दुःखमा पनि हिमालतिरै रमाएका चौँरीपालक (तस्वीरहरू)

A+ A A-

चौँरीघ्याङ रहेको डी गोठलाई तन्नेरी हरि भण्डारी र भरत बानियाँले साझेदारीमा धानिरहेका छन् । डी गोठलाई चौँरीको मुख्य गोठ मानिन्छ । स्कुल पढ्ने उमेरमा चौँरीपालनका लागि उकालो चढेका उनीहरू यतै रमाएका छन् ।

चौँरीघ्याङ ताप्लेजुङको सिदिङ्वा गाउँपालिकामा पर्छ । तिम्बु पोखरीको काखमा उनीहरूको गोठ छ । सिदिङ्वाकै कालीखोलाबाट चौँरी गोठमा उकालिएका दुई तन्नेरीहरू पहाडका दु:खमा रमाएको एक दशकभन्दा बढी हुन लाग्यो । यो गोठ कालीखोलाका भीम भण्डारीको हो । भण्डारी गाउँमै झरेर डेरी तथा पशुपालन गर्ने भएपछि हरिलाई जिम्मा दिए । सन्तान आधा-आधा बाँड्ने गरी गोठ, याक, नाक र उराङ जिम्मा लगाए । त्यसअघि हरि बिखे चौरको गोठमा काम गर्थे ।

हरिले गोठ सम्हालेपछि भरतले पनि साझेदारी गरे । भरतका केही चौँरी ल्याएर मिसाए । भरतको चौँरीबाट उत्पादन भएको घ्यु र छुर्पी बाँड्ने गरी बनेको जोडी जमेको छ । हरि २६ वर्ष र भरत २४ वर्षका भए । ‘८ कक्षा पढेपछि गोठ उकालियो । पढाइ बीचमै छाडियो । उसले (भरत) पनि कम मात्र पढ्यो,’ हरि भन्छन्, ‘चौँरी खेदाउन नै बानी पर्‍यो ।'

सुरुमा यो गोठ भीमका दाजु खडकले चलाउँथे । उनी हामेस्टे खोलेर बसेपछि भीमले लिए । भीम पनि गाउँ झरेपछि तन्नेरीको काँधमा गोठ आइपुग्यो । अहिले गोठतिर पनि फोन लाग्न थालेको छ । इन्टरनेट दु:खसुख चल्ने भएकाले फेसबुक र टिकटकमा रमाएका देखिन्थे । बेला-बेला चौँरी र उत्कृष्ट दृश्य पोस्ट गरिरहेका हुन्छन् । ‘यतै बानी परियो । अब जिन्दगी यतै बिताइन्छ होला । दु:ख त छ । तर, यतै रमाइलो लाग्छ,’ भरतले भने ।

गोठमा गफिँदै गर्दा थाङ्मा खोलाका मदन गौतम आइपुगे । ‘हाउ हरि मेरो उराङ यता मिसिएन,’ गौतमले सोधे । ‘हाउ दाइ देखिएन । हाम्रा नि केही याक देखिएनन् र सिक्किम छेउ पुगेर आएँ,’ हरिले जवाफ फर्काए । भरतले देख्यो कि भन्दै सानो आशा मदनले सुनाए । मदन पनि सानै उमेरमा हिमाल चढेका हुन् । थाङ्मा खोला किनारमा उनको गोठ छ । गोठमा बस्दाबस्दै सिक्किमकी पासाङ डोमासँग लभ पर्‍यो । पासाङहरूको सिक्किममा गोठ थियो । प्रेम विवाहमा रुपान्तरण भयो, सन्तान पनि छन् ।

तिम्बू पोखरी जानेहरू पहिले गोठमै बस्थे । अहिले होमस्टे पनि छन् । गोठलाई गोठ-स्टेको रूपमा विकास गरिएको छ । बाटोमा हस्तलाल भण्डारीले आफ्नो गोठमा निस्किन अनुरोध गर्दै थिए । उनको गोठ बिखेचौरमा छ । पहिले यहाँको गोठ भएर बाटो तिम्बु पोखरी जाने बाटो थियो । अहिले पदमार्ग अलिक माथि बनाइएको छ ।

चौँरी पालन गर्ने परम्परा निक्कै लामो छ । घरभन्दा टाढा रहेर पशुपालन गर्नेको कथा निक्कै पुरानो छ । करिब ६ महिना गोठमै बसेर पशुपालनमा खटिनु पर्ने हुन्छ । घरपरिवारभन्दा टाढा रहेर गरिने पशुपालनमा निक्कै दु:ख पनि भेटिन्छ । चौँरी गोठका मालिक र उनीहरूसँगै काम गर्नेहरू हुन्छन् । विगतको तुलनामा गोठ कम छन् भने काम गर्नेलाई जिम्मा लगाउने चलन पनि बढ्दो छ । पाङ्दुवा भन्ने ठाउँमा टार्जन खुदाङको गोठमा बिहान साढे ४ बजेदेखि उराङ दुहुन सुरु भयो । ३० वटाभन्दा बढी उराङ दुहुँदा बिहान निक्कै अबेर भएको थियो । कित्लीमा बसाएको चिया खाँदै दुहुन खटिएका देखिन्थे । दूध तताएलगत्तै घ्यू र छुर्पी बनाउन खटिएका देखिन्थे ।

