गौर हत्याकाण्ड उचालेर मधेशमा ‘पोलिटिकल स्पेस’ खोज्दै प्रभु साह

A+ A A-

७ चैत २०६३ रौतहट जिल्लाको सदरमुकाम गौरमा भएको हत्याकाण्डले यतिबेला मुलुमा राजनीतिक तरंग निम्त्याएको छ । गौर हत्याकाण्ड पीडित संघर्ष समितिसँग माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड नेतृत्वको सरकारले साउन २३ मा पाँचबुँदे सहमति गरेपछि त्यसबाट सत्ता गठबन्धन एक दल जनता समाजवादी पार्टी (जसपा) सशंकित बनेको छ ।

पीडित संघर्ष समितिसँगको भएको सम्झौताको तीन दिनपछि २६ साउनमै जसपाले पत्रकार सम्मेलन गरेर सम्झौताप्रति आपत्ति जनाइसकेको छ । जसपाले उक्त घटना छानबिन गर्न विगतका बनेका छानबिन समितिको प्रतिवेदन सार्वजनिक गर्नुेपर्ने र उक्त घटनाको पुनः उच्चस्तरीय छानबिनका लागि संसदीय समिति बनाउनुपर्ने माग अगाडि बढाएको छ । गौर हत्याकाण्डमा माओवादीका २७ जना कार्यकर्ताको हत्या भएको थियो । र यो हत्याकाण्ड तत्कालीन मधेशी जनाधिकार फोरम र माओवादीबीचको एक झडप थियो । जसपाका अध्यक्ष उपेन्द्र यादवले त्यतिबेला फोरमको नेतृत्व गरेका थिए ।

सरकारले गरेको पाँच बुँदे सम्झौताले सशंकित जसपाका अध्यक्ष उपेन्द्र यादवले प्रधानमन्त्री प्रचण्ड र सत्ता गठबन्धनको प्रमुख दल नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरवहादुर देउवासँग भेटघाट गरेका छन् । जसपाले तत्काल पीडित संघर्ष समितिसँग भएको सम्झौता कार्यान्यन नगर्न सरकारमाथि दवाव सिर्जना गरिरहेको छ । तर जसपाको दबाबले सरकारले समितिसँग गरेको सम्झौता कार्यान्वय गर्छ कि गर्दैन भन्ने यकिन हुन केही दिन कुर्नैपर्छ । तर १७ वर्षअघि भएको घटनालाई लिएर आन्दोलन हुनु र सरकारले छिट्टै समितिसँग पाँच बुँदे सहमति गर्नुले मधेशमा त्यसको विशलेषण फरक किसिमले हुन थालेको छ ।

तत्कालीन समयमा गौर हत्याकाण्डको विषयमा ७ वटा फरक फरक उजुरी परेका थिए । १७ वर्षदेखि ती उजुरीकर्ताहरूले उक्त घटनाका दोषीमाथि कारवाही तथा क्षतिपूर्तिका लागि खासै पहल गरेनन् । न त कुनै राजनीतिक दलले नै यो विषयलाई अगाडि बढाउन सकेको थियो । तत्कालीन नेकपा विभाजन पश्चात केही समयमा लागि नेकपा एमालेमा लागेका र गत निर्वाचनमा स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएर केपी शर्मा ओलीलाई सरप्राइज दिएका नेता प्रभु साहकै कारण यो घटना फेरि ब्युँतिएको विश्लेषण हुन थालेको छ । गौर हत्याकाण्ड हुदाँ उनी माओवादीका नेता मात्र थिएनन् रौतहटमा पार्टीका हर्ताकर्ता पनि थिए ।

