नवराज लम्सालका प्रिय पाँच पुस्तकः माधवीदेखि गीतासम्म

A+ A A-

कवि एवं गीतकार डा. नवराज लम्साल नेपाली कविताकाशमा परिचित नाम हो । २५ वर्षदेखि गीत–कविता लेखनसँगै सञ्चारकर्ममा आवद्ध लम्सालका आधा दर्जन पुस्तक प्रकाशित छन् । ‘कर्ण’ र ‘धरा’ उनका दुई महाकाव्य हुन् । नेपाली साहित्यमा विद्यावारिधिसमेत गरेका लम्साल अध्ययनशील स्रष्टा हुन् । उनको अध्ययनको परिधि फराकिलो छ । साहित्य मात्र नभएर दर्शनशास्त्र र अध्यात्मका पुस्तक अध्ययनमा पनि उनी माहिर छन् ।

कवि लम्सालसँग उनको जीवनमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्न सफल पाँच पुस्तक र कारण यस्तो छः

१. श्रीमद्भागवत् गीता

महाभारतको लडाइँमा युद्धविमुख अर्जुनलाई कृष्णले दिएको अलौकिक ज्ञानको लौकिक शिक्षा हो गीता । यो कुनै धार्मिक किताब होइन, यो दर्शनको बेजोड उद्घोषण हो ।

जनसाधारणलाई कर्मप्रति जागरुक गराई आफू बाँचेको युगलाई उर्वर बनाउन र कर्मले जिन्दगीलाई सिँगार्ने उच्च कला यसले सिकाउँछ । गीताको ज्ञानले आजको युगका तमाम नकारात्मकता, तिक्तता र अकर्मण्यतालाई तोडेर व्यक्ति व्यक्तित्वमा रूपान्तरण हुन सक्छ ।

२. शाकुन्तल

महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाद्वारा लिखित यो महाकाव्य पहिलो आधुनिक नेपाली महाकाव्य हो । महाकाव्यलाई धर्मग्रन्थ ठान्ने रामायण युगको पटाक्षेप गरी काव्यलाई केवल काव्यको रूपमा स्थापित गराउने काम शाकुन्तलले गरेको छ ।

देवकोटाको कल्पनाशीलता, मिथकको युगीन प्रयोग र चिन्तनको त्रिवेणी हो यो महाकाव्य । यसबाट नयाँ पुस्ताले काव्यिक जमिन, उडान र उचाइ एकै पटक प्राप्त गर्दछ । सामान्य चिन्ताको तह चिरेर चिन्तनमा नउक्लीकन कुनै पनि कवि खास अर्थमा कवि हुन सक्दैन भन्ने दृष्टान्त हो शाकुन्तल ।

३. तरुण तपसी

कविशिरोमणि लेखनाथ पौडेलको ‘तरुण तपसी’ उनको भाषामा नव्यकाव्य हो । यस काव्यले मान्छेलाई प्रकृतिकरण र प्रकृतिलाई मानवीकरणको माध्यमले पूर्वीय दर्शनको जरा पक्रेको छ ।

लेखनको शिल्प, चिन्तनको चमत्कार, समयको स्वर तथा करुणा र निस्सारता सबैको साझा संयोजन भएको यस काव्यले साँच्चै काव्य नै लेख्न चाहनेलाई भित्रैदेखि हल्लाइदिन्छ । जीवनको स्वर, सार र निस्सारताले हल्लिएको हृदयमा मात्र सही अर्थमा काव्यको अङ्कुर फुट्छ । तरुण तपसीले जीवनलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा नयाँपन दिन्छ ।

४. माधवी

मदनमणि दीक्षितको ‘माधवी’ उपन्यास नेपाली उपन्यास जगतकै उपल्लो प्राप्ति हो । पूर्ववैदिक युगको यो कथा केवल कथा मात्र होइन, यो एउटा सभ्यता हो । एउटी विदुषी माधवीको कथा हो । विद्वान् गालवको कथा हो ।

आजजस्तो नारी चेतनाको उदात्त विश्लेषण नभएको बेलामा एउटी विदुषी कसरी बोल्छिन्, कसरी संघर्ष गर्छिन्, उद्देश्यप्रति कति प्रतिबद्ध हुन्छिन् र मातृत्वको पीडा कसरी सहन गर्छिन् ? गुरुहरू हिजो पनि कस्ता थिए र आज कस्ता छन् ?

पाठकले तुलना गर्न पाउँछ र हरेक युगको चित्र फरक भए पनि चरित्र एकै हुने रहेछ भन्ने बोध हुन्छ । युगको आकार नबुझीकन त के लेख्नु र ? माधवीको अक्षरअक्षरमा आँसु, करुणा र आक्रोश भेटिन्छ तर दार्शनिक र कलाको डिल नभत्काईकन ।

५. विवेक चूडामणि

जगत्गुरु आद्यशङ्काराचार्यद्वारा लिखित यो निकै पुरानो र अद्वैतवादी दर्शनको सर्वाधिक गहिरो ग्रन्थ हो । विवेक जीवनको मूल हो र विवेकहीन व्यक्ति जीवनको कुनै पनि पाटामा सफल हुन सक्दैन ।

यसले व्यक्ति र व्यक्ति–विवेकको हृदय रसाइदिन्छ । जीवन, आत्मा, परमात्मा र जीवनको शुद्धि कहीँ न कहीँ एकै ठाउँमा भेटिन्छ । आमाको छाती नरसाई शिशुले कसरी चुस्नु दूध ? त्यसै गरी कविहृदय रसाएन भने कुन कविले के लेख्नु ? विवेकको उज्यालोले हृदय कञ्चन पारेपछि मात्र लेख्नका लागि उपयुक्त खुराक प्राप्त हुन्छ ।

हृदय दराज हो, भोगाइका सारा वस्तु राख्ने । आजका लेखकको हृदय रिस, राग, तिक्तता र कलहले भरिएको छ । जे छ गाग्रीमा त्यही खनिन्छ लोटामा । विवेक चूडामणिले हृदय शुद्धीकरणको उपाय दिन्छ र मान्छेमान्छेबाट मानव बन्छ र मानवबाट विश्वहित हेर्न सक्ने उदात्त चिन्तनको उज्यालोमा रूपान्तरण हुन्छ । उज्यालोले भरिएपछि त पोखिने पनि उज्यालै त हो आखिर ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असोज ४, २०७६ १८:१६