धार्मिक विभेदविरुद्ध बोल्नु धर्म फेर्नु हो र ?

A+ A A-

धार्मिक विभेदविरुद्ध बोल्नु अर्को धर्म स्वीकार गर्नु होइन । जुन शक्तिको वर्चस्व छ, त्यही शक्तिबाट समाज प्रताडित हुन्छ । र, प्रताडना दिने शक्तिविरुद्ध स्वाभाविक विद्रोह जन्मन्छ । यो नियमसम्मत कुरा हो, चाहे त्यो धर्मकै मामिलामा किन नहोस् ।

अझ भनौँ, जुन समाजमा जुन धर्मको वर्चस्व छ, त्यहाँका नागरिक त्यही धर्मबाट प्रताडित हुन्छन् । त्यसैले त्यही धर्मले लादेको विभेद, अन्धविश्वास, शोषण र थिचोमिचोविरुद्ध आवाज उठ्न थाल्छ र उठ्नुपर्छ । यसलाई कुनै धर्मको प्रचार गरेको मान्न हुँदैन ।

कुनै इस्लाम मुलुकमा गएर हिन्दु धर्मले लादेका विभेदविरुद्ध बोल्नु र हिन्दु मुलुकमा अन्य धर्मविरुद्ध मात्रै बोल्नु समय–सन्दर्भ र सापेक्षताको अर्थ नबुझ्नुजस्तै अर्थहीन हुन्छ । जुन सुन्न नसक्ने मान्छेको अघि गएर जोडदार मौखिक प्रवचन दिएजस्तै एकदमै अर्थहीन, प्रभावहीन र असान्दर्भिक हुन्छ ।

यो मानव समाजको त्यो प्रारम्भिक चरण होइन, जहाँ विज्ञानको उत्पत्ति थिएन र मान्छेहरू चेतना अभावको अन्धकारमा रुमल्लिएका थिए । पानी पर्नु, चट्याङ पर्नु, दिन–रात हुनुलाई रहस्यपूर्ण मान्थे । मानौँ, कुनै अलौकिक अदृश्य शक्तिले यस ब्रह्माण्ड सञ्चालन गरिरहेको छ । र, उसैले सबैखाले घटनाहरू निर्माण गराइरहेको छ । आजको समाज दर्शनशास्त्र र प्राकृतिक विज्ञानले निकै फड्को मारिसकेको वैैज्ञानिक तथ्यहरूमा आधारित आधुनिक समाज हो । रात पर्नु, दिन हुनु, पानी पर्नु र खडेरी हुनु सबै नियमसम्मत छन् । सबैका सैद्धान्तिक आधारहरू छन् ।

१९औँ शताब्दीमै महान् वैज्ञानिक चार्ल्स डार्बिनको जीव विज्ञानमा विकासवादको सिद्धान्तले धार्मिक विश्वासमाथि ठूलै खैलाबैला मच्चाइसकेको छ । दुई शताब्दीअघि नै विज्ञानको आँखामा ईश्वरले आफ्नो अस्तित्व गुमाइसकेको थियो । जगत्‌को सृष्टिकर्ताको रूपमा ईश्वरको अस्तित्व जनमानसका निम्ति आशंकाको कठघरामा खडा भएको थियो ।

आज २१औँ शताब्दीमा मान्छेहरूले आँखा चिम्लिएर धर्मका अन्धताहरूलाई चुपचाप ग्रहण गरून् र धर्मको थिचोमिचोलाई चुपचाप सहिरहून् भन्ने अपेक्षा गर्नु मूर्खतासिवाय केही होइन । आफ्नो समाज र समयका अन्धताविरुद्ध बोल्नेहरूलाई विभिन्न तर्कहीन गालीगलौज र निराधार आरोपहरू मात्रै लगाउनु धार्मिक कट्टरपन्थीहरूको अतिवाद हो ।

