‘डाँकाबहुल’ गाउँ झिझाको पीडा: पहिले राज्यले प्रयोग गर्‍यो, अहिले पालिकाले हेप्दैछन्

‘डाँकाबहुल’ गाउँ झिझाको पीडा: पहिले राज्यले प्रयोग गर्‍यो, अहिले पालिकाले हेप्दैछन्

A+ A A-

जनकपुरबाट करिब ३० किलोमिटर पूर्व दक्षिणमा पर्छ, झिझा गाउँ । तीन दशकअघिसम्म 'डाँकाबहुल' गाउँको रूपमा नेपालमै प्रसिद्ध अकौडा, कप्टौलमध्ये एक गाउँ थियो, झिझा । झिझाकाे थाप्लाेमा पूर्वजले कमाएको बदनामीको बोझ अझै बाँकी छ। सायद त्यही कारण विकासमा पछि परेकाे छ । ठाडी झिझा गाविस– ८ मा पर्ने झिझा अहिले विदेह नगरपालिका– ४ मा पर्छ ।

८५ घर दुसाध र २५ घर चमार समुदायको बसोबास छ झिझामा । त्यसबाहेक केही अन्य सामुदायको न्यून उपस्थित छ । अशिक्षा, गरिबी, बेरोजगारीले पिल्सिएका तिनका पूर्वजहरूले चोरीडकैतीलाई आफ्नो पेसा बनाएका थिए । वरिपरिका गाउँ मात्र होइन, दूरदराजका गाउँहरूमा पुगेर धान, गहुँ, भैँसी तथा धनमाल लुटेर गुजारा चलाउँथे ।

समयको रफ्तारसँगै अकौडा र कप्टौलमा भौतिक पूर्वाधार विकासमा सुधार भए पनि झिझामा पूर्वाधार विकासको प्रकाश अझै पर्न सकेको छैन । उमेरले ७० कटेका इन्डियन पासवान भन्छन्, ‘धेरै गाउँका सडकहरू पक्की भए, उपचारका लागि अस्पताल र शिक्षाका लागि विद्यालयहरू खुले र हामी झिझावासीका लागि पहिलाजस्तै अहिले पनि शिक्षा र स्वास्थ्योपचारका लागि अरु गाउँको सहारा लिनुपरेको छ ।’

'गाउँघरमा थोर बहुत केही सुधार देखिएको छ, त्यो हाम्रा युवाहरू वैदेशिक रोजगारमा कमाएर ल्याएको पैसाले हो,' उनी भन्छन्, ‘सरकारीस्तरबाट विकास निर्माणको काम भएको छैन । जिल्ला खुल्ला दिसामुक्त क्षेत्र पनि घोषणा भइसकेको छ । तर, हाम्रो गाउँमा १०/१२ घरमा मात्रै शौचालय होला । बाँकीलाई अझै पनि शौचका लागि चौरीमै जानुपर्ने बाध्यता छ ।’

झिझामा प्राविस्तरको एक सामुदायिक विद्यालय छ । त्यसमा झण्डै २ सय दलितका बालबालिकाहरू पढ्छन् तर सो विद्यालयमा दुई जना शिक्षकको मात्रै दरबन्दी छ ।

पेटका लागि लुटलाई पेसा बनाएका उनीहरूलाई तत्कालीन पञ्चायती सरकारले आफूविरुद्ध उठ्ने आवाजलाई दबाउन प्रयोग गर्थे । पुराना राजनीतिकर्मीहरूका अनुसार तत्कालीन अञ्चलाधीश, प्रहरी प्रशासनले उनीहरूलाई प्रयोग गरेर पञ्चायती व्यवस्थाविरुद्ध आन्दोलन गर्ने नेताहरूलाई हत्या गराउने, धम्की दिन लाउनेजस्ता आपराधिक कार्यहरू गराउँथे ।

एक पुराना नेताका अनुसार नेपाली कांग्रेसका तत्कालीन क्रान्तिकारी नेता सरोज कोइरालाको हत्यामा झिझाका दुसाधहरूलाई नै प्रयोग गरेका थिए । डाँकाहरूको सरदार तत्कालीन अञ्चलाधीशसँग सम्पर्कमा बस्थे । तत्कालीन प्रशासनकै सहयोगीको रूपमा प्रयोग हुने उनीहरूलाई प्रशासनको साथ मिल्दा चोरीकडैतीमा सहज पनि हुन्थ्यो ।

