सडकमा आन्दोलन सरको, एयरपोर्टमा विद्यार्थीको लर्को

A+ A A-

भविष्यका लागि बाटो देखाइदिने गुरुहरू पठनपाठन ठप्प पारेर आन्दोलन गर्न कठमाडाैंका सडकमा निस्के । डाक्टरसा'बहरू पनि आफूहरू कुटिएको भन्दै स्टेस्थाेस्काेप बिसाएर विराेधमै छन् । दैनिक सयाैंकाे संख्यामा भाेलिका शिक्षक अनि डाक्टर (विद्यार्थी) विदेश जान लगेज कसिरहेका छन् । संवेदनशील मानिएका शिक्षा र स्वास्थ्य क्षेत्रकाे यी बग्रेल हालैका दृष्टान्त हुन् ।

दसैँतिहार नजिकिँदै छ । काठमाडौंलगायत शहरमा बसोबास गर्ने हामी गाउँ फर्किने योजना बनाइरहेका छौँ । तर, गाउँघरतिरकाे माहौल अर्कै छ । शिक्षकहरू आन्दोलन गर्न काठमाडाैंमा उत्रिएका छन् । धमाधम काठमाडाैं छिरिरहेका विद्यार्थीहरू काेही म्यानपावर, काेही कन्सल्टेन्सी अनि काेही एयरपाेर्टमा लामबद्ध छन् । खासगरी विद्यार्थीकाे विदेश पलायन कम चिन्ताकाे विषय छैन ।

हरेक साता गाउँका कुनै न कुनै भाइबहिनी, दाइदिदीहरू पासपोर्ट हातमा लिएर एयरपोर्ट छिरिरहेका छन् । १२ पास गरेकाहरू पढ्ने भन्दै देश छोड्दै छन् । अरु वैदेशिक रोजगारीका लागि भन्दै विदेशिँदै छन् । यसै साता मेरो नाताभित्रका तीन जना (एक बहिनी र दुई भाइ) ले नेपाललाई बाइबाइ गरे । यसै हप्ता गाउँका दुई जना र छिमेकी गाउँका चार जना भाइबहिनीहरू विदेशिए ।

देशभरबाट गत आर्थिक वर्षभित्र उच्च शिक्षा अध्ययनका लागि १ लाख ९ हजार ८ सय ३६ जनाले वैदेशिक अध्ययन अनुमति पत्र (एनओसी) लिए । चालू आर्थिक वर्षकै २ महिनाभित्र झण्डै १५ हजारले एनओसी लिइसकेका छन् । दैनिक तीन सयभन्दा बढी विद्यार्थी एनओसीका लागि पुग्ने गरेका छन् । १२ वर्षमा ६ लाखभन्दा बढी विद्यार्थीले एनओसी लिइसकेका छन् ।

म्यासेन्जर च्याटमा मैले १२ पढ्दै गरेका केही भाइबहिनीलाई सोधेँ, ‘ब्याचलरमा के पढ्ने विचार छ ?’ तीमध्ये ९० प्रतिशतको जवाफ थियो, ‘हेरौँ, कुन अलिक सस्तो हुन्छ ।’

यसको प्रस्ट अर्थ थियो, ‘विदेशमा कुन विश्वविद्यालयमा सस्तो हुन्छ, त्यहीँ गएर पढ्ने । के पढ्ने भन्ने कुरा त्यतिबेलै थाहा हुन्छ ।’

मैले आफू पक्का हुनलाई फेरि सोधेँ, ‘मतलब ?’

भाइबहिनीको जवाफ थियो, ‘एब्रोड नि दाइ ।’

काठमाडाैंका म्यानपावर र कन्सल्टेन्सीमा सानातिनाे भिड छैन ।

क्यानडाका लागि झोला कसेका एक भाइ भन्दै थिए, 'चारवर्षे ब्याचलरको रिजल्ट आउँदा ६ वर्ष पुगिसकेको हुन्छ । यो पनि मानौँ, मैले ब्याचलर नेपालमै पढेँ, त्यसपछि...? जागिर गरौँ, योग्यताअनुसार पाइँदैन । पढौँ, पढ्दापढ्दै बुढो भइन्छ, त्यसपछि के गर्ने ?'

