अमेरिका छिर्न किरो बन्न तयार रामदुलार र पर्वतरमणहरूको कथा- काफ्काको काम सकियो

अमेरिका छिर्न किरो बन्न तयार रामदुलार र पर्वतरमणहरूको कथा- काफ्काको काम सकियो

A+ A A-

कथाकार राजवको यो नयाँ उपन्यास 'काफ्काको काम सकियो' पढिसक्दा उपन्यास यति छिटो नसकिए हुन्थ्यो भन्ने लागिरह्यो । तर, काफ्काको काम सकियो । काफ्काको कामसँगै लेखकको काम पनि सकियो ।

राजव कथा लेख्छन् । कविता लेख्छन् । नाटक लेख्छन् । संस्मरण लेख्छन् । व्यङ्ग्य लेख्छन् । उपन्यास पछि मात्र लेखेका हुन् । सबैजसो विधामा उनको लेखन गम्भीर छ । तर, मलाई कसोकसो उनको कथाको निकै छाप परेको छ । तीसको दशकको आसपास मधुपर्कमा प्रकाशित 'हाफ क्याबी' उनको अविस्मरणीय कथा लाग्छ मलाई । कर्मचारीतन्त्रप्रति बेजोड व्यङ्ग्य छ त्यसमा ।

कथा लेखनको निकै समयपछि मात्र उनले उपन्यासमा हात हालेका हुन् । पछिल्लो समयको कथा होस् वा उपन्यास, उनले आफ्नो परदेश बसाइको भूमि अर्थात् अमेरिकालाई नै पृष्ठभूमि बनाउने गरेका छन् । 'काफ्काको काम सकियो' उपन्यासको जड पनि अमेरिका नै हो । तर, नेपालको पृष्ठभूमि पनि यसमा गाँसिएको छ ।

फ्रान्ज काफ्का विश्वप्रसिद्ध लेखक हुन् । हालको चेक गणतन्त्रको प्राग शहरमा यिनको जन्म ३ जुलाई १८८३ मा भएको थियो । यिनले लेखेको सानो कायाको कृति 'मेटामोर्फोसिस' विश्वविख्यात छ । यो सन् २०१५ मा प्रकाशित भएको थियो । यो विश्वका विभिन्न भाषामा अनुवाद भएको छ । रामचन्द्र केसीले नेपाली भाषामा गरेको अनुवाद पनि प्रकाशित छ । यही उपन्यासमा एउटा पात्र छ ग्रेगोर साम्सा, जो एक दिन बिहान उठ्दा आफूलाई किरो भएको पाउँछ । यो काफ्काको अद्भूत कल्पनाशीलता थियो ।

यही उपन्यासको यही पात्रलाई लिएर डा. ध्रुवचन्द्र गौतमले एउटा कथा लेखे- 'काफ्काको किरो बधशालामा' । त्यो कथा गरिमाको २०६० सालको साउन अङ्कमा प्रकाशित भएको थियो । त्यस कथामा डा. गौतमले अति कल्पनाका साथ गिरिष नामधारी मनुष्यलाई किरो अर्थात् साङ्ला होइन, निख्खुर कालो बोका बनाइदिएका थिए । विश्वप्रसिद्ध जापानी आख्यानकार हारुकी मुराकामीले पनि यसलाई आधार बनाएर कथा लेखेका छन् । अहिले राजवले उपन्यास लेखे- 'काफ्काको काम सकियो' । यसमा चाहिँ राजवले साङ्ला नै बनाइदिएका छन् दुई पात्रलाई, र पुन: मनुष्यावतारमै फर्काइदिएका छन् ।

नेपालको तराईवासी रामदुलार भेडिहर र काठमाडौं खाल्डोको काँठको पर्वतरमण उपाध्याय अमेरिका गएर पैसा कमाउन चाहन्छन् । रामदुलार भेडिहरको सातपल्ट र पर्वतरमण उपाध्यायको पाँचपल्ट पर्यटक भिसा अस्वीकार भइसकेको हुन्छ । अनि ती दुवैलाई काफ्काले पालैपालो साङ्लो किरा बनाएर अमेरिका ल्याइदिन्छ । अनि उसको काम सकिन्छ । अर्थात् काफ्काको काम सकिन्छ । यसैलाई राजवले 'काफ्काको काम सकियो' शीर्षक दिएर ३१८ पेजको पठनीय उपन्यास सिर्जना गरेका छन् ।