समाजमा चेतनाको आँखा बन्द गर्ने, भ्रममा बाँच्ने ‘मदमस्त दासहरू’को मात्रै निर्माण हुँदैन । दासहरूको लस्करबाट स्पार्टाकसहरू जन्मिएजस्तै विश्वको हरेक कुनाबाट हरेक युगमा सचेत, जागरुक वैज्ञानिक, दार्शनिक, चिन्तक र राजनीतिज्ञहरूले जन्म लिन्छन् । आफू जन्मिएको भूगोल र आफू हुर्किरहेको समाजको ढुकढुकी छाम्दै समाजलाई सकारात्मक दिशामा अघि बढाउन भूमिका खेल्छन् । आफ्नो समाज र समयमाथि मडारिएको सामाजिक अन्धविश्वास, कुरीति, कुसंस्कार, शोषण र बेथितिविरुद्ध त्यही धरातलमा उभिएर सापेक्षित आवाज ओकल्छन् ।

दृष्टान्तहरू

आधुनिक समाजको विकाससँगै डार्बिनले मान्छेको रचना यशुद्वारा एडम र इभको रूपमा नभएर एउटा नियम, सिद्धान्तद्वारा हुन्छ भन्ने जीव वैज्ञानिक घोषणा गर्दा तत्कालीन चर्च र उसका धार्मिक कट्टरपन्थीहरूको मान्यतामाथि डढेलो सल्केको थियो । अर्कोतर्फ फ्रान्सेली क्रान्तिको दौरान, समाज र राजनीतिक फेरबदलले निम्त्याएको क्रान्ति र विज्ञानका क्षेत्रमा हासिल उपलब्धिहरूले ईश्वरको अस्तित्वलाई चौतर्फी संशयको घेरामा खडा गरिरएको थियो । जनमानसमा एक प्रकारको अस्थिरता मडारिइरहेको थियो ।

वास्तवमा ईश्वर मान्छेको रचयिता नभएर बरु ईश्वरचाहिँ मान्छेको रचना हो भन्ने सत्यबाट धर्मले आफ्ना अनुयायीहरूलाई सधैँ बेखबर राखिरहन्छ । धर्मको भ्रममा लट्ठिएको मस्तिष्कले न त यो सत्य खोज्न चाहन्छ, न पत्याउन नै ।

अर्का दार्शनिक फ्रेडरिक नित्सेले समाजमा धर्मको एकलौटी प्रभावको अन्त्य भएको जनाउँदै ‘ईश्वरको मृत्यु’ भएको घोषणा गरे । यसप्रति नास्तिकहरूले तर्क गरेको सुनिन्छ, ‘संसारमा ईश्वर नै थिएनन् भने कसरी मृत्युु भयो ? मर्नलाई पहिले जन्मनु पनि पर्छ ।’

यद्यपि, ईश्वरको जन्म नभए पनि अज्ञानतामा अल्झिरहेको मानव चेतनाले ईश्वरलाई जन्म दिएको थियो । र, मान्छेको मस्तिष्कमा ईश्वर बाँचिरहेको थियो । जब अज्ञानतालाई चिर्दै ज्ञानको उदय भयो, विज्ञानले नयाँनयाँ आविष्कार गर्‍यो, तब अज्ञानताले जन्माएको ईश्वर मरिसक्यो र मर्नुपर्छ भन्ने कुराको वकालत नित्सेले गरेको देखिन्छ ।

तर ‘ईश्वर मर्‍यो’ भनेर घोषणा गर्नुको पछाडि नित्सेका आफ्नै तर्क छन् । उनी ‘ईश्वरको जन्म अज्ञानताले भन्दा पनि कमजोरहरूले बलियाहरूमाथि प्रतिशोध साँध्न समाजका मूल्यमान्यतालाई बदलेर आफ्नो विशिष्टताका निम्ति नौला भाष्य निर्माण गर्न गरिएको षड्यन्त्र’ भन्छन् ।

पूर्णतया धार्मिक परिवारमा जन्मिएका फ्रेडरिक नित्से, जसका बाउ हजुरबाउ दुवै चर्चका पादरी थिए, को प्रारम्भिक अध्ययन ख्रिष्टियन समुदायमै भएको थियो । उनी आफैँ पनि बचपनमै बाइबलका विभिन्न अंश कण्ठस्थ पारेर व्याख्या गर्न सक्थे ।