पाङ्दुवाकै गोठमा भेटिएका सिक्किमका लाक्सा शेर्पाले सानै उमेरदेखि नेपाली गोठमा काम सघाउँदै आएको सुनाए । वर्षामा लेकतिर हुने याक हिउँदमा सन्दकपुरसम्म पुर्‍याइन्छ । उराङ गाउँनजिक आइपुग्छन् । दिनभर चरणमा छोडिने चौँरी साँझ बटुलिन्छ तर हिउँदमा महिनामा एक-दुई पल्ट मात्र हेर्न गइन्छ । हुलमा पनि आफ्ना चौँरी चिन्छन् । हिमाली क्षेत्र सुन्दर छन् । तर, यहाँका दु:ख अनेक छन् । गाउँदेखि दाल, चामल, सब्जीलगायका कुरा बोकेर जोक्पेलाई बोकाएर ल्याउनुपर्छ । भनेजस्तो तरकारी पनि खान पाइँदैन । तर, यही दु:खमा उनीहरू रमाइरहेका छन् ।

गोठको आम्दानी राम्रै छ । याक बिक्री गर्ने, घ्यू, छुर्पी, चम्मरलगायतका सामग्री बेचेर आम्दानी राम्रै हुन्छ । कोरोनापछि याक चीनको तिब्बतमा बिक्री गर्न नपाएपछि हिमाली क्षेत्रका पशुपालक चिन्तित छन् । ताप्लेजुङको ओलाङचुङगोलामाथि मौमाटार भन्ने ठाउँमा याक गोठ छन् । गोठपाल गेले शेर्पा कोरोनाको संक्रमणपछि चीनले टिप्तला नाका बन्द गरेपछि याक बेच्न नपाएको गुनासो पोख्छन् ।

‘वर्षेनि उमेर पुगेको याक बेचेर नयाँ हुर्काइन्थ्यो । कोरोना महामारीपछि बेच्न पाएको छैन । ठूलो घाटा भयो,’ उनले भने, ‘नेपालमा याक बिक्दैनन् ।’ ओलाङ्चुङगोला घर भएका गेलेको जवानी गोठमै सकिएको छ । ‘जिन्दगी त गोठमै सकियो । यतै रमाइलो लाग्छ । छोराछोरी त गोठमा बस्दैनन् होला,’ उनले भने ।

ताप्लेजुङकै फक्ताङलुङ गाउँपालिकामा पर्ने खम्बाचेनकी पेम्बा शेर्पालाई गोठमा बसेर काम गरेको कति वर्ष भयो भन्ने सम्झनासम्म छैन । ५६ वर्षीय पेम्बा बिहे गरेर आएपछि गोठमा याक, चौँरीसँग रमाउन थालेको सुनाउँछिन् । नुपु शेर्पासँग विवाह गरेर आएपछि गोठको जीवन प्रारम्भ भएको उनी सुनाउँछिन् ।

हिमाली तथा उच्च पहाडी क्षेत्रमा याक, चौँरी, भेडी गोठ भएका ठाउँमा हिँडेर जानुपर्छ । खाद्यान्नलगायतका सामग्री बोकेर तथा फन्जु, घोडा वा खच्चडलाई बोकाएर लैजानुपर्छ । भेडीगोठ अहिले कमै मात्र छन् । चाडपर्व, पारिवारिक काम र गोठमा काम नभएका बेला मात्र घरमा आइपुग्छन् । फागुनदेखि असोजसम्म हिमालकै काखसम्म पुग्ने चौँरीहरू चिसो सुरु भएपछि केही तल झर्छन् ।

बिस्तारै कञ्चनजंघा, तिम्बु पोखरी क्षेत्रका चौँरी पालकहरू पर्यटन व्यवसायमा ढल्किँदै गएको देखिन्छ । नयाँ पुस्ताको आकर्षण नहुने, जंगली जनावरको आक्रमण तथा वैकल्पिक व्यवसायका कारण ताप्लेजुङ, पाँचथरका हिमाली तथा उच्च पहाडी क्षेत्रमा चौँरी पाल्ने परम्परा घट्दै गएको पाइन्छ ।

देशभर नै चौँरी गोठ घट्दै गएको नेपाल याक तथा चौँरी कृषक महासंघका अध्यक्ष नुरु शेर्पा बताउँछन् । 'कमाइ राम्रो हुने भए पनि आकर्षण छैन । हिमाली क्षेत्रको समृद्विको आधार, सिंगो नेपालको पहिचानसँग जोडिएको यो पछिल्लो समयमा लोपोन्मुख अवस्थामा छ,’ उनले भने ।