२०७२ काे भूकम्पबाट नसिकेको पाठ, जसले जाजरकोट र रुकुममा पुग्याे ठूलाे क्षति

A+ A A-

जाजरकोट र रुकुम पश्चिममा शुक्रबार राति आएको ६ दशमलव ४ रेक्टर स्केलको भूकम्पमा परी १ सय ५७ जनाको मृत्यु भएको छ । २ सयभन्दा बढी घाइते भएका छन् । घाइतेको उद्धार गरी जाजरकोट जिल्ला अस्पताल, सुर्खेत, नेपालगञ्ज र काठमाडौंमा उपचार भइरहेको छ । घरहरू पूर्ण रूपमा ढलेका छन् । ८ वर्षअघि २०७२ सालको विनाशकारी भूकम्पपछिको यो ठूलो भूकम्प हो । विज्ञहरू ८ वर्षअघिको भूकम्पबाठ पाठ नसिकेका कारण अहिले ठूलो क्षति व्यहोर्नुपरेको तर्क गर्छन् ।

केन्द्रविन्दुमा कम, दक्षिणतर्फ बढी क्षति

भूकम्पको केन्द्रविन्दु जाजरकोटको बारेकोट गाउँपालिका हो । तर, विज्ञका अनुसार सो क्षेत्रमा क्षति कम भएको छ । ‘केन्द्रविन्दुमा क्षति कम भएको देखिन्छ । केन्द्रविन्दु भएको ठाउँमा मानवीय क्षति हुन पाएको रहेनछ । जति क्षति भएको छ, त्यो केन्द्रविन्दुको दक्षिणतर्फ छ ।

उत्तर र पूर्वतर्फ कम क्षति भएको देखिन्छ,’ अनुसन्धानका लागि पुगेका राष्ट्रिय भूकम्प मापन तथा अनुसन्धान केन्द्रका वरिष्ठ भूगर्भविद् डा. लोकविजय अधिकारीले भने । दक्षिणतर्फ क्षति हुनुको कारण कमजोर संरचना रहेको उनले बताए । ‘क्षति भएको ठाउँमा पुग्न बाँकी छ । त्यसैले अहिले नै कारण भन्न सक्ने स्थिति छैन । तर, प्रारम्भिक रूपमा भन्ने हो भने भूबनावटको कारण हो,’ उनले भने, ‘अर्को कमजोर संरचना भएकाले हो ।’

bhukamapa jajarkot11699180219.jpg

२०७२ को भन्दा के फरक छ ?

२०७२ सालपछिको यो ठूलो भूकम्प हो । तर, अहिलेको २०७२ को पराकम्प नभई नयाँ भूकम्प भएको विज्ञहरूको भनाइ छ । ‘अहिले गएको भूकम्प २०७२ को पराकम्प होइन । यो यता आउने छुट्टै भूकम्प हो । गोरखा ७ दशमलव ८ म्याग्निच्युटको भूकम्प थियो । गोरखा भूकम्प शक्तिशाली हो । अहिलेको ६ दशमलव ४ म्याग्निच्युटको भूकम्प मझौला खालको हो । तर, प्रक्रिया भने २०७२ को जस्तै हो,’ डा. अधिकारीले भने ।

जाजरकोट भूकम्प सानाठूला भूकम्प लामो समयसम्म नगएकाले सञ्चित भएर बसेको शक्ति भएको बताउँछन् उनी । ‘भूकम्प नगएका कारण शक्ति निस्कन पाएन । जम्मा भएर बसेको थियो । लामो समय सञ्चित भएर बसेकाले यसपटक पश्चिममा क्षति भएको हो,’ उनले भने ।

