कम्युनिष्ट बन्न प्रशिक्षण चाहिन्छ ?

A+ A A-

कम्युनिष्ट पार्टीमा पढ्ने पढाउने चलन हु्न्छ । पार्टीमा आफूले अध्ययन गर्ने मात्र होइन आफूले जाने सिकेका कुराहरू नेता कार्यकर्तालाई पनि सिकाउने चलन छ । यस्तो सिक्ने र सिकाउने तरिकालाई कम्युनिष्ट पार्टीमा प्रशिक्षण भनिन्छ । कम्युनिष्ट पार्टीका नेताहरू पछिल्लो समयमा अध्ययन भन्दापनि कुरा बढी गर्न थालेको आफैं स्वीर्काछन् ।

कम्युनिष्ट पार्टीका नेता–कार्यकर्ता स्थापनादेखि धेरै पछिसम्म अध्ययनमा बढी रूचि राख्थे । कम्युनिष्ट नेताका घरमा पुस्तक गहना जस्ता हुन्थे । मेरो घरमा यति किताब छ भन्दा कम्युनिष्ट पार्टीका नेताहरू गर्व गर्थे ।

कम्युनिष्टका नेता कार्यकर्ता माक्र्सवादी पुस्तकहरू विशेष रुचिका साथ अध्ययन गर्थे । पञ्चायत कालमा माक्र्सवादी पुस्तक पाउन गाह्रो हुन्थ्यो । यस्तो अवस्थामा पनि नेताका झोलामा अरू सामानसँग माक्र्सवादी पुस्तक हुन्थे ।

नेताहरूले पुस्तक पढेर कार्यकर्ताहरूलाई प्रशिक्षण दिन्थे । विषय विज्ञहरू पनि हुन्थे । दर्शन, समाजशास्त्र, राजनीति अर्थशास्त्र लगायतका विषयहरू रुचिमा पर्थे । यी विषयका प्रशिक्षणहरू भूमिगत कालदेखि खुल्ला राजनीतिमा आउँदासम्म जारी थिए ।

तर पछिल्लो समय कम्यु्निष्ट पार्टीमा अध्ययन र प्रशिक्षण कम हुँदै गएको धेरै नेताहरू स्वीकार्छन । कम्युनिष्ट पार्टीमा हुने प्रशिक्षण के हो ? कस्तो हुनुपर्छ ? वर्तमान अवस्था कस्तो छ ? लगायतका विषयमा शिलापत्र डटकमले ३ जना वाम नेतासँग गरेको कुराकानी को सम्पादित अंशः–

अहिले कम्युनिष्ट पार्टीमा प्रशिक्षण नै छैन
घनश्याम भुसाल
नेता नेकपा

प्रशिक्षण पुरानो भाषा हो । अहिले अन्र्तक्रिया गर्ने र सही पद्धतिबाट सही तरिकाले पार्टी संचालन गर्न सकिन्छ भन्ने मान्यता छ ।

राजनीतिक पार्टीको सन्दर्भमा कुनै विषयमा जानेका मानिसबरा नजानेका मानिसलाई सिकाउने विधि प्रशिक्षण हो ।

राजनीतिक पार्टीका दर्शन, विचार र सिद्धान्त हुन्छन् । यसका कार्यपद्धति हुन्छन् । दर्शन विचारको ज्ञान आफ्नो पार्टीका कार्यकर्ताहरूलाई दिनु प्रशिक्षण हो । यही माध्यमबाट कुनैपनि पार्टीले आफ्नो दर्शन, सिद्धान्त विचार, कार्ययोजना कार्यकर्तालाई र पार्टी सदस्यलाई बुझाउनुपर्छ ।

उनीहरूले बुझेपछि विचार मासमा पुग्छ । कार्यकर्ताले नै पार्टीको दर्शन, विचार, सिद्धान्त जनतामाझ बुझाउँछन् । यो कुरा राजनीतिक पार्टीको नेतृत्वले पनि हेरिराख्छन् । हेर्नु पनि पर्छ ।