पहिलो पात्र रामदुलार भेडिहरको कथा १०४ पेजसम्म फैलिएको छ भने दोस्रो पात्र पर्वतरमण उपाध्यायको कथा २१० पेज लामो भएर तन्किएको छ । रमाइलो कुरा, दुवै पात्र काठमाडौंबाट बोस्टन नै पुग्छन् ।उपन्यासमा तराईको पात्र भोजपुरी बोल्न थालिहाल्छ । काँठको पात्र काँठको बोली बोल्छ । दुवै पात्रहरू रेसटुराँमा काम गर्नेहरूको संसर्गमा पुग्छन् । राजवका यसअघिका कृतिहरूमा पनि रेसटुराँमा काम गर्ने पात्रहरू आएकै हुन् । यी सबमा एउटा अन्तरसम्बन्ध छ । राजवको जीवनको पाटामा तराईको भोजपुरीभाषी क्षेत्र, काठमाडौंको काँठ र बोस्टन गाँसिएको छ । उनका यसअघिका कृतिमा पनि भोजपुरीभाषी पात्र टुप्लुक्क देखा पर्ने गरेकै हो । राजवका नियमित पाठकका लागि यी सब नौला होइनन् ।

अमेरिका संसारका मानिसहरूका लागि आकर्षणको केन्द्रमा छ अझै । ज्यानको बाजी थापेर मानिसहरू अमेरिका आउन चाहन्छन् । आफ्नो सारा घरबारलाई दाउमा राखेर अमेरिका आउन चाहन्छ्न् । झुटो बयान र झुटो योजना बनाएर मानिसहरू अमेरिका आउन चाहन्छन् । कैयौँ दिन र कैयौँ रातहरूको अनिदो, जङ्गली जनावरको त्रासले भयभीत भएर पनि पैदल हिँडेर, जङ्गलको बाटो तय गरेर, समुद्रमा असुरक्षित डुङ्गा चढेर मानिसहरू अमेरिका आएका छन् र अझै आउन चाहन्छन् । त्यसरी आउने असङ्ख्य जनमा रानदुलार भेडिहर र पर्वतरमण उपाध्याय पनि हुन् । उनीहरूले अमेरिका आउन तल्लो बाटो जानु परेन । माथ्लो बाटो त पाए, तर अवतार परिवर्तन गरेर । त्यो काम फ्राञ्ज काफ्काले गरिदियो, निःशुल्क ।

अमेरिका जान हुरुक्क भएका यी दुई नेपाली जनलाई उद्धार गर्न ३ जुलाई १८८३ मा जन्मेर ३ जून १९२४ मै दिवङ्गत भइसकेको विश्वविख्यात लेखक फ्राञ्ज काफ्का काठमाडौं अवतरित हुन्छ र आफ्नो विश्वविख्यात कृति 'मेटामर्फोसिस' को पात्र ग्रेगोर साम्सालाई झैँ किरा अर्थात् ‘साङ्ला' बनाएर अमेरिका पुर्‍याउँछ । साङ्ला हुँदा पनि तिनीहरूको सोच र चिन्तन मानवीय नै छ । तिनमा साङ्लाबाट मनुष्य भइएला कि नभइएला भन्ने अनन्त त्रास छ । त्यो त्रासको खपाइ अमेरिका आउने चाहनाले हो । साङ्लाकै रूपमा आफ्नो इहलीला समाप्त होला कि भन्ने त्रास पनि गाँसिएकै छ । अमेरिका आउने अदम्य चाहना कस्तो ?

अमेरिका प्रवेश गर्ने अदम्य चाहना पूरा गर्न मनुष्य किरो बन्न पनि तयार हुनु, यसले आफ्नो चाहनाका लागि मानिस कतिसम्म सम्झौता गर्न तयार हुन्छ भन्ने बोध गराउँछ । यो गहनतम् व्यङ्ग्य हो मानिसलाई ।

यी दुवै पात्रलाई अमेरिका जानु छ । कसरी ? पर्यटक भिसामा । उनीहरूलाई अमेरिका गए काम गरेर डलर कमाउन पाइन्छ भन्ने थाहा छ । त्योबाहेक उनीहरूसँग अमेरिकाबारे अरु कुनै ज्ञान छैन । अमेरिकाबारे अरु कुनै जानकारी छैन । अमेरिकामा उनीहरूका चिनेजानेका साथीभाइ, आफन्त कोही छैनन् । अमेरिका पुगेपछि के काम गर्ने भन्ने पनि थाहा छैन । बस्, अमेरिका जान चाहन्छन् । ती दुई पात्र किन त्यस्ता भए, प्रश्नचाहिँ उठिरहन्छ ।

