नौ वर्षदेखि उध्रिएको छानोमा दसैँ, सरकारको लाग्नै छाड्यो भर

A+ A A-

कर्णाली प्रदेश राजधानी सुर्खेतबाट करिब ५ किलोमिटर पश्चिम वीरेन्द्रनगर र बराहताल गाउँपालिका सिमाना, दैनिक हजारौँ हुइँकिने गाडी कर्णाली राजमार्गको छेउ गिरीघाट दसैँमा पनि सुनसान छ ।

चारैतिर घना जंगल, वसन्त ऋतुसँगै पलाएका पालुवा । चिरबिर चराचुङ्गीको आवाज । दायाँ–बायाँ खोलाछेउमै कर्णाली राजमार्ग ।

त्यही राजमार्गको छेउमा विगत नौ वर्षअघि (२०७१ सालमा) आएको बाढीका कारण विस्थापित बन्न पुगेका बराहताल–२, रानिघाट, थापाडेरा, डोप्का, सिस्नेरी र पाग्माका बाढीपीडित बसोबास गर्दछन् । न त उनीहरूको गर्जो टार्ने गतिलो मेसो छ, न त घर नै । भेरी नदीमा आएको बाढीले घरसहित जग्गा बालुवाको बगरमा परिणत गरिदियो । भएको जग्गा जमिन बगर भएपछि करिब २ सय घरपरिवार अहिले रोगभोगसँग लड्दै गिरीघाटमा आफ्नो जीविका चलाउँदै आएका छन् ।

बडादसैँको रौनक चौतर्फी छाएको छ । शहर–बजारबाट मात्र होइन, घरपरिवारको जीविकाका लागि देश नै छोडेर परदेशिएकाहरूसमेत गाउँघर फर्केका छन् । हुने खानेदेखि हुँदा खानेसम्म सबैले आ–आफ्नो क्षमताअनुसार दसैँ मनाउने तयारीमा छन् । तर, वीरेन्द्रनगर–१ को सामुदायिक वन क्षेत्र गिरीघाटमा बसिरहेका बाढीपीडित बस्तीमा भने अहिले पनि चाडपर्वको रौनक कत्ति पनि देखिँदैन । उनीहरूलाई पीडा र ऋणको भारीले च्यापेको छ । विगत नौ वर्षयता उनीहरूका लागि दसैँमा कुनै उमङ्ग नै आएको छैन ।

२०७१ सालमा आएको बाढीले सयौँलाई घरबारविहीन बनायो । कैयन्‌ले परिवारका सदस्य र आफन्त गुमाए । दर्जनभन्दा बढीको ज्यान गयो । त्यो अप्रत्याशित घटना भएको नौ वर्ष बित्यो । अझै पनि गिरीघाट बस्तीमा बसेका बाढीपीडितका आँखा ओभाएका छैनन् । बाढीले घर सम्पत्ति बगाएपछि उनीहरू टहरोकै व्यवस्थापन र बिहान–बेलुकीको छाक टार्नका लागि संघर्षरत छन् ।

आफन्तले घर भरिन्थ्यो, टीका र आशीर्वाद थाप्नेको भिड हुन्थ्यो, बेलुका आँगनमा नाचगान पनि चल्थ्यो । नौ वर्षअघिसम्म सन्तकला कार्कीको घरमा दसैँले यस्तै उमङ्ग ल्याउँथ्यो । तर, अहिले दसैँको कुनै अनुभूति नै हुन सकेको छैन । उनले भनिन्, ‘बिहान बेलुका छाक टार्नै मुस्किल हुन्छ । कसरी दसैँ मनाउनु ? पीडा र ऋणको भारीले थिचेको छ ।’

शिविरमा बस्दै आएका गोपाल विकले पालपुनी कष्टकर रूपमा थुप्रै दसैँ मनाइसकेको बताए । उनी भन्छन्, ‘अझै कति दसैँ मनाउन पर्ने हो थाहा छैन ।’ ज्याला मजदुरी गरेर गुजारा गर्दै आएका उनलाई दसैँले छोएको छैन । ‘दसैँ–तिहार आयो, घरमा छाक टार्न धौ–धौ छ, केटाकेटीले नयाँ लुगा किन्दिन भन्छन्, मीठो मसिनो खान खोज्छन्,’ उनले भने, ‘घरमा एकसुको पैसो छैन, के गरेर दसैँ तिहार मनाउने ?’