उनीहरूको लुटपाटले आजित भएर वरिपरिका गाउँलेहरू सामूहिक रूपमा गाउँमै आएर उनीहरूलाई प्रतिकार गर्थे । तर, हतियारधारी डाँकाहरूको अगाडि उनीहरू निरीह भएर फर्किथे । तर कहिले त डाँकाहरूको झोपडीमा आगो लगाएर गाउँलेहरू फर्किन्थे । यसरी यो खेल निकै वर्षसम्म चलिरह्यो । डाँकाहरूको आतंकले पीडित जनताले तत्कालीन नेताहरूलाई डाँकाहरूलाई गाउँनिकाला गरी अन्तत्र पठाउन हारगुहारे गरे ।

तत्कालीन नेताहरूको पहलमा २०३५ सालमा सरकारले विभिन्न प्रलोभन देखाई उनीहरूमध्ये २०८ परिवारलाई सर्लाहीको लालबन्दी नगरपालिकास्थित नयाँ बस्तीमा पुनर्वास गराए । त्यतिबेला डाँकाका अधिकांश सरदारहरू झिझाबाट लालबन्दी सरे । लालबन्दीमा सरेका सरदारहरू केही साधु बने त अधिकांश सभ्य नागरिक भएर नयाँ जीवन सुरु गरे । झिझामा बसेकाहरूले पनि पूर्वजको पेसालाई बिर्सेर नयाँ सभ्य नागरिकको रूपमा नयाँ जीवनको यात्रामा अगाडि बढिरहेका छन् । समयको अन्तरालसँगै उनीहरूमध्ये केही सरकारी जागिरमा छन् भने केही वैदेशिक रोजगारीमा र केही गाउँघरमै मजदुरी गरेर जीवनयापन गरिरहेका छन् ।

पूर्वजको बदनामी पेसाप्रति कुनै पश्चात्ताप छैन झिझावासीमा

पूर्वजको बदनामी पेसाप्रति उनीहरूलाई अहिले कुनै पश्चात्ताप छैन । रिपोर्टिङका क्रममा त्यहाँ पुगेका दर्जनजति पत्रकारहरूसँग उनीहरूले सामूहिक रूपमा गर्वका साथ आफ्ना पूर्वजहरूको पेसा नै चोरी र डकैती रहेको सुनाए ।

पत्रकारहरू आउने खबर पाएर चर्को घाममा रुखको छहारीमा बसेर हामीलाई कुरिरहेका उनीहरूको अनुहारमा कुनै चिन्ता वा ग्लानी थिएन । थियो त केवल उत्साह । आफ्ना समस्याहरू सरकारसमक्ष पुर्‍याइदिने माध्यम बनेर आएको देखेर घरमा रहेकाहरू पनि धमाधम हामी बसेको ठाउँमा आइरहेका थिए ।

पूर्वजहरूको बदनामी पेसाप्रति तपाईंहरूलाई कुनै पश्चात्ताप वा ग्लानी हुँदैन ? भनेर प्रश्न गर्दा स्थानीय राष्ट्रिय प्राथमिक विद्यालयका शिक्षकसमेत रहेका जयप्रकाश पासवान भन्छन्, ‘हाम्रा पूर्वजको पेसा नै चोरीडकैती थियो । यो लुकाउने विषय नै होइन । हामी लुकाउँदैनौँ पनि । दुनियाँलाई थाहा छ । चरम गरिबी, अशिक्षा र बेरोजगारीले पिल्सिएका उनीहरू पेटको भोक मेटाउनकै लागि चोरीडकैती गर्थे । तर, अहिले पहुँच भएका नेतादेखि उच्च ओहदामा रहेका कर्मचारी, व्यापारी, ठेकेदारहरूले हत्या गराउनेदेखि गरिब विपन्न जनताको रगत चुस्ने कामसम्म गरिरहेका छन् । त्यस कारण हामीलाई आफ्ना पूर्वजप्रति सम्मान र गर्व छ ।’

