विनाशकारी भूकम्पका १९ घण्टाः कसरी हुँदैछ उद्धार ?

A+ A A-

गएराति ११ बजेर ४७ मिनेटमा जाजरकोटको रामीडाँडालाई केन्द्रविन्दु बनाएर गएको भूकम्पले जाजरकोट सदरमुकाम खलंगालगायत क्षेत्रका अधिकांश परम्परागत घरहरू आंशिकदेखि पूर्णरुपमा ध्वस्त भएका छन् । जाजरकोटका तीन र रुकुम पश्चिमका दुई पालिकामा ठूलो संख्यामा जनधनको क्षति भएको छ ।

परम्परागत रुपमा ढुङ्गा, माटो र काठ प्रयोग गरी बनाइएका पुराना घरहरूका कारण ठूलो संख्यामा मानवीय क्षति भएको प्रहरीले जनाएको छ । यद्यपि भौतिक क्षतिको विवरण भने संकलनको कार्य भइरहेकाले यकिन क्षतिको विवरण अहिले नै भन्न सकिने अवस्था भने छैन ।

कर्णाली प्रदेश प्रहरी कार्यालय सुर्खेतका अनुसार भूकम्पमा परी जाजरकोटमा एक सय पाँच र रुकुम पश्चिममा ५२ गरी एक सय ५७ जनाले ज्यान गुमाएका छन्, भने एक सय ६६ जना सामान्यदेखि गम्भीर घाइते भएका छन् ।

सामान्य प्रकृतिका घाइतेको जिल्ला अस्पताल जाजरकोट र रुकुममा उपचार भइरहेको छ । ५६ जना गम्भीर घाइतेहरूको हेलिकोप्टरबाट उद्धार गरी भेरी अस्पताल नेपालगन्ज र कर्णाली प्रदेश अस्पताल सुर्खेत पुर्‍याइएको छ । सात जनालाई काठमाडौं लगिएको छ ।

हेलिकोप्टरबाट भेरी अस्पताल पुर्‍याइएका ३१ जना घाइतेमध्ये एक जनाको मृत्यु भएको छ । यस्तै २५ जनाको प्रदेश अस्पताल सुर्खेतमा उपचार भइरहेको छ । उद्धार गरी सुर्खेत ल्याइएका २५ जनामध्ये १० जनालाई गाडीबाट ल्याइएको हो, भने अन्य १५ जनाको हेलिबाट उद्धार गरिएको हो । यस्तै, आठ जनाको नेपाल वायुसेवा निगमको ट्विनअटर जहाजमार्फत रुकुमका सात जनालाई थप उपचारका महाराजगञ्जस्थित त्रिवि शिक्षण अस्पताल काठमाडौं पुर्‍याइएको छ ।

घाइतेको उद्धारका लागि नेपाली सेनाका चारवटा हेलिकोप्टर परिचालित भएका थिए । कर्णाली प्रदेश सरकारले पहिलो चरणमा उद्धारको काम करिव करिव अन्तिम चरणमा पुगेको जनाएको छ ।

प्रदेश सरकारका प्रवक्ता एवम कानुन मन्त्री कृष्णबहादुर जिसीले हालसम्म हवाई र स्थल मार्ग गरी एक सय ६६ जनाको उद्धार गरिएको बताए ।

पहिलो चरणमा उद्धारलाई प्राथमिकतामा दिएको प्रदेश सरकारले दोस्रो चरणमा राहत वितरणका लागि आवश्यक प्रक्रिया अगाडि बढाउने तयारी थालेको मन्त्री जिसीले बताए । उनकाअनुसार हेलिकोप्टर र नेपाली सेनाको स्काई ट्रकबाट गैर खाद्य सामाग्री प्रभावित क्षेत्रमा पठाइएको छ ।

राहत तथा सुरक्षित आवासका लागि आवश्यक सामाग्रीको संकलन तथा व्यवस्थापन भइरहेको बताउँदै तत्काल प्रभावित क्षेत्रमा पुर्‍याउने तयारी रहेको उनले बताए ।

प्रधानमन्त्रीको स्थलगत निरीक्षण

प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले भूकम्प प्रभावित क्षेत्रमा स्थलगत निरीक्षण गरेका छन् । प्रधानमन्त्री प्रचण्ड जाजरकोट र रुकुम पश्चिम पुगेका थिए । भूकम्पबाट भएको क्षति र वस्तुस्थिति बुझ्न प्रधानमन्त्री प्रचण्ड शनिबार विहान स्वास्थ्यकर्मी र अत्यावश्यक सामग्रीसहित जाजरकोट पुगेका थिए ।

प्रधानमन्त्रीले जाजरकोट अस्पतालमा रहेका घाइतेको अवस्था बुझ्नुका साथै पीडितका आफन्तसँग कुराकानी गरेका छन् । भूकम्प प्रभावित जाजरकोट र रुकुम पश्चिम पुगेका प्रधानमन्त्री प्रचण्डले विभिन्न अस्पताल पुगेर पीडितहरूलाई भेट गरेका हुन् ।