जनचेतनाको अभाव

जनचेतनाको अभावका कारण क्षति धेरै भएको निष्कर्ष डा. अधिकारीको छ । ‘क्षति हेर्दा भूकम्पसम्बन्धी जनचेतना पटक्कै देखिएन । भूकम्पको विषयमा काम गर्न सकेको रहेनछ । भूकम्प जान्छ, प्रतिरोधात्मक घर बनाउनुपर्छ भन्ने कसैलाई थाहा रहेनछ । भर्खर बनाएका घरहरू पनि परापूर्वकालको जस्तै बनाइएको छ । मापदण्ड लागू भएको छैन । भौतिक संरचना अत्यन्तै कमजोर रहेछ । २०७२ सालपछि धेरै काम गरेको भने पनि भूकम्पसम्बन्धी जनचेतना पुर्‍याउन सकिएको रहेनछ,’ उनले भने ।

अझै दुई साता पराकम्प

खानी तथा भूगर्भ विभागकी प्रवक्ता मोनिका झाका अनुसार जाजरकोट र रुकुममा अहिले पनि पराकम्प गइरहेको छ । ‘आज दिउँसोसम्म २११ वटा सानाठूला पराकम्प गइसकेको छ,’ उनले भनिन् । भूगर्भविद् डा. अधिकारी अझै दुई सातासम्म पराकम्प जाने बताउँछन् । ‘पराकम्प आउने क्रम जारी छ । यो अझैँ एक/दुई सातासम्म रहन्छ,’ उनले भने ।

फेरि भूकम्प जाने जोखिम छ

खानी तथा भूगर्भ विभागकी प्रवक्ता झा भूकम्पको जोखिम कायमै रहेको देख्छिन् । ‘नेपाल भूकम्पको जोखिममा छ । जुनसुकै समयमा भूकम्प जान सक्छ । तर, अहिलेकै कारण भन्ने हुँदैन,’ उनी भन्छिन् । डा. अधिकारी पनि झाकोे तर्कमा सहमति जनाउँछन् । ‘अब यस्ता साना भूकम्प आएर ठूलो नआउने भन्ने हुँदैन । अहिलेको भूूकम्पले यो ठाउँमा भूकम्प जाने सम्भावना देखाउँछ । जुनसुकै समयमा ठूलो भूकम्प जान सक्छ भन्ने सन्देश दिएको छ । अहिलेको भूकम्पकै कारण फेरि ठूलो भूकम्प जान लाग्यो भन्नेचाहिँ हुदैन । भूकम्प यो समयमा जान्छ भनेर भविष्यवाणी गर्न सकिँदैन । तर, हामी भूकम्पीय जोखिममा भने छौँ । जहिले पनि भूकम्प जाने सम्भावना रहन्छ,’ उनले भने ।

राहत तथा पुनर्स्थापनाको काम कसरी भइरहेको छ ?

सरकारले अब राहत तथा पननर्स्थापनामा जोड दिएको छ । ‘खोज, उद्धार र उपचारको काम गर्नुपर्थ्यो, हामीले त्यो काम मूलभूत रूपमा पूरा गरेका छौँ । अब राहत र पुनर्स्थापनातर्फ केन्द्रित हुनुपर्छ,’ विपद् व्यवस्थापन जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन राष्ट्रिय परिषद्को १३औँ बैठकमा प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालले भने ।

अबको तीन दिन राहत र पुनर्स्थापनामा केन्द्रित हुने सरकारको योजना छ । ‘तीन दिन हामी राहतका निम्ति अधिकतम राम्रो गर्न पहल गरौँ । पुनर्स्थापना प्रभावकारी बनाउनुपर्छ । त्यसका लागि आवश्यक पर्ने ऐन, कार्यविधि र संरचना चाहिन्छ । भइरहेका ऐन, विधि र संरचनाले पुनर्निर्माणको काम प्रभावकारी देखिएको छैन, विगतको अनुभवको पनि हामीले राम्रो समीक्षा गर्नुपर्छ । आउने दिनमा थप प्रभावकारी बनाउने गरी हामीले काम गरौँ,’ प्रधानमन्त्रीले भने ।