समाजका अन्य सदस्यलाई आफ्नो दर्शन, विचार, सिद्धान्त बुझाउने काम नेता कार्यकर्ताले गर्छन । यसरी एक पार्टीको दर्शन, सिद्धान्त र विचार समाजमा पुग्छ ।
पार्टीको विचारलाई समाजसम्म जोड्न नेता कार्यकर्तालाई आफूले बोकेको दर्शन, सिद्धान्त विचारको बारेमा ज्ञान जरुरी छ । यसका लागि नै प्रशिक्षण दिन आवश्यक छ ।

सामाजिक जीवनमा पुग्न प्रशिक्षण आवश्यक छ । यही प्रक्रियाबाट पार्टी सामाजिकीकरण हुन्छ । पार्टी कसरी अगाडि बढ्न चाहन्छ ? समाज, राज्यलाई कस्तो बनाउन चाहन्छ ? भनेर भन्नलाई प्रशिक्षण दिइन्छ ।

दर्शन, सिद्धान्त, विचार बुझेको मानिस नै अडिग हुन्छ । पार्टी संगठन टिक्छ । पार्टीको दर्शन, सिद्धान्त र विचार असल हो भन्ने लागेपछि त्यहीं विचारको गहिरो अध्ययन प्रशिक्षणको प्रभाव हो ।

यसरी अध्ययन गरेको मानिस नै दर्शन, विचारमा अडिग हुन्छ । जति दर्शन, सिद्धान्त र विचारको ज्ञान हुन्छ त्यति नै मानिस अप्ठ्यारोसँग जुध्न सक्छ ।

हिजोको राजनीति निरंकुश राजतन्त्रका विरुद्ध लड्नु थियो । त्यो समयमा राजतन्त्रका विरुद्ध लड्न सबैभन्दा महत्वपूर्ण हतियार नै प्रशिक्षण हुन्थ्यो । जब कार्यकर्तालाई प्रशिक्षित गरिन्थ्यो अनि उसले पार्टीको काम कर्तव्य अधिकार थाहा पाउथ्यो ।

समाजका बारेमा, सत्ताका बारेमा जान्ने बुझ्ने भनेको प्रशिक्षणबाट हो । यसको बारेमा जानेपछि नै मानिस वैचारिक हुन्छ । विगतमा संसारबाट निरंकुशता टिकेन भने नेपालमा पनि टिक्दैन भनेर प्रशिक्षण दिन आवश्यक थियो । तर अहिले त्यो आवश्यकता लगभग सकिएको छ ।

श्रमजीवी वर्गको किसानको लागि अधिकार चाहिन्छ भनेर बुझ्न बुझाउन प्रशिक्षण चाहिन्छ । पञ्चायतका विरुद्ध होस कि राणाशासनका विरुद्ध होस, लड्नकालागि प्रशिक्षण दिइन्थ्यो ।

पैसा कमाए पछि पद पाइन्छ । पद भएपछि पुनः पैसा कमाइन्छ भन्ने भ्रम छ ।

यसरी प्रशिक्षण पाएका कार्यकर्ताहरू जस्तोसुकै अप्ठ्यारोमा पनि आफूलाई अविचलित राख्न सक्थ्यो । प्रशिक्षण पाएका नेता कार्यकर्ताहरू आफूले पाएका दुःख कष्ट,जेल, नेल सहज रूपमा पचाउन सक्थ्यो ।

अहिले केही पाउनको लागि मात्रै राजनीतिमा आउन थालेका छन् । इज्जत प्रतिष्ठाका लागि, सामाजिक रूपमा सुरक्षित हुन र ठूलो हुनका लागि मात्र । यो भनेको राजनीतिमा स्खलन आएको हो ।