जाजरकोटपछि प्रधानमन्त्री प्रचण्डले रुकुम पश्चिमका भूकम्प पीडितलाई भेटेका छन् । भूकम्प प्रभावितहरूलाई भेटेर उनले सरकार साथमा रहेको बताएका छन् । सरकारले खोज, उद्धार र उपचारलाई व्यवस्थित गरिरहेको बताउँदै प्रधानमन्त्री प्रचण्डले नआत्तिन घाइते र प्रभावितलाई आग्रह गरेका हुन् । ‘भूकम्पले गरेको क्षतिप्रति हामी दुःखी छौं, सरकारले तपाईंहरूका लागि उद्धार, राहात र अन्य विभिन्न कार्यक्रम गर्ने छ, तपाईंहरू नआत्तिनु होला,’ उनले भने ।

भूकम्प गएको थाहा पाउने वित्तिकै उद्धारको काममा कुनै कसर बाँकी नराख्ने योजनाका साथ सरकार लागि परेको प्रधानमन्त्रीको भनाइ छ । भूकम्प पीडितलाई राहत र पुनस्र्थापना एवं घाइतेहरूको उपचारका लागि सरकार गम्भीर रहेको बताउँदै उनले सहकार्य र हातेमालोका लागि सम्पूर्ण राजनीतिक दल, निजी क्षेत्र, नागरिक समाज लगायत सबैमा हार्दिक अपिल गरेका छन् ।

भूकम्प प्रभावितलाई कसले के सहयोग गरे ?

जाजरकोट र रुकुम पश्चिममा भूकम्पबाट प्रभावित भएका नागरिकलाई विभिन्न सरकारी तथा गैर सरकारी निकायबाट सहयोग जुट्न थालेको छ । सरकारले जाजरकोट र रुकुम पश्चिमका भूकम्प प्रभावितको उद्धार र राहतका लागि ५–५ करोड रुपैयाँ पठाउने भएको छ ।

शनिबार गृह मन्त्रालयमा बसेको बैठकले जाजरकोट र रुकुम पश्चिमका भूकम्प पीडितको उद्धार र राहतका लागि राहत व्यवस्थापन कोषबाट ५–५ करोड रुपैयाँ तत्काल पठाउने निर्णय गरेको हो ।
कोशी सरकारले जाजरकोट भूकम्प प्रभावितका लागि एक करोड रुपैयाँ राहत दिने निर्णय गरेको छ । कोशीका मुख्यमन्त्री केदार कार्कीले राहत दिने निर्णय भएको बताएका छन् ।

यस्तै, सुदूरपश्चिम प्रदेश सरकारले भूकम्प पीडितलाई एक करोड रुपैयाँ सहयोग गर्ने भएको छ । शनिबार बसेको मन्त्रिपरिषद्को बैठकले जाजरकोट र रुकुम पश्चिमका भूकम्पपीडितलाई एक करोड रुपैयाँ आर्थिक सहयोग गर्ने निर्णय गरेको हो ।

यस्तै, बैठकले भूकम्पमा परी घाइते भएकाहरूको उपचारका लागि २० जना चिकित्सकको टोली भूकम्प प्रभावित क्षेत्र रुकुम पश्चिम र जाजरकोट पठाउने पनि निर्णय गरेको छ ।

सत्तारुढ दल नेपाली कांग्रेसले भूकम्प प्रभावितको उद्धार, राहत र पुनर्स्थापनाका लागि सरकारलाई ५० लाख रुपैयाँ सहयोग उपलब्ध गराउने भएको छ । कांग्रेस मुख्यसचिव कृष्ण पौडेलले जारी गरेको विज्ञप्तिमा सरकारको कोषमा पार्टीले ५० लाख उपलब्ध गराउने निर्णय गरिएको उल्लेख छ ।

कांग्रेसले सबैलाई तन, मन र धनका साथ खुला हृदयले मानवीय सेवाको अभियानमा जुट्न अपिल पनि गरेको छ । यस्तै, लुम्बिनीले प्रदेशले पनि उद्दार तथा राहतका लागि डेढ करोड रुपैयाँ सहयोग गर्ने भएको छ । लुम्बिनीले स्वास्थ्यकर्मीसहितको टोली प्रभावित क्षेत्रमा पठाएको छ । गण्डकी प्रदेश सरकारले गएराति गएको भूकम्पबाट प्रभावित क्षेत्रमा स्वास्थ्य सामग्रीसहितको चिकित्सक र स्वास्थ्यकर्मीको टोली पठाएको छ । नेत्रविक्रम चन्द नेतृत्वको नेकपाले पनि एक लाख रुपैयाँ राहत कोषमा सहयोग गर्नुका साथै राहत तथा उद्धारमा पार्टी नेता तथा कार्यकर्तालाई खटाएको छ । राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीले पनि राहत तथा उद्धारमा नेता तथा कार्यकर्तालाई परिचालन गरेको छ ।

किन आइरहेको छ पश्चिम नेपालमा बारम्बार भूकम्प ?

