कोही किन फर्कंदैन विदेश गएर ?

A+ A A-

मान्छे किन विदेश जान्छ भनेर एआईलाई प्रश्न राख्यो भने त्यहाँ विभिन्न १२ वटा कारणहरू देखाउँछ । जसको सुरुवाती बुँदामा घुम्न र नयाँनयाँ ठाउँमा रमाउन भन्ने उल्लेख छ । अनि त्यही एआईलाई मान्छे किन नेपालबाट विदेश जान्छ भन्ने प्रश्न राख्यो भने पहिलो बुँदामै लेखेको छ– जागिरको अवसर खोज्नका लागि । यो एआईले संश्लेषण गरेको उत्तर मात्रै होइन, नेपालको यथार्थ हो । अर्थात् गतवर्ष करिब ९ लाख नेपाली कमाउन र २ लाखजति नेपाली पढ्ने बहानामा विदेश पुगेका थिए । गैरकानुनी र कानुनी दुवै माध्यमबाट नेपालीहरूले देश छाडिरहेका छन् । सामाजिक सञ्जालमा यसलाई देशले लखेटिरहेको भन्ने बहस पनि चलिरहेको छ ।

यो कुरा सत्य पनि हो । आफ्नै देशमा केही गर्छु भनेर अनेकानेक प्रयत्न गर्दा पनि राज्यले अभिभावकीय भूमिका वहन गर्न नसकेर युवाहरूलाई डिप्रेस्ड पारेर विदेश जाने बाध्यताको सिर्जना गर्नु भनेको राज्यले लखेटेको नै हो, युवाले देश छाडेको होइन ।

प्लस टु उत्तीर्ण गरेर आजको युवा स्वदेशमा राम्राराम्रा विश्वविद्यालय र क्याम्पसलाई महत्त्व नै नदिई किन विदेशका कोठे क्याम्पसहरूमा पढ्नका लागि लालायित भइरहेको छ ? आममान्छेसँग यसको सटिक जवाफ छ 'विदेश पुग्ने बहाना' । यदि कामदारका रूपमा या अन्य हिसाबले नेपालीहरू विदेश जान पाउने थिए भने के नेपालका एजुकेसनल कन्सल्टेन्सीहरूलाई सदैव दसैँ आउँथ्यो त ? होइन, नाग पञ्चमी पनि आउने थिएन । पढ्ने बहानामा जानेहरू पनि अधिकांश विदेशमै सेटल भइरहेका छन् । यसले गतिलोसँग पुष्टि गरेको छ, जुन कोही बहानामा जोकोही विदेश जाओस्, उसको एउटै लक्ष्य हुन्छ– त्यतै बस्ने, त्यतै जीवन गुजार्ने ।

अनलाइन मिडियाहरूले भर्खरै रुकुमको एक गाउँका युवाहरू गैरकानुनी बाटोबाट अमेरिका गएका कारण सिँगो गाउँ रित्तो भएका समाचार सम्प्रेषण गरेका थिए । कथा रुकुमको एक गाउँको भए पनि अहिले सारा गाउँहरू रित्ता हुँदै गएका छन् । गैरकानुनी रूपमा होस् या भाषा पास गरेर या पढ्ने बहानामा स्थायी रूपमा देश छाड्नेहरूको अहिले लर्को नै लागेको छ । हरेक दिन विदेश पुगेकाहरूको बधाईले सामाजिक सञ्जाल पूरै भरिने गरेको छ ।

दिन दुगुना रात चौगुना देश छाड्नेहरूको संख्या उकालो लागिरहँदा जिम्मेवार निकायमा बसेकाहरू भाषणले मात्रै सम्बोधन गर्न मस्त छन् । केही दिनअगाडि पूर्वप्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले भनेजस्तो केवल रहरका लागि मात्रै नेपालीहरू विदेश गएका भने छैनन् । उनीहरूले राज्यलाई सधैँका लागि बिदा गरेका छन् । के कुनै गाउँमा पनि अमेरिका, युरोप, अस्ट्रेलिया गएको युवा घर फर्किएको छ ? हामीले सहजै अनुमान लगाउन सक्छौँ ।

