जसले बझाङमा पाँच सय वर्ष राज गरे

A+ A A-

वि.सं. १५०३ मा बझाङ र थलारा राज्य स्थापना भए । बझाङ राज्यमा ६१ जना राजाले शासन गरे । बझाङ बाइसे राज्य हो । त्यसबेला बझाङका चार दिशा पूर्वतर्फ बाजुरा, सान्नी, जुम्ला, पश्चिम तर्फ डोटी राज्य, दक्षिण तर्फ थलारा राज्य र उत्तर तर्फ तिब्बतको खोजरनाथ पुस्तक्याढुंगा र मान सरोबर विभिन्न राज्य सञ्चालित थिए ।

वि.सं १८४८ मा नेपालसँग आश्रय सन्धी गरेको हुँदा वार्षिक ५०१ सिर्तो (स–सना राज्यले ठूला राज्यका राजालाई बुझाउने कर) तिर्ने गरी रजौटा थमौती भएको थियो ।

वीपी कोइराला सरकारको पालामा राज्य रजौटा ऐन, २०१७ र राज्य अदालत उन्मूलन ऐन, २०१७ लागू भएपछि सबै राज्यहरू खारेज भएका थिए । यद्यपि राज्य रजौटा ऐनले सल्यान, बझाङ, जाजरकोट, मुस्ताङ, भिर्कोट, माल्नेटा, दर्ना गरी १७ रजौटालाई मान्यता दिएको थियो ।

राज्य अदालत उन्मुलन ऐन लागू भएपछि राज्य अदालतको ठाउँमा इलाका अदालतको गठन गरिएको थियो । तर बझाङी युवराज ओमजंगले इलाका अदालतको विरोध गरेका थिए । राज्य अदालत कायमै राख्नुपर्ने उनको माग थियो । इलाका अदालत गठनपछि बझाङमा न्यायाधीश उत्तमकुमार पोखरेल आएका थिए । तर बझाङ पुगेका न्यायाधीश पोखरेललाई ओमजंगले असहयोग गरेका थिए । ओमजंगले राज्य अदालतका कागजात न्यायाधीश पोखरेललाई नबुझाई बझाङ, झुटेडाको ज्यान मुद्दामा आफैंले फैसला गरेका थिए ।

त्यसपछि ओमजंगले इलाका अदालतबारे धीरबहादुर सिंह, चन्द्रबहादुर सिंह, बमजंग, शोभान भण्डारी, दैलु विष्ट, भुण्टु खरदार आदिसँग छलफल गरेका थिए । छलफलपछि न्यायाधीश पोखरेललाई कार्यभार सम्हाल्न नदिने निर्णयमा ओमजंग पुगेका थिए । ओमजंग समर्थकले न्यायाधीश पोखरेलसँग रहेका कागजात नियन्त्रणमा लिएका थिए । ओमजंगका समर्थकले कागजात लुटेपछि डोटीबाट बडाहाकिम बद्रीप्रसाद थपलिया प्रहरी तथा मिलिसियाको दलबलसहित बझाङ पुगेका थिए ।

बडाहाकिम थपलिया चैनपुरपारी पानकोटमा मुकाम खडा गरेर बसेपछि ओमजंग समर्थकले सरकारी अधिकारीको रसदपानी रोक्ने निर्णय गरेका थिए । साथै ओमजंग पक्षधरले बडाहामिकसमक्ष आफ्ना माग पूरा भए सहमतिमा जाने निर्णय गरेका थिए । त्यतिबेला ओमजंगका बुबा राजा रामजंगबहादुर सिंह भने बझाङ बाहिर थिए ।

२०१७ भदौ २१ गते ओमजंग समर्थकसँगै पानकोट पुगेका थिए । त्यहाँ बडाहाकिम र ओमजंगबीच छलफल कार्यक्रम तय भएको थियो । त्यहीबेला पानकोट पुल नपुग्दै ओमजंग प्रहरीको घेराबन्दीमा परे । त्यहाँबाट ओमजंग फुत्केर भोपुर पुगेका थिए ।

