मानसिक स्वास्थ्य समस्या भएको कसरी थाहा पाउने ? (भिडियाे)

A+ A A-

मानसिक स्वास्थ्यको उपचारमा सबैभन्दा महत्वपूर्ण हुन्छ । तर, शारीरिक रोग वा अन्य समस्याजस्तो मानसिक समस्याको भएको थाहा पाउन गाह्रो हुन्छ ।

त्यसैले यस्तो अवस्थामा परिवारका सदस्य वा साथीभाइको भूमिका महत्त्वपूर्ण हुने मनोरोग विशेषज्ञ डा. अनन्त अधिकारी बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘मन, सोच, विचार तलमाथि पर्न थाल्यो । र, यसले गर्दा परिवार, समूह, समुदायसँगको सम्बन्ध पनि तालमेल मिल्न छोड्यो भने मानसिक समस्या भइरहेको हुन सक्छ भन्ने कुरा याद गर्नुपर्छ ।’

कुनै पनि समस्यासँग जुध्न सक्ने सीमित क्षमता मानिसमा प्राकृतिक रूपमै हुन्छ । तर, कहिलेकाहीँ सामान्य वातावरणसँग मेल नखाने गरी मनमा विक्षिप्तता हुन सक्छ । जसले गर्दा मानसिक स्वास्थ्यसम्बन्धी धेरै समस्याहरू देखिन सक्छन् ।

कति छन्, समस्यामा ?

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार विश्वभर करिब १ अर्ब मानिस मानसिक स्वास्थ्य समस्यामा छन् । संगठनले सन् २०२२ मा सार्वजनिक गरेको तथ्यांकअनुसार सन् २०१९ मा विश्वभर एन्जाइटीबाट ३० करोड, बाइपोलर डिसअर्डरबाट ४ करोड र डिप्रेसनबाट २८ करोड मानिस प्रभावित भएका थिए ।

नेपालमा पनि मानसिक स्वास्थ्य समस्या बढ्दो क्रममा छ । नेपालले बनाएका स्वास्थ्य रणनीति र कार्यक्रममा पनि पछिल्ला वर्षहरूमा मानसिक स्वास्थ्यलाई तुलनात्मक रुपमा विशेष महत्त्व दिन थालिएको छ ।

स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयको राष्ट्रिय मानसिक स्वास्थ्य रणनीति तथा कार्ययोजना २०७७ का अनुसार नेपालमा नसर्ने रोगहरूमध्ये मानसिक रोगले १८ प्रतिशत स्थान ओगटेको छ । तर, नेपालमा मानसिक स्वास्थ्यसम्बन्धी जानकारी असाध्यै कम छ । वर्षाैंदेखि विभिन्न मानसिक समस्या झेलिरहेका व्यक्ति र परिवारलाई पनि आफू वा आफ्नो परिवारको सदस्य मानसिक स्वास्थ्यमा समस्या छ भन्ने जानकारी छैन ।

कसरी थाहा पाउने ?

कुनै व्यक्तिको दिनचर्या नै अप्ठ्यारो हुने गरी समस्या भइरहेको छ । भोक निद्रामा असर परिरहेको छ । अनावश्यक रूपमा चिन्ता हुन थाल्यो । स–साना कुराले त्रसित हुन थाल्यो भने व्यक्तिमा समस्या भइरहेको हुन सक्ने डा. अधिकारी बताउँछन् ।

उनी भन्छिन्, ‘त्यस्तै मुटुको धड्कन तेज गतिमा बढिरहेको छ । तर, मुटुको जाँच गर्दा सामान्य छ । अत्यधिक निद्रा लाग्ने वा निद्रा नै नलाग्ने पनि हुन सक्छ । थकान महसुस हुनेलगायतका शारीरिक लक्षणहरू पनि देखा पर्न थाल्छन् ।’

यस्ता लक्षण दुई हप्ताभन्दा बढी देखा परेमा डिप्रेसनको लक्षण हुन सक्छ । तर, बालबालिकामा मानसिक समस्या भएमा युवा तथा वयष्कभन्दा फरक खालका लक्षण देखिन सक्ने डा. अधिकारी बताउँछन् ।