पश्चिम नेपालमा पछिल्लो एक वर्षको अवधिमा गएराति कै भोलुममा चारवटा भूकम्प गएको भूकम्प मापन केन्द्रको तथ्यांक छ । केन्द्रको तथ्यांकअनुसार डोटीमा २२ कात्तिक २०७९ मा ६ दशमलव ६, बाजुरामा १० माघ २०७९ मा ५ दशमलव ९, बझाङमा १६ असोज २०८० मा ६ दशमलव ३ र गएराति जाजरकोटमा ६ दशमलव ४ रेक्टर स्केलको भूकम्प गएको छ ।

पश्चिम नेपालमा १५०५ सालमा ठूलो भूकम्प गए पनि त्यसयता ठूलो भूकम्प नगएका कारण जमिनमुनि सञ्चित ठूलो मात्राको ऊर्जाका कारण भूकम्पको उच्च जोखिम रहेको भूकम्प मापन केन्द्र सुर्खेतका भूकम्पविद् बलबहादुर तामाङ बताउँछन् ।

दक्षिण भारतीय उपमहाद्वीपको भूगर्भमा रहेका चट्टानहरूको तह उत्तर तिब्बतीय चट्टानतर्फ जानु र युरेसियन प्लेटमा घर्षण हुनुले झन् जोखिम बढाएको तामाङ बताउँछन् । ‘पश्चिम नेपालमा ५ सय वर्षदेखि भूकम्प गएको छैन । लामो समय भूकम्प नजाँदा जमिनमुनि अथाह ऊर्जा सञ्चित भएर बसेको छ । त्यो शक्ति बाहिर निष्कने वा सकिने भनेको भूकम्प गएर मात्र हो, अन्य उपायले त्यो शक्ति बाहिर निस्कँदैन,’ तामाङ भन्छन्, ‘त्यस कारण पनि साना–साना पराकम्पनहरू गइरहेका छन् ।’

वैज्ञानिक अध्ययनले पश्चिम नेपालमा ठूलो भूकम्प जाने देखाएको छ तर त्यो कहिले जान्छ भनेर चाहिँ भन्न सकिने अवस्था नरहने उनको भनाइ छ । भारत र तिब्बतको बीचमा पर्ने नेपाल उच्च भूकम्पीय जोखिमको क्षेत्र भएको उल्लेख गर्दै हिमालय क्षेत्रमा भारतीय र तिव्बतीय प्लेटहरू ठोक्किने स्थान भएकाले यो क्षेत्रको वरिपरि भूकम्पको सम्भावना सधैँ हुने भूकम्पविद् तामाङ बताउँछन् ।

‘ठूलो मात्रामा जमिनमुनि ऊर्जा सञ्चित भएका कारण साना–साना भूकम्पहरू गइरहेका छन्, यो भूकम्प जाने क्षेत्र पनि हो । तर, यस्ता साना–साना भूकम्पले ठूलो भूकम्पलाई भने टार्दैन । साना भूकम्पले ठूला भूकम्प किन टार्न सक्दैन भने, एउटा ४ रेक्टर स्केलको भूकम्पले जति इनर्जी निकाल्छ, ३ रेक्टर स्केलका भूकम्पहरू २५ हजारपटक जानुपर्छ । भन्न खोजेको के हो भने एउटा सात रेक्टर स्केलको भूकम्पले जमिनमुनिबाट जति इनर्जी निकाल्छ, त्यसलाई टार्न ६ रेक्टर स्केलका २५ र ५ रेक्टर स्केलका १ हजारवटा भूकम्पहरू जानुपर्छ । साना भूकम्पले अलिअलि ऊर्जा निस्कँदा केही पछाडि धकेलिएला, त्यो बेग्लै कुरा भयो’, भूकम्पविद् तामाङ भन्छन् ।

नेपालका हिमाली क्षेत्रहरू टेक्टोनिकल्ली एक्टिभ अर्थात् भूकम्पीय जोखिम भएका क्षेत्रहरू भएकाले नेपालमा भूकम्प जाने खतरा सधैँ रहने हुँदा यसबाट सधैँ चनाखो हुनुपर्ने तर अफवाह फैलाउन नहुने भूकम्पविद् तामाङ बताउँछन् ।

भूकम्प आफैँले त्यति क्षति पुर्‍याउँदैन तर हामीले बनाएका कमजोर संरचनाहरू र आवश्यक पूर्वतयारीको अभावले गर्दा धेरै क्षति हुने तामाङको भनाइ छ । ठूलो भूकम्प गएको झण्डै एक हप्ताको अवधिसम्म साना पराकम्पहरू जाने क्रम यथावत रहने हुँदा सुरक्षित स्थानमा बसोवास गर्न उनको सुझाव छ । जाजरकोटमा गएको कस्तो खालको भूकम्प हो तथ्यांकको विश्लेषण पश्चात मात्र भन्न सकिने उनको भनाइ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, कात्तिक १८, २०८० १७:४९