त्यसपछि प्रहरी र ओमजंग समर्थकबीच झडप हुँदा प्रहरीले गोली चलाएको थियो । घटनामा १ सय ५० भन्दा बढी घाइते भएका थिए । घटनापछि ओमजंग र उनका समर्थकका नाममा पक्राउ आदेश छोड्दै बडाहाकिम थपलिया डोटीतिर लागे । ओमजंगको खोजीमा प्रहरीले बझाङका गाउँबस्तीमा आतंक मच्चाएको थियो ।

घटनापछि ओमजंगले टनकपुर पुगेर सरकारसमक्ष जीवनरक्षाका लागि लागि काठमाडौं आकाशवाणी पठाएका थिए । त्यसपछि ओमजंग र बुवा रामजंग लखनउ पुगेर आफ्ना पुर्खाले सन् १२३६ देखि बझाङमा शासन गर्दै आएको र वर्तमान शासकका वंशजले आफ्नो राज्य खोसेको बताएका थिए । लखनउपछि रामजंग काठमाडौं आई पारष होटेलमा पत्रकार सम्मेलन गर्न खोजेका थिए । तर रामजंगलाई प्रहरीले उनकै निवास महाराजगञ्जमा बन्दी बनाएको थियो । पछि २०१९ असोज १७ गते दार्चुलाको मार्मा लटिनाथको ओढारमा बसेको अवस्थामा शाही सेनाका सिपाही भीमबहादुरले गोली हानी ओमजंगको हत्या गरेका थिए ।

शाही सेनाले पक्राउ परेका पाँच जनालाई २०१९ कात्तिक १४ गते बैतडीको कठपतेमा गोली हानी मारेको थियो । कालु सिंह, भुन्टु सिंह, केशर सिंह, चाकुरे सिंह, मिपाल सिंह, जयसुर सिंह, विष्णु सिंह, राम बहादुर योगी, नर विष्ट, जपसु सिंह, धनी सिंह, खड्गजंग सिंह, जंग सिंह, जैला पौड्याल, धन बहादुर कठायत, रण बबहादुर खत्रीलाई बझाङबाट डोटी चलान गर्ने नाममा डोटीको झिकरानामा शाही सेनाले गोली हानी मारेको थियो ।

यी थिए राजाहरु

१.राई जइमला फट्टा
२.राई संग्राम फट्टा (गोरखाबाट आएका)
३.राजा चुनी राई, सुनिकोट
४.राजा प्रतापदेव राई
५. राजा नरी बम बझाङ (जुम्लाको सिञ्जा राज्यमा मारिए)
६.राजा राजा बम बझाङ
७.राजा श्री बम, सुनिकोट र दाङ
८.राजा जयाती बम बझाङ
९. राजा मलाई बम बझाङ
१०. राजा शक्ति सिंह बझाङ (सन् १४०८ मा मृत्यु)
११. राजा जक्ति सिंह (थलाराका पहिला राजा)
१२. राजा सुजन सिंह बझाङ (सन् १४०८–१४१५)
१३.राजा शाहु सिंह, बझाङ (सन् १४१५–१४४६)
१४. राजा भ्यु सिंह, बझाङ, (सन् १४४६ मा राजा भए, तत्कालै मारिए)
१५.राजा पृथ्वी सिंह, बझाङ, (सन् १५३४ मा राजा भए, तत्कालै मारिए
१६.राजा रतन सिंह, छान्नाका राजा (ठकुरी परिवार)

