क्यान्सर जितेर लेखनमै फर्केका रेशम विरही (भिडियाेसहित)

रेशम विरही ।

A+ A A-

७१ वर्षे रेशम घिमिरे साहित्यमा रेशम विरही भनेर चिनिन्छन् । यतिबेला उनी आफ्नो १३औँ पुस्तक पाठककाे जिम्मा लगाउने अन्तिम तयारीमा छन् । उनकाे नयाँ कृति 'कवितासङ्ग्रह' हुनेछ, जुन तिहारअघि नै वा लगत्तै पाठकका हातमा पुग्नेछ । प्रगतिवादी धाराका यी साहित्यकारले चर्चित उपन्यास ‘प्रेमदासको डायरी’, निबन्धसङ्ग्रह ‘देव्रे आँखा’, कवितासङ्ग्रह ‘तुरुप’लगायत १२ वटा पुस्तक लेखिसकेका छन् । आन्द्राको क्यान्सर भएपछि केही वर्ष थला परेका उनले क्यान्सरलाई पूर्णतः जितिसकेका छन् ।

२०३७ सालमा ‘मुलाको बोक्रा र आलीमुनिको झ्याउँकिरी’ नामक कवितासङ्ग्रहसँगै साहित्यमा पसेका उनले त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट स्नातक तहसम्मको अध्ययन गरेका छन् । विविध विधामा कलम चलाए पनि उनको खास योगदान कविता विधामा छ । १ मंसिर २००९ सालमा गोरखाको हर्मीमा जन्मेका रेशमलाई धेरैले कविकै रूपमा चिन्छन् । उनै विरहीसँग हामीले समकालीन नेपाली साहित्यको आमप्रवृत्तिलगायतबारे कुराकानी गरेका छौँ:

१२ वटा पुस्तक लेखिसक्नुभयो । तपाईंसित पत्रकारिताको अनुभव पनि छ । आफ्नो पत्रकारी जीवनलाई कसरी सम्झिनुहुन्छ ?

मेरो लेखन कस्तो छ भन्ने कुरा म आफैँले होइन, पाठकले गर्ने मूल्याङ्कन हो । तर, अहिलेसम्म मैले जसरी, जुन शैलीमा जति कृतिहरू लेखेँ, यसको जगचाहिँ पत्रकारिता हो । अर्थात् साहित्यमा मलाई स्थापित गराउने आधारस्तम्भ पत्रकारिता नै थियो । पत्रकारिता थाल्नुअघि नै मैले गीत, कविता लेख्न थालेको हुँ । तर, मिडियामा जोडिएपछि मेरो लेखनीलाई धारिलो एवं प्रभावकारी बनाउन मद्दत मिल्यो ।

resha birahi1699013868.jpg

यो हिसाबले आफ्नो पत्रकारिता जीवनलाई म अत्यन्तै महत्त्वका साथ सम्झिन्छु । पत्रकारिताको भूमिका समाज रुपान्तरणमा असाध्यै अहम् हुन्छ । मैले पत्रकारिता गर्दा देशको व्यवस्था अर्कै थियो । आन्दोलन अर्कै थियो । परिस्थिति अर्कै थियो । अहिले यसो नियाल्छु, पात्र फेरिए तर पत्रकारिताको प्रवृत्ति करिब उस्तै छ । त्यो बेला पनि पञ्चायतका कट्टर विरोधी र कट्टर समर्थक थिए, अहिले पनि त्यस्तै प्रवृत्ति छ । पत्रकारिताभित्र राजनीतीकरण चर्को देख्छु ।

पाँच दशकको अवधिमा आधा दर्जनभन्दा बढी कविता/पुस्तक लेख्नुभयो । तपाईंको उपन्यास प्रेमदासको डायरी पनि चर्चित बन्यो । निबन्धमा पनि धेरैले तपाईंलाई सिद्धहस्त मान्छन् । आफूलाई कुन विधामा चिनाउँदा बढी मजा आउँछ ?

मलाई त कविता विधामै चिनाउँदा आनन्द लाग्छ । मैले लेख्न थालेको विधा पनि कविता नै थियो । पत्रकारिताले नै मलाई निबन्ध लेख्न सिकाएको हो ।

कवि नै हुन मज्जा थियो भने निबन्ध र आख्यानतिर किन आउनुभा’को ? कविता मात्रै लेखेर टिक्न सकिन्न भनेर कि कथाले माग्यो ?

