तराई मधेशका जिल्लाहरूमा छठको रौनक

A+ A A-

मिथिलाञ्चल क्षेत्रमा भव्य तथा हर्षोल्लासका साथ मनाइने छठ पर्वको तयारी अन्तिम चरणमा पुगेको छ । छठका अवसरमा जनकपुरधामका सरोवर तथा पोखरीहरूलाई नव दुल्ही जस्तै सिंगारिएका छन् । विभिन्न युवा क्लब तथा स्थनीय युवा सामुहिक रुपमा त्यसका लागि सक्रयि भएका छन् । जनकपुरधामका करिब दुई दर्जन पोखरी, दूधमति नदी र बिग्ही नदीका डिलहरूलाई सजाउने काम भइरहेको छ ।

सो कामका लागि स्थानीय युवा क्लबहरू तथा युवाहरू जोडतोडका साथ लागेका छन् । त्यस्तै यहाँका गंगासागर, धनुषसागर, महराजसागर, अग्निकुण्ड, गोरधोइ पोखरी, दशरथ तलाउ, अंगराजसर, बिहार कुण्डलगायतका पोखरीको डिलहरू पनि सजाइने काम तीव्र रुपमा भइरहेको छ ।

जनकपुरधाम उपमहानगरपालिका –१० की स्थानीय पुर्व प्रदेशसभा सदस्य प्रमिला देवि दासका अनुसार चार दिनसम्म मनाइने छठ पर्वको प्रत्येक दिन एउटा पर्व भएको हुनाले यसपर्वमा शुद्धता र सावधानी अत्यन्त जरुरी छ । शुक्रबारदेखि विधिवत् रुपमा छठपर्वको सुरु भएको छ । पहिलो दिन ब्रतालुहरू स्नान गरी शाकाहारी तथा शुद्ध भोजन गर्ने गर्छन् । जसलाई ‘नेहाइ खाइ’ पनि भन्ने गरिएको छ । यसलाई अरबा– अरबाइन पनि भनिन्छ । खरनाका दिन ब्रतालु महिलाहरू दिनभरि ब्रत बसी साँझमा सूर्य देउताको पूजा गरी सख्खर मिलाएको गम्हरीको खिर र रोटी आदि खाने चलन छ । सो पश्चात ब्रतालुहरू बिना अन्नजलको निराहार ब्रत सुरु गर्छन् । जुन ब्रत आइतबार अस्ताउँदो सूर्यलाई र सोमबार उदाउँदो सूर्यलाई अर्घ दिएपछि मात्र समाप्ति हुन्छ ।

छठ पर्वमा ब्रतालुहरू दुई दिनसम्म बिना अन्नजल बस्नुपर्ने भएकोले यसलाई कठिन पर्वको रुपमा लिने गरेको महिला अधिकारकर्मी मुन्नी दासले बताइन् । चार दिनसम्म छठ पर्वको पहिलो दिन श्रद्धालु भक्तजनहरूले नुहाई खाई, दोस्रो दनि खरना, तेस्रो दिन अस्ताउदै गरेको सूर्यलाई र त्यसको भोलिपल्ट उदाउदै गरेको सूर्यलाई अर्घ दिई यो पर्व सम्पन्न हुन्छ ।

छठ पर्व मनाउने महिला वा पुरुष व्रतालुले औँशी तिथि लागेसँगै माछामासु वामनसाहारी भोजन त्याग गर्छन् । तिहारको चौथौ दिन नित्यकर्मपछि ब्रतमा बस्नेहरू लसुन, प्याज, उसिना चामलको भातबाहेक शुद्ध शकाहारी खाना, खीर, दूध, केरा खान्छन् । पञ्चमी तिथिमा दिनभरि निराहारपछि रातिमा गर्ने पूजा र फलाहारको यस दिनलाई खर्ना भनिन्छ । षष्ठीका दिन ब्रत बसिन्छ र ब्रत बस्नेहरूले अन्नजल ग्रहण गर्दैनन् ।

बिहानैदेखि स्वच्छापूर्वक छठका लागि परिकारहरू भुस्वा, टकुवा, लड्डुलगायतका तयार पार्छन् । करिव ४० घण्टासम्म भोकै बस्ने ब्रातालुले घण्टौसम्म पानीमा उभिएर अस्ताउदो सूर्य र उदाउदो सूर्यलाई अर्घ दिन्छन् ।

केही दशकअघि नेपालको तराई र भारतका बिहार, उत्तर प्रदेश लगायतका राज्यहरूका मनाइने यो पर्व पछिल्लो समय काठमाडौंसहित नेपालका पहाडी जिल्लाहरूमा पनि मनाइन्छ ।
छठमा प्राकृतिकका साथै एकता र अस्थााको पर्व भएकोले यसको लोकप्रियता दिनानुदिन बढ्दै गएको राजनीतिक विश्लेषक सिके लालले बताए । छठ पर्व पण्डा, पुरोहित, मन्त्र बिना तथा देदान्तिहरूको आडम्बरी प्रथाबाट मुक्त राखी विशुद्ध रुपमा लोक पर्व रहेको उनले बताए ।

छठ पर्वलाई अझ भव्य बनाउन जनकपुरमा रहेका आठवटा एफ.एम., रेडियोमा पनि समाचारका समयबाहेकका समयमा छठ पर्वका गितहरू बज्ने गरेको सहजै सुन्न सकिन्छ ।

पुत्र प्राप्ति, पारिवारिक सुख, शान्ति, कल्याण, रोगबाट मुक्ति तथा विभिन्न मनोकामना पूरा होस् भने उद्देश्यले श्रद्धापूर्वक मनाइने छठ पर्वका अवसरमा तराईका नदी, तलाउमा श्रद्धालु भक्तजनको भिड लाग्ने गर्छ ।