छोराहरु

राजकुमार मोतल सिंह
राजकुमार पिमेल सिंह
राजकुमार नौरेल सिंह
राजकुमार नौबिसे सिंह
१७.राजा डुंगरा सिंह (बाजुराका राजा)
१८.राजा जितरी सिंह, बझाङ (सन् १५३४–१५६९)
१९.राजा मेधनी सिंह, तल्कोट र छबीस
२०.राजा इन्द्र सिंह, बझाङ, सन् १५६९ मा मारिए
२१. राजकुमार विजय सिंह, पन्ध्रबीस र रनाडा
२२.राजा भैरब सिंह, बझाङ (सन् १५६९–१६०६) १६०६ मा मारिए
२३.राजकुमार मुक्ति सिंह, छबीसद्वारा मुम्ला
२४.राजा दिलीप सिंह बझाङ (सन् १६०६–१६४१) १६४१ मारिए
२५. राजा महेन्द्र सिंह, बझाङ (सन् १६४१ मा राजा भए लगत्तै मारिए)
२६. राजकुमार गगु सिंह पन्ध्रबीस
२७.राजकुमार वीरभद्र सिंह, छबीस
२८.राजा पृथ्वी सिंह, बझाङ, (सन् १६४१ मा डोटी राज्यमाथि कब्जा गर्न जाँदा मारिए)
२९.राजा रतन सिंह, बझाङ (सन् १६७९ मा राजा भए । तत्कालै डोटीका राजा मन्धत शाहीले अपहरण गरी टाउको काटी मारे)
३०.राजा कल्याण सिंह, बझाङ (सन् १६७९–१६८८) सन् १६८८ मा मारिए
३१. राजा अमर सिंह बझाङका ४९ औं राजा (सन् १६८८–१७३०)
३२. राजा समुन्द्र सिंह (समुन्द्र सेना) बझाङका ५० औं राजा (सन् १७३०–१८०४)
३३. राजा रघुनाथ सिंह, बझाङका ५१ औं राजा (सन् १८०४–१८०७) सन् १८०७ मा मारिए
३४. राजा इन्द्र सिंह, बझाङका ५२ औं राजा (सन् १८०७–१८१२ सम्म राज्य सञ्चालन) सन् १८१२ मा मारिए
३५. राजा गजराज सिंह, बझाङका ५३ औं राजा (सन् १८१२ देखि १८६९ सम्म राज्य सञ्चालन) आफ्नो राज्यकालमा सबैभन्दा आनन्द बस्ने राजा, बिहे महाराजा गिर्वाणयुद्धविक्रम शाहकी छोरी सरस्वती कुमारी देवीसँग भएको । सन् १८६९ मा राजा गजराज मारिए ।

छोराहरुः राजा भुपेन्द्र सिंह, राजकुमार विजयकुमार सिंह (चैनपुर), राजकुमार कृष्णबहादुर सिंह, राजकुमार बहादुर सिंह
३६. राजा भुपेन्द्र सिंह, बझाङका ५४ औं राजा (सन् १८६५–१८६९ सम्म राज्य सञ्चालन)

३७. राजा विक्रमबहादुर सिंह, बझाङका ५५ औं राजा, जन्म सन् १८५४, (सन् १८८९ र १९१४–१९२३ सम्म राज्य सञ्चालन), राजा विक्रमबहादुर सिंहका चारवटी पत्नी थिए । तीमध्ये दुईटी चाहिँ प्रधानमन्त्री जंगबहादुर राणाका छोरी थिए । रुद्रकुमारी र मेघकुमारीलाई एउटै यज्ञमा उनले बेहुली बनाएका थिए । ती चारवटीबाट उनका १४ जना छोरा जन्मे । जेठी रुद्रकुमारीदेवीबाट जयपृथ्वीबहादुर सिंह जन्मिए र बझाङी राजाका उत्तराधिकारी पनि भए ।

उनको जन्म १९३४ साल भदौ ७ गते भएको थियो । राजा विक्रमबहादुर सिंहझै मुख्य रानी रुद्रकुमारी पनि परोपकारी र मानवतावादी थिइन् । साथै उनी चेतनाकी ज्योति थिइन् र करुणाकी प्रतिमूर्ति पनि थिइन् । उनी न्यायनिसाफ छिन्न पनि सिपालु थिइन् । बझाङ दरबारमा उनको खुबै प्रभाव थियो । त्यही बेहोरा आसेपासे र कुरौटेले बझाङे राजालाई नकरात्मक रूपले जाहेर गरेपछि त्यहाँ राजारानीबीच भित्रभित्रै भुसको आगो बल्न थाल्यो । अन्ततः राजासँग टिक्न नसकेर रानी आफ्नो राजकुमार चेपेर माइत काठमाडौं गइन् । त्यसबेला जयपृथ्वीबहादुर सिंह आठ वर्षका थिए । राजा विक्रमबहादुर सिंहको मृत्यु १९२३ मा भयो ।

