हिजाेआजका गीत/संगीतमा रचना स्तर

A+ A A-

मूलतः सांगीतिक सिर्जनाहरू मनोरञ्जनका लागि तयार गरिएकाे मान्ने गरिन्छ । यद्यपि गीत बेलाबेला क्रान्तिका लागि अथवा समाज परिवर्तनका लागि पनि बन्ने गरेका छन् । गीतले सेलिब्रेसनको एक अत्यावश्यक भूमिका पनि निर्वाह गरेको हुन्छ, जस्तै; सन् २०१० को फिफा वर्ल्ड कप सङ 'वाका वाका' कतिले सम्झनुहुन्छ ? त्यो गीत अहिले सुन्दा पनि फुडबलमय भावना जागृत भएर आउँछ ।

त्यसो त, गीत/संगीतको सांस्कृतिक पक्ष झनै गहिरो हुन्छ । अर्कोतिर गीत/संगीतले भाषा र साहित्यको अटुट सेवा गरेको हुन्छ । यो कुराको महसुस गर्दै २०१६ को साहित्यतर्फको नोबेल पुरस्कार मेरा प्रिय गायक बब डिलनलाई दिइएको थियो । उनका गीत/संगीतमा कवितात्मक चेतना प्रचुर मात्रामा पाउन सकिन्छ । यसर्थ गीत/संगीतले भाषा साहित्यको मर्म बोकेको हुन जरुरी छ ।

वरिष्ठ पत्रकार एवं लेखक विजयकुमार पाण्डे आजको युगलाई वैश्ययुग हो भन्छन् । सबै कुरा पैसामै जोडिने यो वैश्ययुगमा नेपाली भाषा साहित्यको सेवाका निमित्त कसको ध्यान जान्छ र ? त्यसैले सबैभन्दा अग्रसरता गीत/संगीतले नै लिनुपर्छ । परिस्थिति यस्तो छ कि रोजगारीका लागि आज पैसा खर्च गरेर चाइनिज, जापानिज, कोरियन, फ्रेन्च, जर्मन, पोर्चुगिजजस्ता भाषाहरू सिक्न परिरहेको छ । यस्तोमा नेपाली भाषाको स्याहारसुसार नेपाली गीत/संगीतले नगरे कसले गर्छ ? आफ्नो भाषाको महत्त्व कस्तो हुन्छ भनेर नाट्य सम्राट बालकृष्ण समले लेखेका छन्

'भाषा हो सभ्यता हाम्रो सारा उदय उन्नति । जित वैभव भाषामै बाँच्दछन् पछिसम्म यी ।'

त्यसो भए हिजाेआज बन्ने गरेका गीतहरू के हाम्रो भाषाको उन्नतितिर उन्मुख छन् त ? के आजकलका गीतहरूले भाषा साहित्यको उल्लेख्य सेवा गर्न सकेका छन् त ? उत्तर धरमराउने खालको छ ।

कुनै पनि गीत/संगीत समुन्नत बन्नुमा त्यसका शब्दहरू सशक्त हुन जरुरी छ । भारतीय लेखक कवि तथा गीतकार जावेद अख्तरले 'गीत एउटा सुन्दर स्त्री हुन्थ्यो भने शब्द उसको चरित्र हो' भनेका छन् । चरित्र जति उच्चकोटीको हुन्छ, उसको महत्त्व पनि उतिकै माथिल्लो कोटीको एवं दीर्घकालीन हुन्छ । के हिजाेआज नेपाली गीतका शब्दहरूले त्यो चरित्रको महत्त्व कायम राखेका छन् त ? यसै सन्दर्भमा समीक्षक प्रकाश सायमीको एउटा साक्षात्कार हेर्ने मौका पाएको थिएँ । उनका अनुसार, नेपाली गीत/संगीतको स्तरको कुरा गर्ने हो भने सबैभन्दा स्तर खस्केको भनेको लिरिक्स अर्थात् शब्दमा हो । उनले हिजाेआजका गीतका शब्द लेखनप्रति चिन्तासमेत व्यक्त गरेका छन् ।

हिजाेआजका गीतमा थुप्रै कमजोर पक्षहरू भेटिन्छन् । 'म पनि गीत लेख्छु नि' भनेर रहरैरहरमा हल्काफुल्का ख्यासख्यास केही शब्दहरू कोरेर गीत बनाउन हतार गर्ने परिपाटी देखिन्छ । गीतहरूमा उच्चारणको समेत निकै समस्या छ यो पुस्तामा । सम्झन्छु– केही वर्षअगाडि एक चर्चित युवा गायकको एउटा गीत आएको थियो, जसमा शब्द थियो, 'बसूँ सधैँ म बाँधेरै' । लाखौँपटक हेरिसकिएको उक्त गीतमा 'बाँधेरै'को 'बाँ'को उच्चारण 'पा' सुनिन गएको थियो, जसले गर्दा गीत नै अलिक असहज महसुस भएको थियो । यही शब्दमा ट्रोलहरू पनि बने ।

हिजाेआज लोकदोहोरी गीतहरूमा प्रयोग हुने सस्ता प्रचारबाजीयुक्त शब्दहरू अझ भनौँ, द्विअर्थी शब्दहरूले साहित्यको मर्म त छाड्नुस्, गीतको आधारभूत धर्मसमेत धान्न धौधौ परेको देखिन्छ, यो दुर्भाग्यपूर्ण छ ।