अहिले सत्ताको आकर्षण राजनीतिमा हाबी भएको छ । अहिले प्रशिक्षण नै छैन । प्रशिक्षण होइन कि गूट र भ्रष्टाचार मौलाएको छ । यी गूट बलिया भएपछि कसैले पनि बोल्न सक्दैनन् । भ्रष्टाचारबाट आर्जित सम्पत्तिबाट आफ्ना गूटका कार्यकर्ता पाल्न थालेका छन् । यही कारण अहिले कम्युनिष्ट पार्टीमा प्रशिक्षण नै छैन । प्रशिक्षण भएन भने कार्यकर्ताहरू विकृत हुन्छन् ।

अहिले दर्शन, सिद्धान्त, राजनीतिक विचार र अब राज्यसत्ता कसरी संचालन गर्ने भनेर हुनुपथ्र्यो । अबको समाज कस्तो बनाउने ? राज्य कसरी संचालन गर्ने भनेर प्रशिक्षण हुनु पर्ने हो । तर यस्तो भइरहेको छैन ।

खानी र खोला लुट्ने, ठेक्का पट्टा लिने । नाजायज तरिकाले वैदेशिक रोजगारमा हातहाल्ने । त्यसबाट पैसा कमाइन्छ । पैसा कमाए पछि पद पाइन्छ । पद भएपछि पुनः पैसा कमाइन्छ भन्ने भ्रम छ । त्यही भएर पार्टीहरूमा प्रशिक्षण छायाँमा पर्दै गएको छ । अब नेकपाले गर्ने भनेको प्रशिक्षण हो । यसले देशको समाजको दिशा निर्धारण गर्ने हो ।

नेकपाले आफ्नो उद्देश्य पूरा गर्नलाई नयाँ तरिकाको राजनीतिक संस्कार अँगाल्नु पर्छ । मुखले मात्र रेल, पानी जहाज भनेर हुँदैन । पानी जहाज कसको लागि आउँछ ? यहीको मानिसले रोजगारी पाउने हो कि होइन ? यहिका मजदूर किसानका छोराछोरीले पढ्न पाउछन् कि पाउँदैन ? किसानको मजदुरको जीवनमा परिर्वतन आउँछ कि आउँदैन ? यो कुराले निर्धारण गर्छ । यही उद्योग खुल्छन् कि खुल्दैनन ? मुल प्रश्न नै यही हो ।

प्रधानमन्त्रीले पनि धेरै उद्योग धन्दा खोल्नतर्फ लाग्नु पर्छ । समृद्धिमा लाग्ने हो । राष्ट्रिय पूँजीको विकासमा लाग्ने हो । यहीबाट समृद्धि आउँछ र यही किसिमबाट कार्यकर्तालाइ प्रशिक्षित गर्नुपर्छ ।

कम्युनिष्टलाई उपभोक्तावादले गाँजेको छ
चित्रबहादुर केसी
अध्यक्ष राजमो

प्रशिक्षण भनेको आफूले अपनाएको सिद्धान्त के हो, कसका लागि हो भनेर आफ्नो पार्टीका नेता कार्यकर्ताहरूलाई सिकाउने पद्धति हो ।

विश्वमा दुईवटा दृष्टिकोण छन् । एउटा भौतिकवादी र अर्को आर्दशवादी । भौतिकवादी दृष्टिकोणले बुझ्न जान्न सकिन्छ भन्छ । तर अर्को आर्दशवादी दृष्टिकोणले सबै कुरा अलौकिक चिजले संचालन गरेको छ भन्छ ।

आर्दशवादले अज्ञान, गरीब, अशिक्षित हुनु भगवानको देन हो भन्छ । भौतिकवादले पढ्न नपाउनु बिरामी हुँदा औषधि नपाउनु राज्यको विभेद हो भन्छ । यही कुरा समाजमा खोज्नु पर्छ भन्छ ।

भेदाभाव मानिसले मानिसमाथि गरेको छ भनेर बुझ्न आवश्यक छ । एक वर्गले अर्को वर्गमाथि गरिने भेदभाव हो । दमन छ, थिचोमिचो छ भनेर बुझ्ने गर्नुपर्छ । यही कुरा बुझ्ने कुरामा पनि फरक फरक दृष्टिकोण छ ।