घर, परिवार, समाज सबैतिर ख्रिष्टियानिटीको गहिरो प्रभाव भएको परिवेशबाट उठेका उनी नै ख्रिष्टियानिटीको प्रखर आलोचक भएर निस्किए, किन ? किन ईश्वर मरिसकेको घोषणा गरे ? किनकि उनले ख्रिष्टियानिटीभित्रका खराब मूल्यमान्यता र अन्धताबारे बुझेका थिए ।

ईश्वर नमान्नुमा उनका आफ्नै तथ्यहरू छन् । ख्रिष्टियानिटीमा एउटा न्यारेटिभ निर्माण गरिएको थियो, जसलाई उनी दास र मालिकबीचको शक्ति सम्बन्धमा बदलिएका मान्यताहरूलाई सहज तरिकाले मिथकको रूपमा प्रस्तुत गर्छन् ।

कुनै एक प्राचीन् गाउँमा सुखसयल भोग गरिरहेका शक्तिशाली गुणवान् मान्छेहरूको जमात अर्थात् तत्कालीन ‘मालिक’हरूले ‘आफूहरू सही र आफ्नो सेवा गरिरहेका दु:खी, दासहरू खराब हुन्’ भन्ने परिभाषा निर्माण गरेका थिए । त्यसको प्रतिकारमा ख्रिष्टियानिटीको माध्यमबाट दासहरूले आफ्नो अवस्थालाई विशिष्ट देखाउन ‘दु:ख जीवनको अभिन्न अंग हो । मानिस पापको भारी हो । पापी मानिस आफ्नो पाप कटाउन जीवनभर दु:ख भोगिरहेको हो । त्यसैले जो दुःखी हाे, त्यो असल हो । जो सुख भोग गरिरहेको छ, त्यो खराब हो’ भन्ने न्यारेटिभ निर्माण गरिएको कुरा उनी प्रस्तुत गर्छन् । र, यसलाई नित्सेले ‘दासहरूको आफैँलाई झुक्याउने काम’ (Self–deception) भनेर व्याख्या गरेका छन् ।

नित्से भन्छन्, ‘ख्रिष्टियानिटीले मानिसलाई पश्चात्तापको भारी बोकाएको छ, जहाँ हरेक धार्मिक मानिस आफूलाई दोषी र ऋणी ठान्न अभिशप्त छन् । यसबाट मानिसको मनोविज्ञानमा गहिरो नकारात्मक प्रभाव परेको छ । ‘विल टु पावर’ भन्ने पुस्तकमा नित्सेले भनेका छन्, 'पादरीहरू र धर्मलाई नकार्ने एउटै तरिका हो, उनीहरूले गरेका गल्तीहरू लाभदायक नभएको मात्रै होइन, अचाक्ली हानिकारक पनि छन् भनेर देखाइदिने ।'

आधुनिक युगमा ईश्वरको अस्तित्वमाथि प्रश्न गर्ने यी एक्ला दार्शनिक थिएनन् । डेभिड ह्युमले आफ्नो दर्शनमा ईश्वरको अस्तित्व र धार्मिकतालाई पूर्ण रूपमा बहिष्कार गरेका थिए । इम्यानुएल कान्ट धर्मविरोधी नभए पनि चर्च र पादरीले अभ्यास गरेको भूमिकाका कडा आलोचक थिए ।

सुकरातलाई त एथेन्सका शासकहरूले देवताहरूको अपमान गरेको र युवाहरूलाई बरालेको आरोप लगाएर हेम्लक विष नै सेवन गराउन लगाइएको थिए । यस्तै आरोप एरिस्टोटलमाथि पनि छ । स्थानीय देवताहरूको सम्मान नगरेको र धर्ममा आस्था नराखेको भन्दै एथेन्सका शासकहरूले उनीमाथि कटु आलोचना गरिरहन्थे ।

किताबहरूमा घोत्लिरहँदा आनन्द महसुस गर्ने र बचपनमै आफू लेखक बन्ने निर्क्योल गरेकी अत्यन्तै पठनशील, धर्ममा गहिरो झुकाव राख्ने आमाले हुर्काइरहेकी किशोरी छोरी सिमोनले १४ वर्षकै उमेरमा घोषणा गर्छिन्, 'आमा म प्रार्थना गर्दिनँ, मलाई तिम्रो यशुमाथि विश्वास छैन ।'