कांग्रेसका नेता अफ्ताब आलमको राजनीतिक यात्रा ओरालो लाग्दा नेता साहले गृह जिल्ला रौतहटको दबंग नेताको रुपमा आफ्नो छबी बनाउँदै गए । पछि उनी माओवादी र एमालेबाट पटक पटक मन्त्री बन पनि सफल भए । तर पनि उनले त्यतिबेला गौर हत्याकाण्डलाई अगाडि बढाउन कुनै चासो देखाएनन् । तर आम जनता पार्टी गठन गरेपछि उक्त घटनाका दोषीमाथि कारवाहीसहितकाे मागलाई अगाडि बढाउनुको पछाडि नेता साहको राजनीतिक स्वार्थ रहेको जानकारहरू बताउँछन् ।

लामो समय माओवादी रहेका नेता साह मधेशको राजनीतिमा आफ्नो कद बनाउन सफल भएका थिए । तर एमालेमा प्रवेश र वहिर्गमनले उनले आफ्नो कद बचाउन सकेनन् । कुनै समय नेता साहको निकट मानिएका सासद किरण साह, ज्वाला कुमारी साहले साथ छोडेपछि उनी एक्ला भएका छन् । सधैँ वामपन्थी राजनीति गरेका नेता साह न कांग्रेसको रोजाइमा परे न त मधेशवादी दलकै सहयोगी हुन सके । त्यसपछि उनले बाध्य भएर चुनाव ताका एमालेलाई चिडाउने हिसाबले स्वतन्त्र उम्मेदवार जिताउँ नारा दिएर भए पनि वैश्य समाजको जातीय राजनीतिको रंग दिने प्रयास गरे । तर उक्त अभियान पनि उनको सफल हुन सकेन । पछि आम जनता पार्टी गठन गर्न पुगे ।

पार्टी गठन पश्चात फुर्सदिला बनेका नेता साहले मधेशमा राजनीतिक स्पेस लागि एजेण्डाहरूको खोजी गरिरहेका थिए । पार्टी गठन भएको केही दिनमै सो पार्टीको आम मुस्लिम मोर्चाले मदर्सा शिक्षाको माग गर्दै प्रदेश सरकारलाई घेराउ गरेको थियो । । तर त्यो आन्दोलनले उनको पार्टीलाई खासै सफलता दिलाउने देखिएन । त्यसपछि अर्को एजेण्डाको रुपमा गौर हत्याकाण्डको मुद्दा उठाएका हुन् ।

माओवादीमा हुदाँ मातृका यादव र एमालोमा हुदाँ रघुविर महासेठसँग टसलमा बस्न रुचाउने नेता साह आफ्नै पार्टी संचालन गरेपछि मधेशका एक शक्ति उपेन्द्र यादवसँग टसलमा बस्न खोजेको देखिन्छ । मधेशवादी दलमा अहिले शक्ति भनेको उपेन्द्र यादवसँग मात्रै छ । लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टी (लोसपा)को शक्ति क्षीण भएर कमजोर अवस्थामा पुगेको छ । त्यसैले उनी जसपालाई नै आक्रमण गरी जसपाको शक्तिलाई आफ्नोतर्फ आकर्षण गर्ने दाउमा रहेको एक थरिको विशलेषण छ । मधेशको राजनीतिमा उदाउँदै गरेको जनमत पार्टीले जसपालाई नै विभिन्न विषयमा आलोचना र विरोध गरेर केही शक्ति अर्जन गर्न सफल भएपछि त्यही फर्मुलामा नेता साह रहेको उनीहरूको भनाइ छ ।

जनमतका अध्यक्ष डा.सिके राउत अन्य पार्टीका नेताभन्दा उपेन्द्रसँग नै टसल गरेर मधेशमा आफ्नो पार्टी स्थापित गर्न सफल भए । जनमतले पनि सुरुमा जसपा नेतृत्वको प्रदेश सरकारलाई किसानको मुद्दामा घेराउ गरेको थियो । पछि जसपाकै शक्तिहरूलाई आफ्नो तर्फ तान्ने प्रयास गर्‍यो । त्यसरी नै नेता साह गौर हत्याकाण्ड उठाएर केही माओवादी र केही मधेश केन्द्रित दल जसपा, लोसपाको शक्तिलाई तान्ने दाउमा रहेको जानकारहरू बताउँछन् । राजनीतिक विशलेषक रोशन जनकपुरी प्रभु साहले गौर हत्याकाण्ड उठाउनुको पछाडि अनेकन कारणाहरू रहेको बताउँछन् ।