'नक्कली भुटानी शर्णाथी प्रकरण, सुन तक्सरी प्रकरण, ललितानिवास प्रकरण सबैमा उच्च ओहदामा भएका नेता तथा व्यक्तिहरूकै संलग्नता छ,' उनी अगाडि भन्छन्, ‘उहाँहरूलाई केको कमी छ ? सबै थोक छ । तर, हाम्रा पूर्वजसँग गुजारा गर्न पनि केही थिएन । थियो त केवल चोरीको कला, त्यो पनि बाध्यताले सिकेका थिए । चोरी डकैती बदनामी पेसा हो । हामी यसको समर्थन गर्दैनौँ । त्यसैले अहिलेका पुस्ता पूर्वजका अतीतलाई स्मरण गर्दै, त्यस्तो पेसालाई चटक्कै छोडेर नयाँ जीवनको संकल्पसहित अगाडि बढिसकेका छौँ ।'

पूर्वजको बदनामी सन्ततिलाई बोझ

पूर्वजको पेसाप्रति कुनै पश्चात्ताप वा ग्लानी नरहे पनि पूर्वजको बदनामीको बोझ अझै पनि बोक्न बाध्य छन् झिझावासी । आर्थिक तथा सामाजिक अत्यावश्यक कार्य परेको बेला पूर्वजहरू चोरी पेसामा संलग्न रहेको भन्दै आफूहरूलाई वरिपरिका गाउँका बासिन्दाबाट कुनै सहयोग पाउन कठिनाइ हुन्छ उनीहरूलाई ।

स्वास्थ्य उपचारदेखि घरमै कुनै सामाजिक कार्यका लागि ऋण, सापटी माग्दा साहु महाजनहरूले आफूहरूलाई विश्वास नगरेको स्थानीय इन्दल पासवान दु:खेसो सुनाउँछन् । 'चोरी डकैती त हाम्रा पुर्खाहरूले गरेका थिए नि,' उनी भन्छन्, ‘हामी त समान्य नागरिकसरह मजदुरी गरेर गुजारा चलाउँदै आएका छौँ । चोरीडकैतीसँग अहिले हाम्रो कुनै साइनो छैन । तर पनि विगतका अतीतले वर्तमानसम्म हाम्रोसामु ठूलो चुनौती बनेको छ ।’ ऋण वा सरसापटी पैसा आवश्यक परेको बेलामा बाहिर गाउँमा रहेका आफन्तको सहयोग लिने गरेको उनी बताउँछन् ।

यति मात्र होइन, पूर्वजको बदनामीको प्रभाव झिझावासीको बिहेबारीमा समेत पर्ने गरेको छ । वरिपरि गाउँका आफ्नै सामुदायका व्यक्तिहरू झिझामा आफ्नी छोरीचेलीलाई बिहे गरेर पठाउन चाहँदैनन् । वरिपरि गाउँका पासवान समुदायले आफ्ना छोरीचेलीको बिहे गर्न नमान्दा झिझावासी भारत विहारका बेसौ, बेलमहन, मोहन रैमा, कोटिया रमलालगायत गाउँबाट बुहारी भित्र्याउने गरेका छन् ।

झिझा चोर कडैतको गाउँ थियो भनेर यस क्षेत्रमा प्रचार गरिएको छ, त्यस कारण कसैले पनि यहाँ छोरी दिन चाहँदैनन् । स्थानीय समुन्द्रीदेवी पासवान भन्छिन्, ‘त्यसैले यहाँ अधिकांश बुहारी भारतीय छन् । दुई/चार जना बुहारी मात्रै वरिपरि गाउँका हुन्, उनीहरूको बिहे भाको पनि दुई/तीन वर्ष मात्रै भएको होला ।’