नेपालीहरूको विदेश जाने यो डरलाग्दो तथ्य र तथ्यांकको उत्पत्ति कसरी भयो त ? कोही किन सधैँका लागि विदेश जान्छ ? अहिलेको सबैभन्दा जल्दोबल्दो प्रश्नको जवाफ युवा गायक रतन देवकोटाले आफ्नो गीतमा बलियोसँग अभिव्यक्त गरेका छन् । देश छाड्नेको लर्को शीर्षक दिइएको गीतले कोही किन देश छाड्छ भन्ने कुरालाई मिहिन ढंगले सम्बोधन गरिएको छ ।

हाँस्न मन छ रुन मन छ बाउआमाको छेउ
यही देशमा गरिखाने माहौल बनाइदेऊ ।

गीति कथा शैलीमा निर्माण गरिएको भिडियोमा कलाकार सुरक्षा पन्तले चित्रकारितामा गहिरो रुचि राख्छिन् । चित्रकारिताको शिल्प र ज्ञानमा अब्बल उनले उच्च शिक्षा अध्ययनका लागि छात्रवृत्तिमा नाम निकाल्न अनेक प्रयत्न पनि गर्छिन् । उनलाई घरदेशमै केही गर्ने रहर हुन्छ ।

निर्वाचनको समयमा मात्रै अनुहार देखाउने राजनेतालाई हामीले प्रश्न गर्ने सामर्थ्य राख्नुपर्छ भन्ने सन्देश गीतले दिएको छ । हाम्रा दिनचर्याहरूलाई सम्बोधन गर्न नसक्ने नेतालाई हामीले किन हाम्रा भाइ छोराहरू विदेश जान बाध्य छन् भनेर प्रश्न गर्नु जरुरी छ ।

तर विडम्बना, उनले गतिलो गर्दागर्दै पनि छात्रवृत्तिमा नाम निकाल्ने अनेक हतकन्डाका कारण उनको नाम निस्कँदैन । उनीसँग छात्रवृत्तिमा नाम निकाल्न पनि पैसा मागेपछि देश छाड्ने बाध्यताको जन्म हुन्छ । देशमै केही गर्ने उनको बलियो आत्मविश्वास राज्यको अपारदर्शी पर्खालमा ठोक्किएर चकनाचुर हुन्छ ।

याे पनि..

‘देश छोड्नेको लर्को’ हेरेपछि

एउटा राम्रो कलाकार पलायन हुन लागेको कसैलाई पनि मतलब हुँदैन । कलाको संरक्षण र संवर्द्धन गर्ने ठेकेदारहरू पनि यस कुरामा मौन देखिन्छन् । आफ्नै माटोमा केही गर्छु भनेर सम्बद्ध निकायको सहयोग लिन खोज्दा उल्टै कमिसन र अनुचित व्यवहार पाएपछि किन रहने देशमा ?

आज कैयौँ युवाहरू प्रयत्न नगरेर होइन, जीवनका सबै कुरा सकिँदासम्म प्रयत्न गरेर पनि केही हात नलागेपछि विदेश हान्निएका केयौँ उदाहरणहरू छन् । करिअरको अन्तिम अवस्थासम्म पनि प्रयत्न गरेर केही हात नलागेपछि पासपोर्ट बनाउनुको विकल्पबाहेक के नै हुन सक्छ र ?

पछिल्लो समय पढ्दापढ्दैका विद्यार्थी अनि पढाउँदा पढाउँदैका शिक्षक, व्यवसाय गर्दा गर्दैका व्यवसायी, खेल खेल्दाखेल्दैका खेलाडी, अभिनय गर्दागर्दैका कलाकार, बिरामी जाँच्दाजाँच्दैका डाक्टर अनि वकालत गर्दागर्दैका वकिलहरूले देश छाडिरहेका छन् । काम नपाउनेहरूले होइन, पाएर पनि राज्यले अभिभावकीय भूमिका वहन गर्न नसकेका कारण उनीहरूले देश छाडेका हुन् ।