२०७१ साल साउन ३० गते आएको टोपबहादुर सिंजालीको घरजग्गा बगायो । घरजग्गा बगाएपछि परिवारसहित थातथलो छोडेर गिरीघाटको सडकछेउमा बस्न थालेको नौ वर्ष पुग्यो । ‘समस्या ज्युँका त्युँ छन् । चार्डपर्व आउँदा झनै समस्या हुने गरेको छ । जमरा राख्ने ठाउँसमेत छैन, पालमुनि कता सुत्नु ? कता भान्सा बनाउनु ?,’ उनी भन्छन्, ‘२०७१ सालयता हामीले चाडपर्व मनाउन पाएका छैनौँ । समस्या नै समस्या छ ।’

विस्थापित भएकै एक दशक पुग्न लागिसक्दासम्म उनीहरूको पुनर्स्थापना हुन सकेको छैन । बाढी प्रभावित परिवारको बसाइ मात्र असुरक्षित छैन, बिहान बेलुकाको गाँस जुटाउन पनि उस्तै मुस्किल छ । स्वास्थ्य, शिक्षा, खानेपानी, बिजुलीजस्ता सुविधाबाट उनीहरू वञ्चित छन् । शिविरकी हरिकला विकले चाडपर्व आउँदा झनै समस्या हुने गरेको बताइन् । नौ वर्षदेखि पुराना खुइलिएका पालको शरणमा बस्नुपरेको भन्दै उनले बिहान बेलुकीको छाक टार्नका लागि कामको खोजीमा भौँतारिनुपरेको गुनासो गरिन् ।

नयाँ लत्ताकपडा किन्न, मीठोमसिनो खान सक्ने अवस्था नभएपछि यो बस्तीमा दसैँको उल्लास पनि छैन । छेउछाउका अन्य बस्तीका सर्वसाधारण दसैँको रमझममा मग्न हुँदा गिरीघाटका बासिन्दा भने आ–आफ्नो रोजीरोटीका काममा व्यस्त छन् । उनीहरूले गिट्टी, बालुवा र दाउरा बिक्री गरेर दैनिकी चलाउँदै आएका छन् । अहिले गिट्टीबालुवा बिक्री वितरण रोकिएकाले थप समस्या परेको छ । साँझ–बिहान छाक टार्न मुस्किल हुने गरेको छ । यो बस्तीमा दसैँले खुसी ल्याएकै छैन ।

आफूहरूको पुनर्स्थापनामा राज्यले एकरति पनि ध्यान नदिएको दु:खेसो विष्णा नेपालीले पोखिन् । चुनावका बेला भोट माग्न आएका नेताले व्यवस्थापन गर्छौं भनेर आश्वासन दिएको भए पनि सडकको छेउमा कष्टकर जीवन जिउनुपर्दा सरकारप्रति विश्वास नै नरहेको उनले गुनासो गरिन् ।

आश्वासन दिनमा अगाडि रहेको कर्णाली प्रदेश सरकारको नजर यो बस्तीमा नपुगेको भने होइन तर प्रदेश सरकारको जवाफ जहिल्यै एउटै हुन्छ– हामी पीडितको उचित व्यवस्थापनमा लागेका छौँ । यस्तो झुटो आश्वासन आजभोलि यस बस्तीका नागरिकले विश्वास गर्नै छाडिसके ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, कात्तिक ५, २०८० १२:५५