त्यस्तै, 'तिम्रो मन' लाई 'थिम्रो म्वन्' भनेर गाउँदा बेसी स्वाग देखिने, पप/रक फ्लेवर आउनेजस्ता गलत धारणा पनि छ, आजको पुस्तामा । त्यस्तो सोच राख्नेहरूलाई एकपटक कवि शिरोमणि लेखनाथ पौडेलको बहुचर्चित कविता १९७४ एडीद्वारा गाइएको 'पिँजडाको सुगा' सुन्न अनुरोध गर्दछु । अरु पनि थुप्रै रक गीतहरू छन्, जसले शुद्ध नेपाली लवजमै मीठो अनुभूति दिएका छन् ।

शब्दहरूको असंगतिको कुरा गर्दा अर्को समस्या पनि छ । एक जना गायिका छिन्, जो मेरो पनि प्रियमध्येमै पर्छिन् । गीत सरर बग्दै जाँदा एउटा उनको चर्चित गानामा उनले 'पानीको पडल' भन्ने वाक्यांश प्रयोग गरिन् । पबाट पानी, पबाटै पडल भनेर आलङ्कारिक बनाउन खोजेकी हुन् कि, उनैलाई थाहा होला । तर, यो पानीपछि पडल जोडिएर आउँदा कानलाई बिझाएको छ । यस्ता कुराहरूमा ध्यान दिन जरुरी छ । शब्दशिल्प कलाको विकास गर्दै जानुपर्छ ।

हिजाेआज लोकदोहोरी गीतहरूमा प्रयोग हुने सस्ता प्रचारबाजीयुक्त शब्दहरू अझ भनौँ, द्विअर्थी शब्दहरूले साहित्यको मर्म त छाड्नुस्, गीतको आधारभूत धर्मसमेत धान्न धौधौ परेको देखिन्छ । केवल सस्तो र बिकाउ गीतहरू पस्केर क्षणिक चर्चा कमाउन खोज्ने केही युवाहरू देखापर्नु दुर्भाग्यपूर्ण छ । अर्कोतिर औसत गीतहरूकै भ्युज पनि निकै पुगेको देखिन्छ । हुन त भ्युज मात्रै पनि सफलताको मानक हो कि हैन, त्यो आ-आफ्नो दृष्टिकोण होला । तर, भ्युज गुणस्तरको अब्बल मानक भने किमार्थ मान्न सकिन्न ।

लोक, कन्ट्री, ईडीएम, ज्याज पप, रक, आधुनिक जुनसुकै जनराको गीत होस्, एउटा अब्बल सिर्जना सधैँ अब्बल हुन्छ । उपभोक्तावादी युग भन्दैमा गीत/संगीतलाई बजारे वस्तु बनाउन मिल्छ ? आफ्नो भ्युअरसिप धेरै छ भनेर स्तरहीन सिर्जनाहरू किन पस्कने ? जसको फ्यान फलोइङ धेरै छन्, उनीहरूको जिम्मेवारी त नेपाली भाषामा उच्चकोटिका सिर्जनाहरू प्रस्तुत गर्ने हुन्छ, न कि दर्शक स्रोताहरूलाई हल्काफुल्का गीत/संगीत दिने ।

बाटो बिराउन खोजेमा स्रोताहरूलाई सही ट्र्याकमा तानेर ल्याउने जिम्मेवारी पनि आजका फ्रन्टलाइन युवा संगीतकारहरूको हो । त्यसो गर्नका निमित्त आवश्यक परेको खण्डमा हाम्रा दिग्गजदिग्गज भेट्रान गीतकारहरू आज पनि सक्रिय हुनुहुन्छ । उहाँहरूसँग सल्लाह सुझाव लिन पनि सकिन्छ । आवश्यक परे गीत लेख्ने प्रशिक्षण नै लिए पनि जाती नै होला । सिक्नका लागि केलाई अप्ठयारो मान्नु ? नेपाली गीत/संगीतमा शब्दहरूमा मिहिनेत गर्ने बानी बसाल्न अब ढिला गर्न हुन्न ।

त्यसो त नयाँ आएका सबै गीति सिर्जनाहरू कमसल, एकैनासका छन् भन्न खोजिएको भने विल्कुल हैन । थुप्रै नयाँ प्रतिभाशाली युवाहरू पनि उदाएका छन्, जो आफैँ गीत लेख्छन्, संगीत गर्छन् र गाउँछन् पनि । उनीहरूलाई आजको प्रविधिको युगमा फुल्न, फस्टाउन र फैलिन निकै सहज पनि भएको छ । उनीहरूलाई सुन्दर भविष्यको शुभकामना !

जाँदाजाँदै स्वरसम्राट नारायण गोपालले गाउनुभएको कवि हरिभक्त कटुवालले लेख्नुभएको गीतको अंश नमुनाको रूपमा राख्दै छु:

'कतिकति आँखाहरू बाटो छेक्न आउँछन्
परेलीमा बास माग्न कति आँखा धाउँछन्
यति धेरै मानिसका यति धेरै आँखाहरू
मलाई भने तिम्रै आँखा रोजूँरोजूँ लाग्छ है
रोजूँरोजूँ लाग्छ है ।'

प्रकाशित मिति: शनिबार, साउन २७, २०८० १०:००