संकटमा पूर्वी पहाडको दुग्ध व्यवसाय: बिक्नै छाड्यो घ्यु, छुर्पी र चिज

A+ A A-

दुग्धजन्य उत्पादनको बिक्री सुस्ताएपछि कृषिक तथा व्यवसायीमा निराशा छाएको छ । पछिल्लो ६ महिनायता दुग्धजन्य उत्पादन घ्यु, छुर्पी र चिजको माग घटेको छ ।

उत्पादन बिक्री नभएपछि ग्रामीण क्षेत्रमा रहेका साना डेरी बन्द हुन थालेका छन् भने ठूला डेरी उद्योग, संकलक व्यवसायी पनि समस्यामा परेका छन् । साना किसानहरूको दूधको मूल्य पनि भुक्तानी हुन सकिरहेको छैन । यसको मारमा पूर्वी पहाडी जिल्ला इलाम, पाँचथर र ताप्लेजुङका किसान तथा व्यवसायी परेका छन् ।

घ्यु र चिज स्वदेशमा तथा छुर्पी स्वदेशसँगै विदेशमा बिक्री हुने उत्पादन हुन् । ‘दुग्ध व्यवसाय गम्भीर संकटमा परेको छ । गाँउ-गाँउमा रहेका डेरी उद्योग बन्द हुने अवस्थामा पुगेका छन् । हामीसँग धेरै स्टक छ । चिज नै दश हजार केजी भन्दा बढी स्टकमा छ । घ्यु, छुर्पीको कुरै नगरौँ,’ फिदिमका व्यवसायी खगेन्द्र मिश्रले भने, ‘भारतीय उत्पादन शहरमा सस्तोमा बिक्री भइरहेको छ । यहाँ किसानले उत्पादन गरेको थन्किएर बसेको छ ।’

पछिल्लो तीन महिनायता चिजको बिक्री पनि हुन नसकेको व्यवसायी बताउँछन् । उत्पादन बिक्री हुन नसकेपछि इलाम र पाँचथरका विभिन्न गाउँमा रहेका साना डेरी बन्द भइरहेका छन् । लम्की स्किनपछि घ्यु र चिजको रोकिएको बिक्री अहिलेसम्म राम्रोसँग हुन सकेको छैन ।

‘विश्व स्वास्थ्य संगठनले लम्की भए पनि दूधले स्वास्थ्यलाई असर नगर्ने बताए पनि किन्नेलाई कसैले बुझाइदिएन । अहिले ठूला संख्यामा किसान व्यवसायी मारमा परेका छौँ । तर, राज्यले चासोसमेत दिएको छैन,’ इलामको सुर्योदयका व्यवसायी भरत तिम्सिनाले भने, ‘छुर्पी विदेश लैजाने व्यवसायीको एकाधिकार छ । आफैँले स्टक गरेर सस्तोमा किन्न अनेक गरिरहेका छन् ।’

भारतीय घ्यु नेपाली बजारमा छ्यापछ्याप्ती भएकाले नेपाली उत्पादन बिक्री हुन छाडेको व्यवसायीको भनाइ छ । भारतबाट बनस्पती घ्यु सस्तो मूल्यमा आउने गरेकाले पनि बिक्री कम भएको उनीहरू बताउँछन् । ‘स्वदेशमै व्यवसाय गर्ने भनेर गाई थपियो । उत्पादन बढ्न थालेपछि बजार सुस्तायो,’ पाँचथरको फिदिम-७ का उपेन्द्र बाँस्कोटाले भने, ‘घरमै ५० लिटर दूध उत्पादन हुन्छ । अहिले घ्यु, छुर्पी नै संकलकले समेत लान मानिरहेका छैनन् । लगानी त डुब्ने नै भयो, अब के गर्ने भन्ने चिन्ताले सताएको छ ।’

दूधजन्य उत्पादनको बिक्री सुस्ताएपछि किसानहरू अब के गर्ने भन्ने चिन्तामा छन् । पछिल्ला वर्ष दूध उत्पादनमा वृद्धि हुँदै गएको बताइन्छ । दुग्ध व्यवसायमा आधारित किसान समस्यामा पर्न थालेका छन् । संकलनमा दूधजन्य उत्पादन थन्किएर बसेको छ । ‘२० टनजति सामग्री स्टकमा छ । गाउँका डेरीबाट पनि संकलन गरेका छौँ । चाडवाडमा पनि धेरै घ्यु बिकेन,’ पाँचथरको सिदिन डेरी उद्योगका सञ्चालक गोपाल रिजालले भने, ‘गाउँमा डेरी बन्द गर्न थालेका साथीहरू सुनाउँछन् । अब बिक्री हुन्छ हुँदैन भन्ने यकिन गर्न सकिएको छैन ।’

कोरोनाकालमा समेत यत्रो ठूलो संकट नभएको रिजालले बताए । उनले भनेझैँ गाउँमा रहेको कृषक तथा व्यवसायी समस्यामा पर्न थालको छन् । गाई, भैँसी बढाएर उत्पादन बढाउँदै लगेका किसान अब के गर्ने भन्ने चिन्तामा छन् । गाउँका साना डेरी उद्योग अब दूध लिन नसक्ने बताउन थालेका छन् । गाउँ-गाउँमा उत्पादन थ्रुपिएको देखिन्छ ।

‘घरमै थुप्रिएको छ । दूधको पैसा भुक्तानी गर्न नसक्ने अवस्था आएको छ,’ फिदिम-७ का इन्द्र नेम्वाङले भने, ‘अब यो व्यवसायमा पनि समस्या देखा पर्‍यो ।' दुग्ध विकास संस्थानले आफूले लिँदै गरेको दूध लिइरहेको बताएको छ । संस्थानका सूचना अधिकारी निमित्त उपमहाप्रबन्धक राजेन्द्रप्रसाद अधिकारीले भने, ‘हाम्रो नेटवर्कबाट सबै क्षेत्रको दूध लिएका छौँ । जति लिएका छौँ, त्यो सबै बजार गएको छैन ।’

देशभरमा दुग्धजन्य उत्पादन बिक्रीमा समस्या रहेको पाइएको उनले बताए । ‘साना किसानबाट संकलित दूधबाट बनेको दुग्धजन्य उत्पादन बिक्री नहुँदा किसानलाई ठूलो असर परेको छ,’ इलामको सुर्योदय नगरपालिका-११ का किसान गोपाल भटराईले भने, ‘अहिलेसम्म गाउँका डेरीवाला भाइले किन्दै थिए । अब गारो भो भन्न थालेका छन् । अरुतिर पनि समस्या भयो भन्छन् खोइ के हो ?’

प्रकाशित मिति: बुधबार, मंसिर ६, २०८० १५:४६