३८. राजा जयपृथ्वी बहादुर सिंह, बझाङका ५६ औं राजा (सन् १८८९–१९१४ सम्म राज्य सञ्चालन) राजा विक्रमबहादुर सिंहले आफ्नी जेठी रानीले छोरो लिएर डाँडो काटेपछि भारतको पिथौरागढमा गएर ठकुरीकी छोरीलाई पोते लगाइदिए । त्यसले रुद्रकुमारी आक्रोशित भइन् । अनि उनले प्रधानमन्त्री वीरशमशेर राणालाई यसबारेको उजुर गरिन् । राणाले पनि बझाङी राजाबाट विक्रमबहादुर सिंहलाई बर्खास्त गराई जयपृथ्वीबहादुरलाई राज्यारोहण गराई दिए । राजा जयपृथ्वीले शिक्षालाई खुबै महत्व दिए । त्यही क्रममा उनले आठजना विद्यार्थी काठमाडौंमा पढ्न पठाए । सामान्य शिक्षा आर्जन गरेपछि ती आठैजना बझाङका विभिन्न अड्डा, स्वास्थ्य र शिक्षण संस्थाका कारिन्दा भए । त्यसपछि पनि उनले त्यहाँका केही प्रजालाई भारतको अलमोडा पढ्न पठाए । साथै उनले काठमाडौंको नक्सालको आफ्नै घरमा सत्यवादी पाठशाला पनि खोले । पछि उनले काठमाडौंको सत्यवादी प्राथमिक पाठशाला बझाङमा सारे । त्यहाँको यो प्रथम विद्यालय थियो । मानवतावाद र शान्तिका नारा घन्काउँदै विश्वभर आफूलाई चिनाए । अन्य थुप्रै समाज सुधारका काम पनि गरे । सन् १९४० अक्टोबर १५ का दिन बैग्लोरमा उनको मृत्यु भयो । उनकी एउटी छोरी शान्ती कुमारी सिंह थिइन् । उनको विवाह श्री नर नारायण शम्शेर जंग राणासँग भयो ।

३९. राजा देविजंग बहादुर सिंह, बझाङका ५७ औं राजा । जन्म सन् १८८४ मा, (सन् १९२३ देखि १९४१ सम्म राज्य सञ्चालन) सन् १९४१ मा उनको मृत्यु भयो ।

४०. राजा रामजंग बहादुर सिंह, बझाङका ५८ औं राजा । जन्म सन् १९०९ र मृत्यु सन् १९४१ मा ।

४१. राजा ओमजंग बहादुर सिंह, बझाङका ५९ औं राजा । राजा ओमजंग सरकार विरोधी काम गरेको भन्दै (सन् १९६०) कारबाहीमा मारिए ।)

४२. राजा दिपकजंगबहादुर सिंह, बझाङका ६० औं राजा । सन् १९६० देखि १९८९ राज्य सम्हाले । राजा महेन्द्र विरविक्रमकी छोरी तथा राजकुमारी शान्ति राज्य लक्ष्मी देवी शाहसँग राजा दिपकजंगबहादुर सिंहले बिवाह गरे । उनले दोस्रो श्रीमतिका रुपमा रानी इन्द्र राज्य लक्ष्मीलाई भित्र्याए । उनका दुई छोरा र एक छोरी थिए । उनको मृत्यु १९८९ मा भयो । उनकी छोरी छाया कुमारी सिंहले जाजरकोटका राजा प्रदिप बिक्रम राणासँग बिहे गरिन् ।

४२. राजा विनोदबहादुर सिंह, बझाङका ६१ औं राजा हुन् । उनले १९८९ मा सत्ता सम्हाले त्यसपछि होटेल शेर्पाका डाइरेक्टर भए ।