यही देशमा केही गर्छु भन्ने सोच नभएको भए कोही किन काम गर्न अग्रसर हुन्थ्यो ? काम गर्दागर्दा आफूलाई असुरक्षित महसुस गरेपछि हरेकले रोज्ने भनेकै विकल्प हो र विकल्पको बलियो भरोसा विदेश नै भएको छ । फुटबलर विमल घर्तीमगरको पलायन त्यसैको परिणति होइन र ? गीतमा पनि क्रिकेटमा करिअर बनाउने दरिलो उद्देश्य बोकेको युवा आँखाभरि आँसु पारेर विदेशिएको दृश्यले सबैको मन रुझाउँछ ।

समृद्धिको कुरा गर्छाै जनतालाई रेटी
गणतन्त्र नामको मात्रै लुटतन्त्रको खेती ।

गीतमा उल्लेख भएको अर्को महत्त्वपूर्ण पक्ष भनेको अस्थिर र अव्यवस्थित राजनीति नै हो । न त राज्यका लागि गतिलो नीति बनेको छ, न त विकास निर्माणले फड्को मारेको छ, न त केही गरिखाऊँ भन्दा अवसर र वातावरण नै सिर्जना भएको छ । केही नहुँदा, कहिल्यै नहुँदा पनि एकै नेताले ४८ देखि ८० सम्म लगातारका निर्वाचन जितिरहेको छ । निर्वाचनको समयमा मात्रै अनुहार देखाउने राजनेतालाई हामीले प्रश्न गर्ने सामर्थ्य राख्नुपर्छ भन्ने सन्देश गीतले दिएको छ ।

हाम्रा दिनचर्याहरूलाई सम्बोधन गर्न नसक्ने नेतालाई हामीले किन हाम्रा भाइ छोराहरू विदेश जान बाध्य छन् भनेर प्रश्न गर्नु जरुरी छ । चुनावको समयमा रक्सीमासुमा सोझा जनतालाई झुक्याएर, पैसाको प्रलोभनमा पारेर जसरी पनि जित्ने नेताको विकल्प खोज्नुपर्छ भन्ने सन्देश पनि यस गीतले दिएको छ । अब रक्सीमासुमा होइन, नेताको दृष्टिकोण र कार्यशैलीमा आधारित भएर छान्नुपर्छ भन्ने सन्देशलाई गीतले बोकेको छ ।

समीक्षा अधिकारी र रतन देवकोटाको स्वर रहेको गीत र मानव सुवेदीले निर्देशन गरेको दृश्यले नेपाली समाजको चित्रलाई आवाज र दृश्यमा सपाट ढंगले उतारेको छ । यो गीत मात्रै होइन, एक प्रकारको विद्रोह पनि हो । हाम्रा व्यवस्था परिवर्तनले अवस्था परिवर्तन गर्न नसक्दाका दुखाइहरू पनि हुन् । अनि हरेक दिन सन्तानसँग विछोड हुँदा वियोगमा बगेका आँसु पुछ्ने आमाको सारीको सप्कोको व्यथा पनि हो ।

गीतको अन्त्यमा विदेश उड्न लागेकी सुरक्षा पन्तलाई युट्युबरले सोध्छन्, 'के तपाईं विदेश गएपछि फर्कनुहुन्छ ?' प्रश्नको जवाफ आँसुले दिइरहेका हुन्छन् । किनकि यो देशमा केही गरिखान सकिएन भनेर विदेश उड्न लागेको मान्छेले फेरि देश फर्कने परिकल्पना कसरी गर्न सक्छ ? किन कोही लाखौँ रुपैयाँ लगाएर जंगलैजंगल मृत्युलाई काँधमा बोकेर गैरकानुनी ढंगले युरोप अमेरिका गइरहेको छ ? शासकहरूको दिमागमा यो प्रश्न कहिल्यै आउँछ या आउँदैन ? युवाहरू अहिलेको अवस्थामा किन विदेश गइरहेका छन् भनेर त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको सपाट चित्र हेर्नका लागि देश छाड्नेको लर्को एकपटक हेर्नैपर्ने हुन्छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, कात्तिक १८, २०८० ०८:१३