कथाले माग्यो भनेजस्तै बजारले पनि माग्यो । बजारमा उपन्यासको बाढी आएर त्यसबाट प्रभावित भएको चाहिँ होइन । मसँग उपन्यासको विषय नै थियो । कथाले मागेकै हो । मेरो उपन्यास ‘प्रेमदासको डायरी’को कला पक्ष छोडेर धेरै घटनाक्रम सत्य हुन् । मैले धेरै लामो समयदेखि टिपोट गरेर राखेको थिएँ । बर्दिया र चितवनका केही घटनाले मलाई बेचैन बनाएका थिए ।

एउटा सङ्ग्रह लिएर प्रकाशककहाँ भेटीसहित गयो । भेटी पाएपछि प्रकाशकहरू पनि मख्ख । कवितासङ्ग्रह छापेर ठूलो कार्यक्रम गर्‍यो, केही मान्छेलाई बकायो, सकियो । अनि मिडियामा छ्यापछ्याप्ती । मिडियाले पनि गुणस्तर फिल्टर नगरेको देख्दा उदेक लाग्छ ।

२०७१ सालतिर तीन घटना अटाउने गरी उपन्यास लेख्ने विचार गरेको थिएँ । अनि कन्टेन्टलाई उपन्यासका लागि समेटेँ । त्यो बेला हातले लेख्थेँ । ३०/४० पेज लेखेपछि एक समकालीन मित्रलाई देखाएँ । उनले मलाई यो पुस्तक जसरी पनि तयार गर्न हौस्याए । यसरी मैले उपन्यास लेखेको हुँ ।

अहिले नेपाली कवितामा देखिएको आमप्रवृत्ति के हो ? त्यसप्रति सन्तुष्ट हुनुहुन्छ ?

त्यति सन्तुष्ट छैन । किनकि अहिले नेपाली कविता लेखनमा बजारमुखी प्रवृत्ति देखिएको छ । गम्भीर खालका भन्दा नाराजस्तो, सनसनीपूर्ण, होहल्ला गर्ने खालका हुन् कि जस्ता कविता आइरहेका छन् । मैले यति भन्दै गर्दा कविताको स्तर नै घटेको भन्न खोजेको होइन । राम्रा कविताहरू पनि आइरहेका छन् तर धेरैजसो कवितामा अहिलेको समयको नाममा विषयलाई अतिरञ्जित गरिएका छन् । राम्राराम्रा कविले पनि अलिकति साम्प्रदायिक खालका भावहरू मुखर गरेको पाउँछु ।

भनेपछि पछिल्ला नेपाली कविताहरू समाज र मानिसको अन्तर्जीवनभन्दा बढी बजारकेन्द्रित भए ?

व्यापक छ । एउटा सङ्ग्रह लिएर प्रकाशककहाँ भेटीसहित गयो । भेटी पाएपछि स्थापित भनिएका प्रकाशकहरू पनि मख्ख । कवितासङ्ग्रह छापेर ठूलो कार्यक्रम गर्‍यो, केही मान्छेलाई बकायो, सकियो । अनि मिडियामा छ्यापछ्याप्ती । मिडियाले पनि गुणस्तर फिल्टर नगरेको देख्दा उदेक लाग्छ ।

तपाईं वामपन्थी झुकाव भएको लेखक, कुनै बेला राजनीति पनि गर्नुभएको मान्छे । ‘देव्रे आँखा’ निबन्ध पुस्तकमा तपाईंले राजनीतिज्ञको चरित्रमाथि झट्टी हान्नुभएको छ । कस्तो छ हाम्रा राजनीतिज्ञको चरित्र ?

नेपालको इतिहासमा अहिलेजति चरम राजनीतिक संकट र चरम पराधीनता यसअघि कहिल्यै थिएन भन्छु म । चरम पराधीन अवस्थामा छौँ हामी । हामीले जुन खालको लोकतन्त्रको अभ्यास गरिरहेका छौँ, यो मुखौटा मात्रै हो । मैले लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको विरोध गरेको होइन, यसलाई चलाउने पात्रहरूले नै यसको हुर्मत लिइरहेका छन् । मेरो ब्रम्हले के भन्छ भने, नेपालको अहिलेको राजनीति स्वाधीन छैन, पराधीन छ । यो कुरा अहिलेका नेताले नबुझेका पनि होइनन् तर उनीहरू निरीह छन् । किनकि उनीहरूले मौलिक विचारमा राजनीति गरिरहेका छैनन्, यसो गर्न सक्दैनन् । वामपन्थीको कुरा गर्नुहुन्छ भने यहाँ भएका सबै नक्कली हुन् । उनीहरू वामपन्थी होइनन् । यसको मुकुण्डो लगाएका मात्र हुन् ।

पूरा अन्तर्वार्ता भिडियाेमा हेर्नुहाेस्ः