सायद सिमोनको जन्म पेरिसमा नभएर नेपाल या भारतमा भएको भए उनी भन्दी हु, 'आमा, म तिम्रो देवताको पूजा गर्दिनँ, मलाई तिम्रो ब्रह्मामाथि कुनै विश्वास छैन ।'

बिस्तारै स्त्री चेतनाको विकास हुँदै जाँदा उनले आफ्ना कृतिहरूमा धार्मिक अन्धता र विभेदको निन्दा गर्न कतै चुकेकी छैनन् । प्रथम मानवको रूपमा आदम पुरुषलाई जन्म दिने, उसको मनोरञ्जनका निम्ति छुट्टै स्वायत्त अस्तित्व नभएको, उसकै एक हड्डीबाट अधीनस्थ वस्तु बनाएर इभलाई निर्माण गर्ने, लोभ लालचमा परी परमेश्वरले वर्जित गरेको फल खुवाएर आदमलाई पापको मार्गमा लैजाने, समस्त मनुष्यको अस्तित्वलाई संकटमा पार्ने बुद्धिहीन र लोभी स्त्रीको परिभाषा निर्माण गर्न इभलाई जन्म दिने ईश्वरप्रति उनको कुनै झुकाव रहेन । यस्ता कपोलकल्पित ग्रन्थहरू रचेर प्रकारान्तरमा महिलालाई अन्यायको दर्जामा धकेल्ने र पापी, बुद्धिहीन, लोभीजस्ता अपमानजन्य भाष्यहरू निर्माण गर्ने धार्मिक मान्यताहरूको उनले आजीवन आलोचना गरिरहिन् ।

इस्लाम धर्मका कमजोरीहरूमाथि आलोचनात्मक टिप्पणी गरेका कारण थुप्रै कृतिहरूकी सर्जक तसलिमा नसरिन इस्लाम कट्टरपन्थीहरूको निसानामा परेर निर्वासित जीवन बाँच्न बाध्य बनिन् ।

पछिल्लो समय इरानमा गरिएको हिजावविरोधी आन्दोलनले यो पुष्टि गर्छ कि, संसारको कुनै पनि कुनामा कुनै पनि धर्मले लादेको निरंकुशतामाथि सम्बन्धित समुदायबाट संगठित विद्रोह निर्माण हुन्छ । किनकि खुकुरीलाई अचानोको पिर थाहा नभएजस्तै निश्चित जात, धर्म, भूगोल र साम्प्रदायिक हिंसा भोगेको मान्छेलाई त्यो पीडाको घनत्व राम्रोसँग थाहा हुन्छ । दोस्रोले भोगेको पीडाको आकलन त हुन सक्छ तर अनुभव हुँदैन ।

जर्मन दार्शनिक कार्ल मार्क्सले धर्मलाई अफिम भनेका छन् ! यो कुन सन्दर्भमा र कसरी भने भन्नेमा धेरै व्याख्या र मतभिन्नताहरू पाइन्छन् । धर्मवादीहरूले ‘धर्म दुःखको निदान गर्ने औषधि हो’ भनेर आफूअनुकूल अपव्याख्या गरेको पनि देखिन्छ ।

हिजाव मिलाएर नलगाउँदा कपाल बाहिर देखिएकै कारण मसिहा अमिनीलाई त्यहाँको प्रशासनले गिरफ्तार गरेर यातना दिने क्रममा मृत्युु भएपछि इरानमा हिजावविरोधी आन्दोलन चर्किएको थियो । जब अत्याचार चरमोत्कर्षमा पुग्छ, त्यो असह्य हुन्छ । धर्मको नाममा महिलाको पोशाक छनोटको स्वतन्त्रतामाथि बन्देज लगाउने र महिला शरीरलाई शिरदेखि पाउसम्म ढाकेर हिँड्न बाध्य बनाउने इस्लाम धर्मको ज्यादतीमाथि इरानी महिलाले हिजाव हावामा उडाएर र कपाल काटेर सानदार विद्रोह गरेको दृष्टान्तले विश्वमा धार्मिक अतिवादीहरूको होस नै उडाइदिएको छ । जुन धर्मबाट जहाँका नागरिकहरू प्रताडित छन्, त्यही धर्मविरुद्ध त्यही ठाउँ र समुदायबाट नै विद्रोह निर्माण हुन्छ भन्ने कुराको यो जल्दोबल्दो उदाहरण हो ।

