दिगो विकास लक्ष्य प्रगति सुस्त, २०३० सम्म ६० प्रतिशत नकट्ने

A+ A A-

बदलिएको पछिल्लो परिस्थिति र स्रोतको अभावका कारण दिगो विकास लक्ष्य हासिल गर्न कठिन हुने देखिएको छ । नेपालले सन् २०३० सम्म दिगो विकास लक्ष्य हासि गर्ने प्रतिवद्धता जनाएको छ । दिगो विकास लक्ष्य संयुक्त राष्ट्रसंघको ‘छाता परियोजा’ हो ।

मध्यवाधि समीक्षको चरणसम्म आइपुग्दा नेपालले करिब ३० प्रतिशत लक्ष्य हासिल गरेको छ । अहिलेकै गतिमा प्रगति भए सन् २०३० सम्ममा नेपालले करिब ६० प्रतिशत लक्ष्य हासिल गर्ने अनुमान गरिएको छ । दिगो विकास लक्ष्यका राष्ट्रिय परामर्शदाता दामोदर ज्ञवालीको भनाइमा सन् २०३० सम्म औसतमा ५९.७ प्रतिशत लक्ष्य हासिल हुने देखिएको छ । अहिले दिगो विकासका १७ वटै लक्ष्यको प्रगति विवरण अध्ययन भइरहेको छ ।

बुधबार राष्ट्रिय योजना आयोग र संयुक्त राष्ट्रसंघीय कार्यालयको संयुक्त आयोजना भएको कार्यशाला गोष्ठीमा विज्ञहरूले नेपालले समयसीमाभित्र लक्ष्य हासिल गर्न कठिन रहेको बताएका हुन्। यद्यपि, लक्ष्य हासिल गर्न प्रयास भने भइरहने पनि बताएका छन् ।

दिगो विकास लक्ष्य हासिल गर्न नेपालले बर्सेनि २०२५ विलियन डलर खर्च गर्नुपर्ने अवस्था रहेको छ । स्राेतकाे अभावमा नेपालले त्यस अनुपातमा खर्च गर्न सकेको छैन । कुल खर्चमा सरकारले करिब ५४ प्रतिशत, निजी क्षेत्रले ३६ प्रतिशत र बाँकी अन्य क्षेत्रले लगानी गर्नुपर्नेछ ।

बदलिँदो विश्व राजनीति, कोभिड–१९, विश्वमा देखिएको आर्थिक मन्दी, रुस-युक्रेन युद्धलगायतका कारण नेपालको स्रोत थप संकुचनमा परेको छ । यी समस्या विश्वव्यापी भएकोले विश्वका अन्य देशको अवस्था पनि नेपालको भन्दा फरक भने देखिएको छैन । विश्वव्यापी रुपमा हेर्दा दिगो विकास लक्ष्य करिब १२ प्रतिशत मात्र प्रगति भएको छ । मध्यवाधि समीक्षाको चरणमा १२ प्रतिशत मात्रै प्रगति देखिनुलाई संयुक्त राष्ट्रसंघले गम्भीर रुपमा लिएको छ ।

राष्ट्रसंघले विभिन्न देशहरूसँग समन्वय गरी लक्ष्य हासिल गराउन सहयोगी भूमिका निर्वाह गर्दैछ । त्यही क्रममा आउँदो सेप्टेम्बरमा राष्ट्रसंघले दिगो विकाससम्बन्धी शिखर सम्मेलन आयोजना गर्दैछ । उक्त सम्मेलनमार्फत दिगो विकास लक्ष्यको मध्यवाधि समीक्षा पनि हुनेछ । उक्त सम्मेलनमा प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड पनि सहभागी हुने कार्यक्रम रहेको छ । राष्ट्रसंघले उक्त सम्मेलन गर्नुअघि हरेक देशले प्रगति समीक्षा गरिरहेका छन् ।

सरकार, निजी क्षेत्र, सहकारीलगायतका क्षेत्रको सामुुहिक लगानीबाट मात्रै दिगो विकास लक्ष्य हासिल गर्न सकिने विज्ञहरूले बताएका छन् । लक्ष्य हासिलका लाग आर्थिक लगानी निकै ठूलो चुनौतीको रुपमा रहेको छ । राष्ट्रिय योजना आयोगका सहसचिव प्रकाश दाहालले लक्ष्य हासिल गर्न विभिन्न ८ वटा चुनौतीहरू रहेको उल्लेख गरेका छन् ।

दाहालका अनुसार संघ, प्रदेश र स्थानीय सरकारबीचको समन्वय र गुणस्तरीय तथ्यांक, तीनै तहका सरकारले दिगो विकासका लक्ष्यलाई आन्तरिकीकरण तथा स्थानीयकरणमा देखिएको समस्या, सरोकारवाला पक्ष तथा राजनीतिक दलहरूको अपनत्व, साझेदारी, समन्वयका साथै अनुगमन तथा मूल्यांकलनलगायतका विषय चुनौतीको रुपमा देखिएका छन् ।