हामी माक्र्सवादीहरूले आफ्नो विचार, दर्शन, राजनीति अर्थनीतिका बारेमा नेता कार्यकर्ताहरूलाई प्रष्ट पार्नक लागि प्रशिक्षण दिने गरेका छौं ।

समाजबाट अन्याय अत्याचार हटाउन, नयाँ राज्यव्यवस्था ल्याउन सकिन्छ भनेर वुझाउन कार्यकर्ताहरूलाई प्रशिक्षण चाहिन्छ । अहिले चलेको राज्यव्यवस्था स्थायी होइन भनेर दार्शनिक रूपमा, वैचारिक रूपमा प्रष्ट हुनु पर्छ । यसका लागि कार्यकर्ताहरू पनि प्रष्ट हुनु पर्छ । यसका लागि प्रशिक्षण आवश्यक छ ।

पहिला हामी संगठनमा लाग्दा प्रशिक्षण हुन्थ्यो । संख्यात्मक रूपमा कम थियौं । हामी राजतन्त्रको विरुद्धमा संघर्ष गर्दैथियौं । त्यो समयमा राजसंस्था स्थायी होइन भन्ने हाम्रो बुझाई थियो । यो कुरा कार्यकर्ताहरूलाई पनि बुझाउथ्यौं ।

अहिले खुल्ला वातावरण छ । तर शोषणको अन्त्य भएको छैन । देशमा गणतन्त्र आएको छ । तर शोषण कायम छ । यसको विरुद्ध लड्न कम्युनिष्ट आर्दशप्रति आवद्ध भएर लाग्नुपर्छ ।

यसको लागि विचारमा, सिद्धान्तमा, दर्शनमा कटिबद्ध हुनुपर्छ । त्यसैले प्रशिक्षण आवश्यक हुन्छ । यो बिना नेता कार्यकर्ताहरू आफ्नो आर्दशमा टिक्न सक्दैनन् ।
हामी नेता कार्यकर्ताहरूलाई पढाउने गथ्र्यौ । अन्य पार्टी र हाम्रो पार्टीबीचको भिन्नता सिकाउथ्यौं । विचारमा हामी अन्य पार्टीभन्दा किन फरक छ भनेर सिकाउथ्याैं ।

त्याग, तपस्या किन आवश्यक छ भनेर पढाउँथ्यौं । राजनीति गर्दा जोखिम धेरै थियो त्यो समयमा । शोषणका माध्यम यथावत भएपनि अहिले गणतन्त्र आएको छ । अहिले पहिलेको जस्तो भूमिगत हुनुपर्दैन । तर पनि विचारमा दृढता अहिले छैन । अहिले त सबै कम्युनिष्टलाई उपभोक्तावादले गाँजेको छ ।

पार्टी क्याडर भनेको सेनाको क्याडर भन्दा पनि दृढ हुनुपर्छ । यो सिद्धान्त, दर्शनमा, विचारमा स्पष्ट भएन भने जुनसुकै समयमा पनि बिग्रन सक्छ ।

विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनमा आएको स्खलनको प्रभाव नेपालमा पनि छ । नेपाल कम्युनिष्ट आन्दोलनको एक अंग हो । लेनिन र माओले बनाएका कम्युनिष्ट पार्टी अहिले साम्राज्यवादमा परिणत भएका छन् । यहाँ पनि यसको असर परेको छ । यो प्रभाव दर्शनमा छ । विचारमा र सिद्धान्तमा छ । आचरणमा पनि छ ।

पार्टीमा लाग्दा चाहिने अनुशासन, आचरणका बारेमा पनि प्रशिक्षण दिनु पर्छ । पार्टी क्याडर भनेको सेनाको क्याडर भन्दा पनि दृढ हुनुपर्छ । यो सिद्धान्त, दर्शनमा, विचारमा स्पष्ट भएन भने जुनसुकै समयमा पनि बिग्रन सक्छ ।