नेपाल र यहाँको धार्मिक वर्चस्व

नेपालमा अन्य धर्महरू अस्तित्वमा रहे पनि हिन्दु धर्मकै वर्चस्व छ । स्वाभाविक रूपले यहाँका नागरिकहरू हिन्दु धर्मभित्रका विभेद र हिंसाबाट प्रताडित छन् । जहाँ प्रताडना हुन्छ, त्यहीँबाट विद्रोह हुन्छ भनेजस्तै हिन्दु धर्मभित्रका उत्पीडनका विरुद्ध यही समुदायबाटै विद्रोह जन्मिरहेको हुन्छ ।

मूलतः हाम्रो समाज हिन्दु धर्ममा आधारित ब्राह्मणवादी पितृसत्तात्मक छ । जसका कारण यहाँका बहुसंख्यक दलित समुदायहरू यस संरचनाको ज्यादतीबाट लगातार पिसिँदै र दलिँदै आएका छन् । ब्राह्मणवादी पितृसत्ताकै मूल चरित्रका कारण हजारौँ वर्षदेखि महिलाहरू यहाँको धर्म, संस्कृति र परम्पराले लादेका विभेदहरूले थिचिँदै आएका छन् ।

वर्ण व्यवस्थामा आधारित मान्यताअनुसार ब्रह्माले पैतालाबाट जन्म दिएका कारण अछुत करार गरिएर सधैँ सेवकको रूपमा समाजमा दबिएका दलित समुदायका व्यक्तिहरूले 'यदि म मान्छे भएर पनि निकृष्ट दर्जामा दर्ज दलित तिम्रो धर्म र तिम्रो धर्मका मान्यताहरू अस्वीकार गर्छु, म तिम्रो ब्रम्हालाई मान्दिनँ, म तिम्रो वर्ण व्यवस्थालाई अस्वीकार गर्छु, मलाई वर्जित गर्ने र सँघारमै रोक्ने तिम्रो मन्दिर, देव देवताहरूलाई अस्वीकार गर्छुु' भन्छन् भने यो उनीहरूले गरेको हिंसा र विभेदविरुद्ध विद्रोहको ऐलान हुन्छ । त्यो उनीहरूको आत्मसम्मान र अधिकारको कुरा पनि हुन्छ ।

धर्म संस्कृतिको नाममा होस् या कथित् परम्परागत सामाजिक मूल्य मान्यताको नाममा– विभेद, हिंसा र थिचोमिचो आजको समयमा मान्य छैन । त्यसको खुलेर विरोध गर्नु कुनै आयातित, फन्डित या कतैबाट परिचालित मिसनरी डलरवादी हुनु हुँदै होइन । बरु दबिएको मान्छेले मुक्त हुन चलमलाउने तरङ्ग हो ।

विश्वको कुनै पनि धर्ममा महिलाको अस्तित्व सधैँ गौण भएजस्तै र धर्मको जगबाट विभेद नै मुखरित भएजस्तै नेपालमा पनि हजारौँ वर्षदेखि महिलाहरू धर्मका अन्धताहरूमा पिल्सिन बाध्य छन् । संस्कृतिभित्र छिरेको धर्मले मिथकीय रूपमा पाप र धर्ममा निहित विभेदका कथा कहानीहरू रचेर त्यसलाई नै सत्य करार गरी धर्मका नाममा हिंसा, विभेद र अपमानलाई मान्य तुल्याइरहेको अवस्था छ ।

अझ महिलाको मानसिकतालाई उठ्नै नसक्ने गरी दबाएर दासताकै वरिपरि सुखानुभूति हुने अवस्था निम्त्याइरहेको छ । फ्रेडरिक नित्सेको दर्शनमा दासहरूले आफ्नो अवस्थामाथि ख्रिष्टियानिटीको माध्यमले ‘दु:खी हुनु नै असल हुनु हो, धर्मात्मा हुनु हो’ भन्ने पाप र धर्मको न्यारेटिभ निर्माण गरेजस्तै नेपाली महिलाहरू पनि यो स्वीकार गर्न अभिशप्त छन् कि– ‘महिला हुनु भनेको दु:खी हुनु हो, अर्थात् पति परमेश्वरकी पूजक, दास या सेविका हुनु हो, यही नियति हो, यही भाग्य हो र धर्म हो । यसकै माध्यमबाट महिलाहरूले स्त्री योनीमा जन्मनुको पाप पखालेर धर्मको मार्ग तय गर्छन्’ भन्ने न्यारेटिभ स्वीकार गरिरहेका छन् ।