त्यसैगरी, वपरिपरिको गाउँ मात्र नभई आसपासका जिल्लामा पनि कुनै डकैतीका घटना हुँदा प्रहरी प्रशासनको पहिलो नजर झिझाकै युवाहरूमाथि जाने गरेको स्थानीयवासीको आरोप छ । २०७७ सालमा चैतमा सिरहाको लहानस्थित एक सुनचाँदी पसलमा डकैती हुँदा झिझाकै ४० वर्षीय चन्दन पासवानलाई प्रहरीले पक्राउ गर्‍यो । वैदेशिक रोजगारबाट फर्केको केही दिनपछि मात्रै प्रहरीले उनलाई डकैतीको घटनामा संलग्न रहेको आरोपमा पक्राउ गरी मुद्दा चलाएपछि चन्दन यतिबेला कारागारमा छन् । चन्दनकी पत्नी अञ्जुदेवी पासवान भन्छिन्, ‘त्यो घटनामा मेरो श्रीमान् निर्दोष थियो । घटना भएको दिन श्रीमान् घरमै थियो । तर पनि श्रीमान्‌लाई प्रहरीले पक्राउ गरेर लगे ।’

'घटनास्थलमा जडान गरिएको सीसीटीभी क्यामेरामा पनि उहाँको कुनै फोटो छैन, न त कुनै प्रमाण नै छ,' उनी अगाडि भन्छिन्, 'झिझा गाउँको दुसाध समुदाय भएकै कारण उहाँलाई जेलमा राखेका छन् । ४ छोरी र १ छोरा रहेको चन्दनको परिवार यतिबेला सहाराको पर्खाइमा छ । चन्दन विदेशमा बसेको बेलामा नै दुई छोरीको बिहे गरेका थिए । दुई छोरीको बिहेबारी गर्न अझै बाँकी छ । घरमा कुनै आम्दानी छैन ।'

कमाउने एक्लो श्रीमान् थियो, 'गहभरि आँसु झार्दै उनी भन्छिन्, 'कसलाई सुनाऊँ आफ्नो पीडा ? कोही बुझ्दैनन् गरिबका दु:ख ।’ वरिपरिका गाउँहरूमा चोरीकडैतीको घटना हुँदा प्रहरीले पहिलो शंका झिझाकै युवाहरू माथि गर्ने गरेको शिक्षक पासवानले पनि सुनाए ।

वर्षायाममा सर्पदशं र डुबानको त्रास

वर्षायाममा गाउँको नजिकैको नदी बसगजा र कटारमा आएको बाढीले झिझा बर्सेनि डुबानमा पर्ने गरेको छ । पक्की सडक, नालाको अभावका कारण पानीको निकास नहुदाँ वर्षायाममा झिझावासीले वर्षौंदेखि सास्ती खेप्दै आएका छन् । बढी पानी पर्दा नदीमा बाढी आएर खेतमा रोपेका धान डुबानमा पर्ने, रोपिएको धान बाढीले बगाएर लैजाने गरेको छ । स्थानीय अजय पासवान भन्छन्, ‘नदी फराकिलो नहुँदा कम पानी पर्दा पनि नदीको पानीले बालीनालीलाई ठूलो क्षति गर्छ । यस्तोमा लगानी र मिहिनेत दुवै खेर जान्छ ।’

वर्षायाममा सर्पदंशको घटना व्यापक हुने गरेको उनीहरूको भनाइ छ । 'गाउँमा कुनै स्वास्थ्य चौकी छैन,' उनी अगाडि भन्छन्, 'रातिको समयमा सर्पदंशका घटना बढी हुन्छन् । गाउँमा एम्बुलेन्स पनि छैन । यस्तोमा कपडाको भार बनाई काँधमा बोकेर नजिकको गाउँ औरही पुर्‍याउनुपर्ने बाध्यता छ ।’ दलित बस्ती, त्यसमा पनि हाम्रा पूर्वजको अतीतलाई सम्झेर समाज र पालिकाले पनि आफूहरूलाई हेप्दै आएको झिझावासीको आरोप छ ।

यता, सो वडाध्यक्ष वाजी परमाणि भन्छन्, ‘यहाँ समस्याहरू धेरै छन्, ती समस्याहरू वडाबाट समाधान हुने होइन । त्यसका लागि नगरस्तरीय, प्रदेश र संघीय सरकारले नै पहल गर्नुपर्छ । वडाबाट हुने विकासका कामहरू हामीले गर्दै आएका छौँ ।’

प्रकाशित मिति: बिहीबार, भदौ २८, २०८० २०:३३