जेनतेन जोहो गरेका छन् । ‘पहिला बोकेर ल्याउँथ्यौँ । अहिले मुहानबाट पाइप जोडेर बस्ती नजिकैसम्म आएको छ,’ स्थानीय बुद्धिमाया जलारीले सुनाइन्, ‘चैत-वैशाखमा मुहान सुक्छ । त्यसपछि पानी किनेर खानुपर्छ ।’

संसदीय पत्रकार मञ्च, गण्डकीले यूएनडीपीको सहयोगमा जलारी समुदायको समस्यामा केन्द्रित रहेर मंगलबार स्थानीय र प्रदेश सांसदलाई राखेर नागरिक सुनुवाइ कार्यक्रम गरेको थियो । त्यो कार्यक्रममा सहभागी स्थानीयले खानेपानी र फेवातालमा माछा घटेको विषय आफूहरूको मुख्य समस्या रहेको सुनाए ।

स्थानीयहरू दुई वर्षअघिसम्म सबेरै उठेर खपौंदी माछा सहकारीअघि र दामोदर कुनाको मुहानसम्म पानी भर्न जानुपर्थ्यो । त्यसपछि जलारी समुदायले आफैँले ३ वर्षअघि प्रति घर ३-३ हजार रुपैयाँ उठाए । त्यो पैसाले खानेपानी पाइप र ट्यांकी किने । दामोदरकुना मुहानबाट ल्याएको पाइप बस्ती पछाडिपट्टि ट्यांकीमा राखिएको छ । त्यहाँ घरघरको आफ्नै पाइप छ । एक हजार लिटरको ट्यांकीमा खसेको पानी पालो लगाएर घरसम्म ल्याउँछन् । मासिक एक सय रुपैयाँ मर्मतसम्भार खर्च उठाउने गरेका छन् ।

फेवाताल किनारमा मंगलबार आयोजित नागरिक सुनुवाइ कार्यक्रममा सहभागी गण्डकी प्रदेशसभा सदस्यहरू र सहजकर्ता (बायाँ) ।

खपौंदी क्षेत्रमा ९१ घरपरिवार जलारीका छन् । जलारी दलित अल्पसंख्यकअन्तर्गत पर्छन् । ब्राह्मण र क्षेत्री समुदायले पानीको विषयमा पनि भेदभाव गर्ने गरेको उनीहरूको छ । २४ वर्षीय सुष्मा जलारी ब्राह्मण–क्षेत्री पानीको मुहानमा जानै नदिने, पाइप बन्द गरिदिने, आफ्नो खेतमा लगाउने, कपडा धुन नदिने गरेको गुनासो गर्छिन् । उनको भनाइलाई आधार मान्ने हो भने खपौंदीको जलारी समुदाय भेदभावपूर्ण व्यवहारबीच बाँच्नुपर्ने बाध्यतामा छ ।

सरकारी ओहदामा आफ्नो समुदायको पहुँच नपुग्दा समस्या भोग्नुपरेको जिकिर स्थानीय सहारा जलारीको छ । ‘चुनावमा पानी ल्याइदिन्छौँ भन्दै आउँछन् । यहीँ माथि तिमिल्सिना गाउँमा पानीको समस्या छैन । हामी जलारीकहाँ किन पानी भएन ?,’ उनी भन्छिन्, ‘हाम्रो समुदायको मान्छे सरकारी ओहदामा भएको भए हुन्थ्यो होला ।’

प्रदेश सरकारको लगानीमा पोखरा-२४, कास्कीकोटमा लौरुक खानेपानी योजनाको काम भइरहेको छ । छिमेकी वडामा बनिरहेको त्यो खानेपानी योजनाले आफ्नो वडाको समस्या पनि समाधान हुने पोखरा–१८ का वडाध्यक्ष शिव तिमिल्सिना बताउँछन् । ‘८ वटा ट्यांकी निर्माणको काम भइराखेको छ । खपौँदीमा २ लाख लिटरको ट्यांकी चाहिन्छ,’ उनले भने, ‘ट्यांकी बन्ने क्रममै छ । तर, वडामा २७ सय घरधुरी रहेकोमा १५ सय घरधुरीलाई पानीकै समस्या छ ।’

सराङकोटमा ३ वर्षअघि नै लिफ्टिङ खानेपानी योजनाको काम अघि बढाइएको थियो । तर, त्यो प्राविधिक कारणले असफल भएपछि तालको उत्तरी डाँडाका बस्ती निकै प्रभावित छन् । फेवातालको उत्तरी क्षेत्र खपौँदी, सराङकोट र कास्कीकोटका केही ठाउँमा अझै खानेपानीको समस्या छ । खपौँदी, पामे क्षेत्रका स्थानीयले फेवातालकै पानी नुहाउन, कपडा धुन प्रयोग गर्थे । आसपासका स्थानीयले डेढ दशकअघिसम्म तालकै पानी पिउने गरेको सुनिन्छ । पानी निकै प्रदूषित भएपछि आजकल प्रयोग गर्न सक्ने अवस्था छैन । ‘पहिला हामी पानी बोकेर ल्याउँथ्यौँ । नुहाउन र कपडा धुन तालकै पानी प्रयोग गर्थ्यौं,’ बुद्धिमायाले सुनाइन्, ‘अहिले तालको पानी प्रयोग गर्न मिल्ने अवस्था छैन ।’

जलारी समुदायका महिलाहरू । तस्वीर: शिलापत्र

गण्डकी प्रदेश सरकारले ‘एक घर, एक धारा’ कार्यक्रमका लागि चालु आर्थिक वर्ष २०८०-८१ लाई २ अर्ब ७० करोड रुपैयाँ बजेट छुट्याएको छ । यो वर्ष प्रदेश सरकारले ३० हजार धारा जडान गर्ने लक्ष्य लिएको छ । २०७४ सालमा गण्डकी प्रदेश सरकार गठनपछि तत्कालीन मुख्यमन्त्री पृथ्वीसुब्बा गुरुङको मन्त्रिपरिषद्ले दुई वर्षभित्र सबै घरमा आधारभूत खानेपानी पुर्‍याउने घोषणा गरेको थियो ।

५ वर्ष भइसक्दा पनि प्रदेश सरकारको यो योजना अधुरै छ । आर्थिक वर्ष २०८०-८१ सम्म १ लाख २९ हजार ७९४ निजी धारा बनाएको र ६ लाख ७४ हजार जनसंख्या लाभान्वित भएको दाबी प्रदेश सरकारको छ । प्रदेश सरकारले घोषणा गरेयता ५ सय ४४ खानेपानी योजनाको काम सकिएको छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, मंसिर १९, २०८० १७:१८