संस्कृतिको नाममा विकास भएका महिलाद्वेषी पर्वहरू तीज, ऋषि पञ्चमी, श्रीस्वस्थानीजस्ता महिला अस्तित्वमाथि उपहास गर्ने छद्म पर्वहरू खुसीसाथ मनाउने माहौल बनिरहेको छ । जबकि महिनावारी एक शारीरिक प्रक्रिया हो, त्यही प्रक्रियाहुँदै यस सृष्टिको चक्र चलेको छ भन्ने कुरा विज्ञानसम्मत छ । तर, धर्मका निम्ति यो वैज्ञानिक कुरा नभएर कुनै पूर्वजन्मको पापको फल हो । त्यही पाप कटाउन अनेक मिथकहरू कहेर महिलाको योनी शुद्धताको धार्मिक विधि यिनै महिलाद्वेषी पर्वहरूको दौरान गरिन्छ, गराइन्छ । सांस्कृतिक वर्चस्वको माध्यमबाट यिनै पर्वहरूमा मदमस्त हुने र रमाइलो गर्ने परिपाटी निर्माण गरिन्छ ।

संस्कृतिको नाममा विकास भएका महिलाद्वेषी पर्वहरू तीज, ऋषि पञ्चमी, श्रीस्वस्थानीजस्ता महिला अस्तित्वमाथि उपहास गर्ने छद्म पर्वहरू खुसीसाथ मनाउने माहौल बनिरहेको छ । जबकि महिनावारी एक शारीरिक प्रक्रिया हो, त्यही प्रक्रियाहुँदै यस सृष्टिको चक्र चलेको छ भन्ने कुरा विज्ञानसम्मत छ ।

कुरान, जसले महिलाहरूलाई ‘खेतीको’ उपमा दिएको छ । बाइबल सधैँ अधीनता चाहन्छ, अधीनता स्वयम् शोषण हो । हिन्दु धर्म– जसले एकातर्फ महिलालाई देवी बनाएरै महान् भनेको छ भने अर्कोतर्फ देवी बनाएरै सम्पूर्ण शोषणको हद पार गरेको छ । महान् बनाइदिएरै दासत्व स्वीकार्न सक्ने कूटनीति अपनाएको छ । जब कोही यस्तो कूटनीतिलाई पहिचान गरेर आफ्नो अस्तित्वबोधको टकरावसहित त्यस्ता धर्मका मान्यताहरूलाई अस्वीकार गर्छ भने त्यो चेतनशील कुरा हुन्छ । दासत्वमाथिको विद्रोह हुन्छ । अर्को धर्मको प्रचार हुँदैन । दमनविरुद्ध उन्मुक्तिको ऐलान हुन्छ ।

धर्मको अफिम

जर्मन दार्शनिक कार्ल मार्क्सले धर्मलाई अफिम भनेका छन् ! यो कुन सन्दर्भमा र कसरी भने भन्नेमा धेरै व्याख्या र मतभिन्नताहरू पाइन्छन् । धर्मवादीहरूले ‘धर्म दुःखको निदान गर्ने औषधि हो’ भनेर आफूअनुकूल अपव्याख्या गरेको पनि देखिन्छ । तर धर्मको काम भनेको एउटै हुन्छ– क्षणिक भ्रम सिर्जना गर्नु ।