चैत महिनाको शुक्ल पक्षमा ‘चैती छठ’ कात्तिक महिनाको शुक्ल पक्षमा कात्तिकी छठ मनाउने परम्परा रहेको छ । तर कात्तिकी छठलाई बढी नै महत्वका साथ मनाउने गरिएको छ । यस पर्वअन्तर्गत षष्ठी तिथि अर्थात् पर्सी मंगलबार साँझ जलाशयमा नुहाएर ठकुवा, भुसवा (चामलको पीठो र सख्खरको लड्डु), ऊखु, नरिवल, बेसारको बोट, निम्बु, केरासहित मिष्ठानलाई बाँसले बनाइएको ढकिया, नाङलो, सुपती आदिमा राखेर नदी, पोखरी,नहरको छेउमा अस्ताउँदै गरेको र त्यसको भोलिपल्ट उदाउँदै गरेको सूर्यलाई अर्घ दिइनेछ ।

छठ पर्व कारण बजारमा बढ्यो चहलपहल

तराई मधेशका प्रमुख पर्वमध्येको एक हो छठ पर्व । छठ पर्व नजिकिएसँगै बजारमा किनमेलको चहलपहल बढेको छ । दिउँसै सुनसान देखिने जनकपुरधामका बजारमा छठका लागि सरसमान किनमेल गर्ने सर्वसधारणको चहपहल बढेको हो । आर्थिक मन्दीका कारण अन्य पर्व दसैँ, दिपावलीमा खासै व्यापार नभए पनि छठमा भने व्यापारमा केही सुधार देखिएको स्थानीय व्यापारीहरू बताउँछन् । छठ पर्वमा कपडादेखि माटोको भाँडो, बाँसबाट बनेका समाग्री नाङ्गगो, चंगेरासहितका सामानको माग बढेको छ । त्यसैगरी, खाद्यन्न समाग्रीहरू चिनी, पिठो, खाने तेलको माग बढेको छ ।

जनकपुर उद्योग वाणिज्य संघका वरिष्ठ उपाध्यक्ष मनिष रमण साहले दिपावलीदेखि बजारको आर्थिक कारोवारमा विस्तारै सुधार आएको बताए । ‘दसैँसम्म बजारमा सर्वसधारणको चहलपहल भए पनि आर्थिक करोवार खासै देखिएको थिएन’, उनले भने, ‘तर दिपावलीदेखि छठसम्म तुलनात्मक रुपमा सुधार देखिएको छ ।’

छठ पर्वमा अन्य सामग्रीभन्दा केरा, सन्तुला, स्याउसहितका फलफूलको कारोवार अत्यधिक हुने गरेको छ । यस वर्ष छठ पर्वलाई मध्यनजर गर्दै जनकपुरधामा झण्डै ४ करोड मूल्य बराबरको फलफूल भित्रिएको जनकपुरधाम फलफूल व्यवसायी संघका अध्यक्ष विश्वेश्वर यादवले बताए ।

जनकपुरधामको छठ पर्वलाई मात्रै लक्षित गरी ७० ट्रक केरा, १२ ट्रक स्याउ, ४ ट्रक अनार र ५ ट्रक सन्तुला ल्याएको अध्यक्ष यादवले जानकारी दिए । धनुषा, महोत्तरी र सिरहा गरी तीन जिल्लाका उपभोक्ताले छठमा जनकपुरधामबाटै केरा लगायतका सामग्री खरिद गर्ने गरेको उनले बताए । एउटा केराको घडीको मूल्य ४ सयदेखि ८ सम्म रहेको उनले बताए । उनले गत वर्षभन्दा यस वर्ष २० प्रतिशत बढी फलफूल मागाइएको बताए ।

भारतको असाम, मद्रास, हाजीपुर, बीरपुर,नेपालको भन्टावारी, इनरुवालगायतका स्थानबाट केरा ल्याउने गरेको जनकपुर फलफूल तथा तरकारी व्यवसायी संघका पूर्व महासचिव भुनेश्वर पुर्वेले जानकारी दिए । केही केराहरू नेपालका सप्तरी, इनरुवासहितका स्थानबाट ल्याउने गरेको उनले बताए ।

जनकपुरधामको सुरक्षा कडा पारिने

विगतका वर्षहरूमा चाडवर्पको अवसरका भएका हिंसात्मक घटनालाई मध्यनजर गरेर धनुषा प्रहरीले जनकपुरको सुरक्षा व्यवस्था कडा पारेको छ । चाडपर्वको अवसरमा धार्मिक तथा कुनै अप्रिय घटना हुन नदिन प्रहरी सक्रिय रहेको जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषाका प्रहरी नायव उपरीक्षक रंजन अवाले जानकारी दिए । ‘चाडपर्वमा जिल्लाको सुरक्षा व्यवस्था कडा पार्न हामीले मधेश प्रदेश प्रहरी कार्यालय, सशस्त्र प्रहरीलगायतसँग सहकार्य गरेका छौँ,’ उनले भने, ‘नगरका छठ मनाइने पोखरीहरू, चोकहरू तथा सार्वजनिक स्थलहरूमा प्रहरी व्यापक संख्यामा परिचालन गरिने छ ।’ जनकपुरमा मात्रै पाँच सयभन्दा बढी सुक्षाकर्मीहरू परिचालन गर्ने उल्लेख गर्दै उनले भने, ‘मोवाइल टोली, सादा पोशाकमा र मोटरसाइकलमा सुरक्षाकर्मी परिचालन गरिन्छ ।’ नेपाल–भारतको सीमा क्षेत्र तथा जनकपुर नगरका विभिन्न चोकमा चेकजाँचमा कडाइ गरिएको उनले बताए ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, मंसिर २, २०८० १८:०८