सार्कले सान्दर्भिकता गुमाउँदै : न्यूर्योकमा नहुने भो तेस्राे पटक साइडलाइन बैठक

संयुक्त राष्ट्रसंघको महासभाको समयमा दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग संगठन (सार्क) पनि सक्रिय हुने गरेको थियो । सार्कलाई गतिशिल बनाइराख्न महासभाको समयमा सदस्य राष्ट्रबीच साइडलाइन बैठक हुने गरेको थियो । यो महासभाको समयमा हुने नियमित कार्यसूचीमा पर्ने गरेको थियो । तर, केही वर्षदेखि सार्कले सान्दर्भिकता गुमाउन थालेको संकेत देखिँदैछ ।

भारतले सार्कलाई अघोषित रूपमा अस्वीकार गर्ने बरु बीबीआईएन, विमस्केटजस्ता क्षेत्रीय संगठनलाई अगाडि सार्ने गर्न थाल्यो । भारतको त्यही बेवास्ताका कारण केही वर्षदेखि महासभाको समयमा सार्क सदस्य राष्ट्रबीच हुने साइडलाइन बैठक हुन सकेको छैन । भारतले सार्क सदस्य मुलुक पाकिस्तानसँग छोइछिटो गर्ने र सकेसम्म अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा अलग्याउने रणनीति लिएको छ । त्यही कारण सार्कको साइडलाइन बैठकमात्र होइन, शिखर सम्मेलन पनि हुन सकेको छैन ।

पाकिस्तान र भारतबीच दुश्मनीपूर्ण सम्बन्ध भएकै कारण पाकिस्तानमा हुनुपर्ने शिखर सम्मेलन पनि हुन सकेको छैन । भारतले पाकिस्तान हुने शिखर सम्मेलन बहिस्कार गरेपछि उसको कूटनीतिक पहलपछि भुटान, बंगलादेश र श्रीलंकाले पनि सहभागी नहुने बताएका थिए । त्यही बलमा सार्कलाई निष्क्रिय बनाएको भारतले अहिले पनि संयुक्त राष्ट्रसंघको महासभामा साइडलाइन बैठक हुन दिएको छैन । परराष्ट्र स्रोतका अनुसार नेपालले साइडलाइन बैठकमा लागि सातवटा सदस्य राष्ट्रलाई निम्ता गरी कूटनीतिक पहल गरेको थियो ।

कान्छो सदस्य राष्ट्र अफगानिस्तानलाई भने नेपालले बोलाएको थिएन । तालिवानले सत्ता हातमा लिएपछि अफगानिस्तानको राजनीतिक परिवर्तनलाई नेपालसहित अधिकांश देशले अस्वीकार गरेका छन् । तालिवानी सत्तालाई धेरै देशले पर्ख र हेरकै स्थितिमा रहेका कारण अहिले अफगानिस्तानसँग धेरै देशको कूटनीतिक सम्बन्ध पनि पातलो रहेको छ । त्यही कारण नेपालले पनि सार्कको साइडलाइन बैठकमा बोलाएको थिएन ।

सन् २०२० पछि संयुक्त राष्ट्रसंघको महासभामा सार्क साइडलाइन बैठक हुन सकेको छैन । कोभिड १९ महामारीका कारण त्यतिबेलाको महासभा पनि भर्चुअल भएको थियो । त्यतिबेला नेपालले सार्कको साइडलाइन बैठक पनि भर्चुअल गराउन सफल भएको थियो । सन् २०२१ पछि सार्कको साइडलाइन बैठक महुन सकेको छैन । सन् २०२१ मा भारत र पाकिस्तानको विवाद उत्कर्षमा थियो । त्यसले गर्दा बैठक गर्न समस्या परिरहेका बेलामा अफगानिस्तानमा पनि राजनीतिक परिवर्तन भयो । साइडलाइन बैठकमा अफगानिस्तानको सत्तामा आएको नयाँ सरकारा तालिवानी कि पुरानो सरकारका प्रतिनिधि सहभागी हुने विवाद पनि बढ्यो ।

यी दुई कारणले सन् २०२१ को साइडलाइन बैठक हुन सकेको थिएन । त्यसमा नेपालको भूमिका पनि प्रभावकारी नभएको टिप्पणी हुन्छ । अध्यक्ष राष्ट्रको हैसियतमा नेपालले समन्वय प्रभावकारी गर्न नसक्दा बैठक नभएको र त्यही बर्षदेखि निरन्तर सार्कको साइडलाइन बैठक बस्न नसकेको पनि बताइन्छ । नेपाल सन् २०१४ देखि निरन्तर अध्यक्ष रहेको छ । पाकिस्तानमा सार्क शिखर सम्मेलन भएपछि अध्यक्षता पाकिस्तानलाई हस्तान्तरण गर्ने तयारी थियो । तर, शिखर सम्मेलन नै हुनसकेको छैन । भारत र पाकिस्तानलाई कम्तीमा पनि सार्क शिखर सम्मेलनमा सहमत गराउने गरी नेपालको कूटनीतिक क्षमता देखिएको छैन । नेपालको कूटनीतिक प्रयासलाई भारतले विश्वास नगर्ने र पाकिस्तानलाई अलग्याउने रणनीतिमा अग्रसर भइरहेका कारण सार्क निष्क्रियजस्तो भएको छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, असोज १, २०८० ०८:४४