अर्की एक बहिनी आक्रोशित सुनिइन्, 'यहाँ पढ्दापढ्दै डिप्रेसनमा गइने भो । जसोतसो सर्टिफिकेट हात पारियो भने जागिर हुँदैन, जागिर भयो भने अनुभव हुँदैन । अनुभव भयो भने सोर्सफोर्स हुँदैन ।'

सुन्दै छु, यसै वर्ष नेपालबाट करिब ५ सय सीए विदेशिए । नास्टमा काम गर्ने एक वैज्ञानिक म्याडमको गुनासो थियो, ‘यो संस्था त पढाइपछिको ‘ग्याप’ भर्ने थलोजस्तो मात्र भएको छ, अमेरिका, क्यानडाको भिसा पक्का गर्ने थलोजस्तो ।’ उहाँको स्पष्ट आशय के थियो भने, नास्टका अक्सर वैज्ञानिकको गन्तव्य अन्ततोगत्वा युरोप, अमेरिका नै हाे ।

यही संख्या र रफ्तारमा विद्यार्थी र दक्ष जनशक्ति पलायन हुने हो भने अब धेरै वर्ष लाग्दैन, नेपालमा ज्येष्ठ नागरिक, बालबालिका मात्रै रहन्छन् । अनि नेपाल बन्नेछ ज्येष्ठ नागरिक र बालबालिकाकाे देश ।

उसो भा, अब्बल डाक्टरहरू कति बाहिरिए होलान् ? कति प्रतिभाहरूले देश छाेडे हाेलान् ? पढेर योग्य भएका कति नेपाली आफू पढेकै देशको नागरिकता लिएर बसे होला ? अझै कति युवा विदेशिँदै होलान् ? कहिलेसम्म विदेशिन्छन् होला ? प्रश्न मात्रै छ । जवाफ छैन ।

सरकारसँग कति जनाले एनओसी वा श्रम स्वीकृति गरे भन्नेसम्म तथ्यांक छ । कति रेमिट्यान्स भित्रिन्छ भनेर वर्षैपिच्छे अद्यावधिक रिपोर्ट छ । तर, पढ्न गएका कति युवा पढाइपछि स्वदेश फर्के, उनीहरूमध्ये कतिलाई राज्यले व्यवस्थापन गर्‍यो, त्यसबाट राज्यले के फाइदा लियो भन्ने प्रतिवेदन आजसम्म पढ्न पाइएको छैन ।

भोलिका कर्णाधार भनिएका युवा जमात, दक्ष भनिएका शिक्षित जनशक्ति, श्रम जनशक्तिले धमाधम देश छोडिरहेका छन् । यसमा राज्यलाई चिन्ताभन्दा ज्यादा हर्ष छ, किनकि यी सबैबाट देशमा रेमिट्यान्स भित्रिन्छ ।

मेरै नगरकी भगवती बज्यैले न्युजिल्यान्ड उड्न आएकी आफ्नी नातिनीलाई रुँदै बिदा गर्नुभयो । घरमा अब उहाँ एक्लै हुनुभएको छ । छोराबुहारी वैदेशिक रोजगारीका लागि मलेसियामा छन् । एउटा नाति जापान पढ्न गएको थियो, उसले उतै आत्महत्या गर्‍यो । छरछिमेकका युवा विदेशतिरै छन् । खेत बाँझो भएको वर्षौं भइसकेको छ । सबै थोक किनेर खानुपर्छ । किन्न त समस्या भएन, विदेशबाट पैसा आइहाल्छ । तर, ‘केयरिङ’ ?

आँखाभरि आँसु पार्दै भन्दै हुनुहुन्थ्यो बज्यै, ‘तेल सकिएको दियोजस्तै भैसकेकी छु । कुन दिन बिरामी पर्छु, अनि पानी पनि खान नपाई मर्छु होला ।’

भगवती बज्यैजस्ता थुप्रै हजुरआमा, बाआमालाई सन्तान विदेशिएपछि ‘उसको मुख देख्नै नपाई मरिने हो कि, फर्केरै नआउने हो कि, उसलाई केही हुने हो किजस्ता चिन्ताले खाना नै रुच्दैन । तर, राज्यले के मात्रै देख्दो रहेछ भने, 'विदेश पठाइहाल्यौँ, अब पैसा पठाउँछ ।’

अपवादबाहेक आज कोही पनि युवा नेपालमा बस्न चाहँदैन । बरु विदेशमा गएर भाँडा माझ्न ऊ राजी हुन्छ तर नेपाल बस्न अहँ !

