पहाडमा बर्सेनि घट्दै धान खेती

पाँचथरको फिदिम–१० मा रहेको खुङखोला बेंसी । तस्वीर : गिरिराज/शिलापत्र

A+ A A-

चाडबाडको समय भए पनि पूर्वी पहाडका किसानलाई धान थन्क्याउने चटारो उत्तिकै छ । किसानहरु ठाँउअनुसार कात्तिक– मंसिरमा धान, पराल थन्क्याएर ढुक्क हुने गर्छन् ।

कतै धान काट्दै गरेको, कतै दाँइ गर्दै गरेको देख्न पाइन्छ । धान थन्क्याइरहेको फाँटमा गएर हेर्ने हो भने खेती गर्ने क्रम घट्दै गएको देखिन्छ । कतै जंगल बनाएको देखिन्छ भने कतै खेत बाँझै देखिन्छ ।

पाँचथरको खुङ्खोला आसपासका बेंसीमा पनि यस्तै देखिन्छ । कृषक टेकबहादुर हाङसुरुम्बाका अनुसार अहिले जंगल बढेका ठाँउमा पनि पहिले खेत थियो । ‘तलतल त खेत बाँझिएको छ । पारि जंगल भएका ठाँउमा पनि धान खेती हुन्थ्यो’, उनले भने, ‘गाँउमा काम गर्ने मान्छे छैन । अहिले त सिँचाइ पनि पुग्न छाड्यो ।’

उनको कुरालाई यहिँका भुवन जवेगुको कुराले पनि थप पुष्टि गर्छ । ‘गाँउका युवा विदेश र शहरतिर छन् । काम गर्ने मान्छे छैन । धानले केही समय खान मात्र पुग्छ’, जवेगुले भने, ‘मैले थाहा पाउँदादेखि धान खेती हुने ठाँउमा कि जंगल छ कि बाँझै छन् ।’

गाँउमा काम गर्ने युवाको अभाव छ । कतिपय ठाँउमा धानको साटो अलैंची तथा जंगल लगाउने क्रम बढ्न थालेको छ । सिँचाइ सुविधालगायतको अभावमा धान खेती घट्दै गएको पाइन्छ ।

पाँचथरका खुङखोला, निबुखोला, नाँवा खोला लगायतका बेंसीमा धेरै खेती हुन्छ । तर बर्सेनि खेती गर्ने क्रम घट्दै छ । युवाहरु खेतीमा आर्कषण घट्दै गएको देखिन्छ । गाँउमा काम गर्नेकै अभाव हुने स्थिति छ । कतिपयले केही वर्ष अगाडि राम्रो आम्दानीका लागि अलैंची खेती लगाएका थिए । अहिले अलैंचीको उत्पादन पनि राम्रो छैन ।

तराईमा उत्पादन भएको चालमको प्रयोग बढ्दै गएको छ । विगतमा धान, पराल बेच्नेहररु अहिले थोरै मात्र खेती गर्छन् । मुरीका मुरी धान फलाउनेहरु चामल किन्न थालेका छन् । विभिन्न ठाँउमा हेरिहुँ लाग्ने फाँट छन् । तर यी फाँटका छेउछाउमा कि जंगल भेटिन्छ त कि बाँझै छन् । सिँचाइको पनि समस्या हुन थालेको किसानको भनाइ छ । सुन्दर फाँटहरु विस्तारै बाँझै हुने हो भन्ने पिरलो छाउन थालेको छ । सरकारले खास कृषकलाई प्रोत्साहन गर्न सकेको देखिँदैन भने कृषि पेसामा आर्कषण घट्दो छ । यसको असर धान खेतीमा छ ।

रैथाने धान खेती नै बढी हुन्छ । विगतमा वर्षभरि पुग्ने धान थन्क्याउनेहरुकामा पनि पछिल्ला वर्ष कम धान फल्छ । ठूला फाँटमा अधिँया, कुतमा खेत कमाउन दिने गरिन्छ । प्रमुख खाद्यान्न बाली धानको खेती एक दशकभन्दा अघिदेखि घट्दै गएको देखिन्छ । कृषि ज्ञान केन्द्रको तथ्याङ्क हेर्दा पनि यो वर्ष मात्र करिब ३ सय हेक्टर कम खेतमा धान खेती भएको छ ।

ज्ञान केन्द्रका बाली संरक्षण अधिकृत केशर मंग्रान्तीका अनुसार पाँचथरमा यो वर्ष ८ हजार ९ सय २६ हेक्टर धान खेती भएको छ । अघिल्लो सालभन्दा २ सय ७६ हेक्टर घटेको छ । धान खेती बर्सेनि घट्दै गएको पाइएको उनले बताए ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, कात्तिक २७, २०८० १८:३८