‘आम जनता पार्टी भर्खर जन्मेको पाटी हो, त्यो पार्टीसँग कुनै एजेण्डा छैन, राष्ट्रिय एजेण्डाहरू माओवादी, कांग्रेस, एमालेको त छँदै छ, मधेशका एजेण्डाहरू मधेशवादी दलहरूले उठाएका छन्,’ उनी भन्छन्, ‘प्रभुसँग कुनै नयाँ एजेण्डा नै छैनन् । माओवादी र जसपा निकटकालाई तोड्न, माओवादीभित्रै असन्तुष्ट रहेकाहरूलाई आफुतिर आकार्षित गर्न प्रभुले गौर हत्याकाण्डका मुद्दा उचालेको हो ।’

‘जसपा मधेशमा पार्टीको संस्थगत विकास भएको पार्टी हो, यसको राजनीतिक स्वरुप निर्माण भइसकेको छ,’ उनी अगाडि भन्छन्, ‘जुन हिसावले जनमतका अध्यक्ष सिके राउतले उपेन्द्रसँग प्रतिस्पर्धा गरेर आफ्नो इमेज बनाए, त्यसरी नै उपेन्द्रलाई टसल दिएर आफ्नो फरक इमेज बनाउन खोजेका छन् प्रभुले । तर त्यसमा उनी कति सफल हुन्छ वा हुँदैन त्यसको भूमिकामा भर पर्छ ।’

यता, आम जनता पार्टीका नेता तथा प्रभु साहनिकट बालकृष्ण सापकोटा भने आफूहरूको कुनै पार्टीसँग प्रतिस्पर्धा नरहेको दावी गर्छन् । उनी भन्छन्, ‘गौर काण्डको मुद्दा हामीले उठाएको होइन, हामीले पीडितहरूले उठाएको मुद्दालाई समर्थन गरेका हो । जुन मुद्दा कुनै पनि पार्टीले उठाएनन् । त्यसकारण पार्टीले राजनीतिक स्वार्थले होइन की त्यहाँको पीडितको न्यायका लागि हामी अगाडि बढेका हौँ ।’

यता, जसपाका प्रवक्ता मनिष सुनम प्रभु साह संघीयता, गणतन्त्रका विरोधीहरूको गोटी बनेको आरोप लगाउँछन् ।

उनले भने, ‘हाम्रो देशका लागि उपेन्द्र यादव संघीयता, समावेशीको प्रर्वतक हुन् । त्यसकारण संघीयता विरोधी, गणतन्त्र विरोधी शक्तिहरू उहाँलाई राजनीतिक अवरोध गर्न खोजिरहेका छन् । त्यसका मतियारको रुपमा प्रभु साह आएका हुन् बाँकी केही होइन । गौर हत्याकाण्डमा उपेन्द्रजीको कुनै संलग्ता छैन, उक्त घटनाको प्रमुख दोषीमध्येका एक प्रभु साह हुन्, उनी भन्छन्, घटना भएको दिन गोरखा, रामेछाप, सिन्धुलीलगायतका स्थानहरूबाट गुण्डा ल्याउने काम त उनले नै गरेका हुन् । घटना गर्ने र घटनाका लागि उस्काउने कानुनको नजरमा दुवै दोषी हुन्छ ।’ पार्टीप्रति लगाउने यस्ता झुठो आरोपले पार्टी कमजोर नभई पार्टी बलियो नै हुने उनको भनाइ छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, भदौ २, २०८० १४:४७