दु:खी मानिसलाई धर्मको सहारा लिएर ‘ईश्वरले तिमीमाथि कृपा गर्छन् र तिम्रो दु:खको अन्त्य हुन्छ’ भनेर क्षणिक आश्वासन दिँदा आफ्नो आस्थाका आधारमा केही समय त्यो दु:खी मानिस आफ्नो दु:खको जिम्मा ईश्वरलाई दिएर निश्चिन्त रहन सक्ला । तर, दु:खको अन्त्य ईश्वरले गर्छन् भन्नु उसलाई झुटो आश्वासनमा अलमल्याएर दु:खसँग लड्ने स्वयम्‌को प्रयत्नबाट टाढा राख्नु मात्रै हुन्छ । धर्मले सदियौँदेखि यही काम गरिरहेको छ ।

धर्मले भन्छ, 'यो सृष्टि ईश्वरको अनुकम्पा हो र स्वयम् मान्छे पनि ईश्वरकै रचयिता हो ।' तर, वास्तवमा ईश्वर मान्छेको रचयिता नभएर बरु ईश्वरचाहिँ मान्छेको रचना हो भन्ने सत्यबाट धर्मले आफ्ना अनुयायीहरूलाई सधैँ बेखबर राखिरहन्छ । धर्मको भ्रममा लट्ठिएको मस्तिष्कले न त यो सत्य खोज्न चाहन्छ, न पत्याउन नै ।

अहिले सामाजिक सञ्जालमा विभेदविरुद्धको आवाजलाई डलरवादी, फन्डितलगायत विभिन्न अन्य मुलुकबाट परिचालित शक्ति भनेर अर्थ्याउने र सामूहिक प्रहारदेखि तुच्छ गालीगलौज गर्ने प्रवृत्ति हुर्किरहेको छ । लोकतन्त्रमा आधारित धर्मनिरपेक्ष भनिएको राज्यमा यस्तोखालको धार्मिक कट्टरताले पुष्टि गर्छ कि– धर्मले निर्माण गर्ने भनेकै धार्मिक कटरपन्थीहरू हो ।

कोही एउटा धर्मको विभेदबाट आजित भएर अर्को धर्ममा मुक्ति खोज्छ भने त्यो उसको अज्ञानता हो । तर, आफूसँग सम्बन्धित धर्मका अन्धताविरुद्ध बोल्नु अर्को धर्मको अनुयायी हुनु होइन । समय सन्दर्भ र भूगोल सापेक्षित आवाज निकाल्नु हो ।

धार्मिक अतिवादीहरूले यो बुझ्न आवश्यक छ कि– धार्मिक अन्धविश्वास र थिचोमिचोविरुद्ध बोल्नेहरू सधैँ इसाई या मिसनरी फन्डित डलरवादी हुँदैनन् । ईश्वरको अस्तित्व अस्वीकार गर्ने नास्तिकहरू पनि हुन्छन् ! जगत्‌लाई भौतिक पदार्थको उपज मान्ने भौतिकवादीहरू पनि हुन्छन् र सबैखाले अन्धविश्वास कुरीति, विभेद, दमन र हिंसाविरुद्ध बोल्ने समाजका सचेत नागरिक बौद्धिक र प्रगतिशीलहरू पनि हुन्छन् ।

'सक्छौ भने अन्य धर्मको विरोध गर' भनेर चुनौती दिने नेपाली कट्टरपन्थीहरूले यो कुरा ग्रहण गर्न आवश्यक छ– जर्मनमा सिमोनले प्रथम मानवको रूपमा एडमलाई जन्म दिने यशुलाई लल्कार गरेजस्तै नेपाली महिलाहरूले पनि ब्रह्मा र ब्रह्माले जन्माएको मनुलाई लल्कार्न सक्नुपर्छ । यो नै यहाँको भूगोल, परिवेश र समयले निम्त्याएको स्वाभाविक विद्रोह हो । ख्रिष्टियन सोसाइटीमा जन्मिएका फ्रेडरिक नित्सेहरूले ख्रिष्टियानिटीको विरोध गरेजस्तै हाम्रो सोसाइटीमा हिन्दु धर्मको आलोचना हुनु स्वाभाविक र नियमसम्मत कुरा हो । यही समयसापेक्ष र प्रभावशाली आवाज हो ।

बर्तोल ब्रेख्तले भनेको सत्य हो– 'के अध्याँरो समयमा गीत गाइन्छ ?' हो, गाइन्छ तर अध्याँरोकै गीत गाइन्छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, साउन ३०, २०८० ०७:२७