काफ्का दुई नेपालीलाई साङ्ला बनाएर अमेरिका पुर्‍याउन अवतरित हुन्छ । दुवैलाई आफ्नो वचनअनुसार अमेरिका पुर्‍याउँछ । तर किन ? के उद्देश्य हो, उसको ? के स्वार्थ ? योभन्दा अघि वा पछि अरुको पनि उद्धार गरेको थियो ? अरु देशको मान्छेको पनि उद्धार गरेको थियो ? किन दुई जना नेपाली मात्र ? अमेरिकी दूतावासले झुटो पर्यटकलाई भिसा नदिएकाले हो ? वा केले हो ? प्रश्नहरू उठिरहन्छन् ।

दुई अमेरिकीको सुटकेसमा साङ्ला बनेर अमेरिका आउने क्रममा रामदुलार भेडिहर र पर्वतरमण पौडेलले ती दुई अमेरिकीहरूको नेपाल बसाइको झलक र आनीबानी, अमेरिकी सोच र व्यवहार, अमेरिका आइसकेपछिका गतिविधि जान्न पाउँछन् । उनीहरूका खानपान, विधि व्यवहार थाहा पाउँछन् । तर, तिनलाई तिनको कुनै कुरासँग मतलबै छैन । उनीहरू त तिनको सुटकेसबाट फुत्केर पुन: मानवमा रुपान्तर हुन क्षणक्षण लालायित छन् । तिनको सम्पूर्ण ध्यान त्यसैमा छ । सम्पूर्ण चिन्तन त्यसैमा छ ।

राजव जब अमेरिका स्थायी बसोबासका लागि प्रस्थान गरे, उनको प्रस्थानको ठूलो समाचार बन्यो । कारण उनी प्रस्थान गर्नेबित्तिकै जनवादी लेखक खगेन्द्र संग्रौलाले एउटाटा लेख लेखे– 'ऊ पनि गएछ अमेरिका' । यो लेख विवादास्पद बन्यो । यो विवादको कारण नै धेरैले थाहा पाए– राजवको अमेरिका प्रस्थानको विषयमा ।

एउटा लेखक साँच्चैको लेखक हो भने पानीमुनि गए पनि लेख्छ । राजव त संसारको सुविधासम्पन्न, विकासको चरम चुलीमा पुगेको राष्ट्र अमेरिका पुगेको छ । उनले अमेरिका पुगे पनि लेखनलाई निरन्तरता दिइनै रहे । त्यो निरन्तरताको नवीन दृष्टान्त हो यो उपन्यास- 'काफ्काको काम सकियो' ।

सम्भवतः अमेरिकी पृष्ठभूमिमा आधारित विविध विधामा अत्यधिक साहित्य रचना गर्ने पनि राजव नै हुन् । उनले निकै कथा र केही उपन्यासहरू अमेरिकी पृष्ठभूमिमा लेखेका छन् । तिनको माध्यमले अमेरिकी पृष्ठभूमिका उनको दृष्टिले भ्याएका त्यहाँको जीवनको, जीवनशैलीको, विधि व्यवहारको, सङ्गति विसङ्गतिको आंशिक झलक देख्न पाइन्छ ।

यो उपन्यास लेखनको विषयमा उनले आफ्नो लेखकीय विचार यसरी प्रकट गरे, 'यथार्थ र फ्यान्टासीको सम्मिश्रणमै लेखेको हुँ यो उपन्यास । यसमा काफ्का र ग्रेगर साम्साको उपस्थिति, अनि यसका प्रमुख पात्र रामदुलार भेडिहर र पर्वतरमण उपाध्याय पौडेल नेपालदेखि अमेरिकासम्म साङ्लो कायामा रहुन्जेलसम्मको अवस्थितिको सम्पूर्ण बयान फ्यान्टासीमै छ । यस अवधिको बीचबीचमा यथार्थ स्थितिहरूको प्रवेश पनि भइरहन्छ । विशेषतः उपन्यासमा फ्यान्टासी र यथार्थको ओहोरदोहोर चलिरहन्छ ।' (कान्तिपुर, असार २५, २०७९)

राजवले फ्यान्टासीको प्रयोग यथार्थलाई नै दह्रो प्रस्तुतिका लागि गरेका छन् । अमेरिका प्रवेश गर्ने अदम्य चाहना पूरा गर्न मनुष्य किरो बन्न तयार हुनु, किरो हुनु, यसले आफ्नो चाहनाका लागि मानिस कतिसम्म सम्झौता गर्न तयार हुन्छ भन्ने बोध गराउँछ । यो गहनतम् व्यङ्ग्य हो मानिसलाई, इच्छाको दास हुने प्रवृत्तिका लागि । वर्तमान समयको विद्रूप तस्वीर हो यो उपन्यास ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, असोज ४, २०८० ०७:५२