उसको मनमै कतै नेपालमा बस्न योग्य ठाउँ छैन । उसको मनमा कतै नेपालमा आफ्ना लागि अवसर छैन । उसको मनमा कतै नेपालमा अडिने आस छैन ।

चारैतिर हेर्दा उसले देख्छ- यिनै ढाँटुवा नेताहरूको अनुहार । उसकाे कानमा गुन्जिन्छ- दिक्क लाग्न उही झुट भाषण । उसले सम्झिन्छ- हरेक चुनावपछि शिक्षा र रोजगारीका लोभलाग्दा घोषणापत्रको आत्महत्या । उसले देख्छ- भ्रष्टाचार र बेथितिका काण्डैकाण्ड । उसले देख्छ- निराश, अवसरविहीन खुम्चिएका शिक्षित अनुहार । उसले देख्छ- शिक्षा र स्वास्थ्यको चरम व्यापारीकरण । यहाँ सानासाना काम गराउन पनि घूस खुवाउनुपर्छ, पावर भिडाउनुपर्छ ।

समग्रमा उसले आफ्नो गरिब र अँध्यारो भविष्य मात्रै देख्छ ।

हजाराैँ युवासँगै अध्ययन शीर्षकमा अर्बाैं रुपैयाँ बाहिरिइरहेको छ । नेपालले गरेकाे लगानीबाट अन्य देशले फाइदा लिइरहेका छन् । यही संख्या र रफ्तारमा विद्यार्थी र दक्ष जनशक्ति पलायन हुने हो भने अब धेरै वर्ष लाग्दैन, नेपालमा ज्येष्ठ नागरिक, बालबालिका मात्रै रहन्छन् । अनि नेपाल बन्नेछ ज्येष्ठ नागरिक र बालबालिकाकाे देश ।

भारतपछि नेपाल संसारमै यस्ताे देश हाे, जाेसँग यतिबेला युवाकाे संख्या अर्थात कार्यशील श्रमशक्ति बढी छ । जनसंख्याको १५ देखि ६४ वर्षको उमेरसमूहलाई कार्यशील श्रमशक्ति भनिन्छ । याे उमेर समूहलाई देश विकासकाे महत्त्वपूर्ण पक्ष मान्ने गरिएको छ । याे अवसरलाई जनसांख्यिक लाभांश भनिन्छ । सन् २०१७ मा राष्ट्रिय योजना आयोगले गरेकाे एक प्रक्षेपणअनुसार, नेपालले जनसांख्यिक लाभ (डेमाेग्राफिक डिभिडेन्ड) लिने अवसर २०४९ सालदेखि सुरु भएर २१०४ सालसम्म सम्म हो । यसकाे अर्थ अब नेपालसँग २४ वर्ष बाँकी छ । त्यसपछि नेपालमा जनसंख्याको ठूलो हिस्सा ज्येष्ठ नागरिकहरूकाे हुने छ । आजको युवा बुढाे हुन्छ अनि परिवार वा राज्यप्रति आश्रित हुन पुग्छ । अनि हिजो बालबालिकामाथि गरिएको लगानी अब ज्येष्ठ नागरिकलाई गर्नुपर्ने हुन्छ । यसले राज्यको ढुकुटीमाथि दबाब पर्छ र जनसांख्यिक लाभको अवसर गुम्छ । अहिले विदेश पलायन भइरहेकाे जमात कार्यशील श्रमशक्ति नै हाे ।

विद्यार्थी र योग्य जनशक्ति पलायनको असर देशको दीर्घ भविष्यसम्म पर्छ । जनसांख्यिक लाभ सधैंभरि रहिरहँदैन । त्यसैले राज्यले युवा जनसंख्यालाई स्वदेशमै गुणस्तरीय शिक्षा र उचित रोजगारीका अवसर सिर्जना गर्न ढिला गरेमा हामीले दशकाैंमा पाइने अवसर गुमाउने विज्ञहरूले बताइरहेका छन् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असोज ६, २०८० ०७:३०