विचारमा सिद्धान्तमा दर्शनमा टिक्न नसक्दा अहिले नेपालका कम्युनिष्टमा पनि विचलन आएको छ । कम्युनिष्ट र अन्य पूँजीवादी पार्टीमा फरक नै देखिँदैन । यो सबै प्रशिक्षण नहुँदा हो ।

प्रशिक्षण भयो । विचारको पाटो प्रष्ट भयो भने यस्तो स्खलन हुँदैन । नेताहरूले माक्र्सवादका आधारभूत कुराहरू पनि आफ्नो पार्टीका नेता कार्यकर्ताहरूलाई पढाउन छोडेका छन् ।

यस्तो भएपछि कम्युनिष्ट पार्टीमा स्खलन आउँछ । यदि कम्युनिष्ट पार्टीमा प्रशिक्षण भएन भने त्यो पार्टी कम्युनिष्ट रहन सक्दैंन । अव दर्शन के हो ? कुन दर्शन माक्र्सवादको पक्षमा छ? भन्ने जस्ता विषयमा कार्यकर्तालाई प्रशिक्षण दिन आवश्यक छ ।

प्रशिक्षण दिने विषय विज्ञ नै छैनन्
लेखनाथ न्यौपाने, नेता नेकपा

नेपालमा माक्र्सवाद, लेनिनवाद र माओवादका बारेमा पनि प्रशिक्षण चलाउनु पर्छ । माक्र्सवादको विकसित रूप लेनिनवाद र माओवाद हो । यो नपढी हँुदैन । ज्ञान अनुभवको हिसाबले पनि यी विचारको अध्ययन हुन आवश्यक छ ।

नेपाली सन्र्दभमा नेपाली समाजका आवश्यकता, क्रान्तिको बाटो के हो ? यो विषयमा स्पष्ट हुनुपर्छ । अन्तर्राष्ट्रिय अनुभवको बारेमा पनि अध्ययन हुनुपर्छ । नेपाली समाजको अहिलेको आवश्यकता के हो ? यसले के माग गरेको छ भनेर अध्ययन गरेपछि यसलाई समाजवादी कार्यदिशामा ढालेर अगाडि बढ्नुपर्छ । नेपाली सन्र्दभमा माक्र्सवाद, लेनिनवाद र माओवादको प्रयोग गर्ने हो ।

समाजवादमा जाने हो भने विषय विज्ञहरुको आवश्यकता हुन्छ । तर यहाँ विषय विज्ञ कसलाई भन्ने समस्या छ । विश्वविद्यालय आफैं धरासायी भएको छ । पार्टीको प्रशिक्षण दिनेहरू पनि कोहि पनि विषय विज्ञ छैनन् ।

कुन किसिमको समाज बनाउने हो । कस्तो शिक्षा स्वास्थ्य कृषि, इन्फास्टक्चर बनाउने हो ? कति डाक्टर बनाउने हो यो विषयमा १०-२०-३० बर्षको योजना बनाउनु पर्छ ।

यही अनुसारको अध्ययन प्रशिक्षण हुनुपर्छ । यसको लागि पहिला विषय विज्ञ बनाउनु पर्छ । आजसम्म समाजवाद भन्यौ । तर विषय विज्ञको कहीकतै निमार्ण गरेका छैनौं । अहिले पनि यस्तै भइरहेको छ ।

समाजवाद ल्याउने भनेका छौं तर कस्तो समाजवाद ल्याउने भनेर बहस हुँदैन । कति जना इन्जिनियर चाहिन्छन् । कति डाक्टर, पाइलट चाहिन्छन् भनेर अहिलेसम्म बहस भएको छैन ।

पार्टीको प्रशिक्षणमा पनि विश्वाससँग मिल्ने शिक्षा दिनुपर्छ । तर यो भएकौ छैन ।

प्रस्तुतिः कृष्ण गिरी

प्रकाशित मिति: शनिबार, फागुन ११, २०७५ ००:०५