ती चुनौतीका बाबजुद पनि नेपालले करिब ६० प्रतिशत लक्ष्य हासिल गर्ने संभावना रहेको प्रक्षेपण गरिएको छ। संयुक्त राष्ट्रसंघको अगुवाइमा दिगो विकास लक्ष्यको मध्यवाधि समीक्षा भइरहेको छ । राष्ट्रसंघले हरेक देशका सरकारसँग समन्वय गरेर सन् २०३० को समयसीमाभित्र लक्ष्य हासिल गर्ने परिस्थिति निर्माणका लागि समन्वयलाई तीव्रता दिएको छ । त्यही क्रममा राष्ट्रिय योजना आयोग र संयुक्त राष्ट्रसंघीय कार्यालयले संयुक्त रुपमा कार्यशाला आयोजना गरेका हुन् ।

नेपालले दिगो विकास लक्ष्य हासिल गर्ने क्रममा अन्य देशको तुलनामा राम्रो प्रगति गरेको बताइन्छ । राष्ट्रिय योजना आयोगका उपाध्यक्ष डा. मीनबहादखुर श्रेष्ठको भनाइमा नेपालले सामाजिक क्षेत्रमा भने उल्लेख्य प्रगति हासिल गरेको छ । यद्यपि, आर्थिक क्षेत्रमा लक्ष्य हासिल गर्न कठिन भएको छ र लक्षित उद्देश्य हासिल गर्न आर्थिक हिसाबले समस्या भोगिरहेका बेलामा विकासशील मुलुकमा स्तरोन्न्तिका लागि तोकिएको मापदण्ड हुनुलाई भने सकरात्मक रुपमा लिनुपर्ने बताइएको छ । उपाध्यक्ष श्रेष्ठले आगामी १६ औं पञ्चवर्षीय योजना दिगो विकास लक्ष्य हासिल गर्न सहयोगी हुने गरी निर्माण गर्ने बताएका छन् ।

उपाध्यक्ष श्रेष्ठले भने, ‘नेपालले आर्थिक रूपान्तरणलाई उत्प्रेरित गर्न सम्भाव्यता भएका प्रमुख क्षेत्रहरू पहिचान गरेको छ, जसले लक्ष्य प्राप्तिका लागि सहयोग पुग्नेछ । हाम्रो फोकस हाम्रो अर्थतन्त्रभित्र उत्पादन र उत्पादकत्व वृद्धि, दक्ष मानव पुँजी सिर्जना र समावेशी रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गरी गुणस्तरीय शिक्षा, पहुँचयोग्य स्वास्थ्य सेवा प्रणाली, सुदृढ पूर्वाधार, जिम्मेवार सहरीकरण, सामाजिक सशक्तिकरण, समावेशीता, सामाजिक सुरक्षा, पुँजीगत खर्च, जैविक विविधता संरक्षण र प्रभावकारी सुशासनमा जोड दिइएको छ ।’

कार्यशालामा बोल्दै, नेपालस्थित संयुक्त राष्ट्रसंघीय कार्यालयकी आवासीय प्रतिनिधि हाना सिंगर हाम्दीले दिगो विकास लक्ष्यको प्रगति ग्राफका रेखाहरू नभएको बताइन् । उनले भनिन्, ‘यो स्वस्थ आमा र शिशुहरू, बच्चाहरूले आफ्नो क्षमता अनुसार सीपहरू सिक्नु अनि आफ्नो परिवारलाई आवश्यकता अनुसार खुवाउनु हो । यो संसारको बारेमा हो, जहाँ सबैले मानवअधिकार र मर्यादासहितको जीवनबाट आनन्द लिन्छन् ।’

हानाले लक्ष्य हासिल गर्ने अगाडिको बाटो कठिन देखिएको तर यो लक्ष्य हासिल गर्न सकिने र सक्नैपर्ने बताइन । संयुक्त राष्ट्रको पहलमा सुरु भएका १७ वटा दिगो विकास लक्ष्यमा गरिबीको अन्त्य, शून्य भोकमरी, आरोग्यता र समृद्ध जीवनस्तर, गुणस्तरीय शिक्षा, लैंगिक समानता, स्वच्छ पानी र सरसफाइ, खर्चले धान्न सक्ने स्वच्छ ऊर्जा, मर्यादित काम र आर्थिक वृद्धि, उद्योग, नवीन खोज र पूर्वाधार, न्यून असमानता, दिगो शहर र समूदाय, जिम्मेवारपूर्ण उपभोग तथा उत्पादन,जलवायुसम्बन्धी कारबाही, जलमुनिको जीवन, जमिनमाथिको जीवन, शान्ति, न्याय र सशक्त संस्थाहरू र यी लक्ष्यहरूका निम्ति साझेदारी रहेका छन् ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, साउन ३१, २०८० १८:०५