sena police1699077604.PNG

एकद्वार प्रणालीबाट राहत वितरण

सरकारले एकद्वार प्रणालीबाट राहत वितरण गर्ने भएको छ । राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणका प्रवक्ता ध्रुवबहादुर खड्काले भने, ‘राहतको काम एकद्वार प्रणालीबाट गर्नुपर्छ । सामग्रीको ढुवानी गर्ने, अस्थायी बसोबासको प्रबन्ध गर्ने काम द्रुत गतिमा हुन्छ । अपांगता भएका र ज्येष्ठ नागरिकका लागि विशेष सम्बोधन हुन्छ,’ उनले भने ।

प्रधानमन्त्री दाहालले पनि विपद् व्यवस्थापन जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन राष्ट्रिय परिषद्को बैठकमा एकद्वार प्रणालीबाट जाने बताएका थिए । ‘सपटक एकद्वार प्रणालीबाट जान्छौँ । जसलाई जे मन लाग्छ, त्यो गर्न दिँइँदैन । राहतमा हुने दुरुपयोग रोक्छौँ । केन्द्र, प्रदेश र स्थानीय सरकारमार्फत मात्र राहत दिने स्थिति बनाउँछौँ । कहिलेकाहीँ सरकार निरीह भएको विगतको अनुभव छ, यसपटक त्यसलाई छुट दिँदैनौँ । यसपटक आवश्यकताका आधारमा सबै पीडितलाई समान व्यवहार गर्ने नीति लिन्छौँ,’ प्रधानमन्त्रीले भने ।

२०७२ सालको भूकम्पपछि गठित भूकम्प पुनर्निर्माण प्राधिकरणका तत्कालीन सीईओ गोविन्दराज पोखरेल पनि राहत तथा उद्धार एकद्वार प्रणालीमार्फत गर्न सुझाव दिन्छन् । ‘जिल्ला सुरक्षा संयन्त्रको समन्वयमा सबै तहका सरकार र अरु संघसंस्थाहरूले राहत, उद्धारमा काँधमा काँध जोडौँ । चुस्त एकद्वार प्रणाली अपनाऔँ,’ उनले भने ।

पुननिर्माणमा समय लाग्ने भएकाले २०७२ सालमा जस्तै दुई पाता जस्ता वा अन्य सामग्री प्रयोग गरी आवश्यकतानुसार जाडोमा अस्थाई बास बस्ने व्यवस्था मिलाउनुपर्नेमा उनको जोड छ ।

भूगोलको अध्ययन गर्ने, जोखिम बस्ती स्थानान्तरण

भूकम्पको जोखिम भएका क्षेत्रको अध्ययन गर्ने तयारी सरकारको छ । २०७२ सालको भूकम्पपछि अध्ययन प्रभावकारी नभएको निष्कर्ष निकाल्दै सरकारले भूगोलको अध्ययन गर्न लागेको हो । '२०७२ सालमा पनि कुरा त भयो, तर प्रभावकारी भएन, त्यो हो– भूगोलको अध्ययन गर्ने । कुन भूगोल भूकम्पमा बढी क्षति हुने खालको छ, कुन कम क्षति हुने भूगोल छ, त्यसको अध्ययन चाहिन्छ । त्यससम्बन्धी विज्ञता र जनचेतना पनि चाहिन्छ,’ प्रधानमन्त्रीले भने ।

पूर्वसीईओ पोखरेल जोखिम बस्ती स्थानान्तरण गर्नुपर्ने बताउँछन् । ‘पालिका, प्रदेश सरकार र राष्ट्रिय विपद् न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन केन्द्र मिलेर स्थानीय सरकारले क्षमता विकास, सीप विकास, पुनर्निर्माण, प्रबलीकरण र आवश्यकतानुसार जोखिम बस्ती स्थानान्तरण गरौँ,’ उनी भन्छन् ।

सम्बन्धित समाचार