कमरेड, मुन्टो देखाउँदैमा आन्दोलन हाँकिँदैन

A+ A A-

यकिन तिथिमिति बिर्सिएँ, २०५६ सालको मध्यतिरजस्तो लाग्छ । एमालेका तत्कालीन स्थायी कमिटी सदस्य मोदनाथ प्रश्रितको एउटा आलेख पढेको थिएँ, जसको मूलभाव वा शीर्ष कुरा थियो, कार्यभन्दा पनि पार्टीभित्र अब्बल देखिनका लागि प्रचारबाजी र चर्चा रुचाउने नेताहरूको शैलीको व्यङ्ग्य गर्दै ‘मुन्टो देखाउने कमरेडहरू’को संज्ञा दिएका थिए । हुन त त्यो समय अहिलेजस्तो फोटो खिच्ने सुविधासम्पन्न मोबाइल बोक्ने थिएन, तर पनि केही कमरेडहरूको अनुहार अस्वाभाविक रूपमा सधैँ पत्रिकामा प्रकाशित हुन्थ्यो ।

प्रविधिका हिसाबले पत्रकारसँग रिलवाला क्यामेरा हुन्थे । उनीहरूले राम्रो र अर्थपूर्ण फोटो मात्र सम्पादकलाई दिन्थे । जब आन्दोलन, अभियान र पार्टीका शीर्ष नेता उपस्थित कार्यक्रम हुन्थ्यो, ती मुन्टो देखाउने कमरेडहरू हत्तपत्त नेतासँग कुम जोड्न पुगिहाल्थे । उनीहरूको मुखारविन्दलाई पत्रकारले हटाउन नसक्ने गरी देखिने भएकाले जहिले पनि तिनै कमरेड अग्र मोर्चामा रहेझैँ देखिन्थे । आमनागरिकलाई यो पो रहेछ जल्दोबल्दो नेता भन्ने भ्रम पार्न पनि उनीहरू सफल हुन्थे ।

तत्कालीन समयमा एमाले अलि बढी अनुशासन, आफूभन्दा पद र तहले उपल्लो जिम्मेवारीमा रहेका कमरेडसँग हरहमेसा तल्लो जिम्मेवारीका नेता अदबमा बस्थे । तहगत रूपमा उपल्लो तहका नेतासँग कसैको फोटो सार्वजनिक हुनु त्यो ठूलो भाग्यको कुराजस्तै हुन्थ्यो । त्यसका लागि ठूलै मेलोमेसो मिलाउनुपर्ने हुन्थ्यो । फेरि तत्कालीन क्यामरामा एकपटक फोटो खिचेपछि अर्कोपटक फोटो खिच्दा रिल खर्च हुने भएकाले एकैपटकमा खिचेको फोटोले काम चलाउनुपर्ने पत्रकारका लागि बाध्यता पनि थियो ।

एमालेका नेता/कार्यकर्ताले कम्तीका दुःखका दिन बिताएका छैनन् । नारायणहिटी र सिंहदरबारका विरुद्ध सडकदेखि सदनसम्मका आन्दोलन हुन् वा जंगली शासन गर्ने उग्रवामपन्थका विरुद्ध होस्, आन्दोलन, संगठन निर्माण, वैचारिक निखारता र जनपक्षीय कामका लागि व्यक्तिगतभन्दा सामूहिक कार्यका लागि जीवन अर्पण गरेका पनि छन् । जीवन, परिवार र समाज त्याग गरेका आज जिउँदा प्रमाण एमालेको कार्यकर्ता पङ्क्तिमा थुप्रै छन् । यी सबै पार्टीका खास निधि हुन् ।

राज्यशक्तिको आडमा आतंक मच्चाउने नेपाली कांग्रेस आफूलाई राजनीतिको ब्याइते ठान्थ्यो भने मसाल र उग्रवामपन्थले एमालेलाई वैचारिक ल्याइते ठान्थे । यी र यस्तै अनेकौँ कुप्रचार, गैरराजनीतिक, अफवाहलाई चिर्दै आजको एमाले निर्माण भएको हो । हजारौँ कार्यक्रम, सयौँ अभियानबाट एमाले नेपाली राजनीतिमा मात्रै हैन, विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनको पाठशाला भएको छ । यो पार्टीको वैभव लाखौँ कार्यकर्ता र सयौँ नेताको रगत र पसिनाबाट आर्जन भएको हो । यसको साख, सिद्धान्त, कार्यक्रम र अभियान सम्भवतः सबैभन्दा राजनीतिक सुझबुझपूर्ण र फत्ते हुने अभियान सञ्चालन भएका छन् । अहिले पनि एमालेको इतिहासमा कहीँकतै छिर्के–मिर्के दागहरू देखिए पनि मूलतः यो अविचलित, अजरअमर राजनीतिक शक्ति हो । यसका अवयव विधिले सञ्चालन भएका छन् र हुनेछन् । यो सूक्ष्म रूपमा व्यक्ति, परिवार र समाजमा अन्तरघुलन भएको राजनीतिक, वैचारिक र समाज परिवर्तन गर्ने एजेन्डासहितको सिद्धान्तनिष्ठ पार्टी हो ।

लिखित दस्तावेजले बस्तीका कमिटी र व्यक्तिमा नेताले पारेको प्रभाव, निर्वाह गरेको जिम्मेवारी सबै रिपोर्टमा आएको छ । अब डाक्टरको भूमिकामा रहेका यिनै प्रदेशदेखि टोलसम्मका कमिटीका अधिवेशनले कुन रोगी छ, कुन निरोगी छ भन्ने परिणाम दिने दिन सुरुवात हुन थालेका छन् ।

गएको ५ फागुनदेखि हरेक नेपाली नागरिक, बस्ती र टोलटोलमा एमालेका नेता–कार्यकर्ता वैचारिक ज्ञान र सांगठनिक सुदृढीकरणका लागि सलहजस्तै गरी जुटे । त्यसको मुख्य कार्यभार केन्द्रीय नेतृत्वले जिम्मेवारी लिएर बस्तीमा पुगेको थियो । यो अभियान शब्दले नै प्रस्ट गरेको थियाे, ‘मिसन ग्रासरुट’ । एकदिने, एकछिनको वा एक व्यक्ति, बस्तीका लागि नभएर समग्रमा सञ्चालन भएको थियो । यो अभियानमा पदका हिसाबले कसैलाई कार्यविभुख बनाइएको थिएन । यो अभियानको समग्र संयोजक अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले गर्नुभएको थियो । अभियानमा अध्यक्ष ओलीदेखि सबै तहका नेतादेखि कार्यकर्तासम्म राजनीतिक, वैचारिक, सांगठनिक र जनसरोकारका सवालमा बहस छलफल र बैठकमा जोडिए । यसको मुख्य उद्देश्य पार्टी निर्माण थियो ।

पार्टी कमिटीका कमीकमजोरी, सफलता–असफलताको समीक्षा गर्नु थियो । यस अभियानमा विचार, नेतृत्व, संगठन निर्माण र समाजका हरेक संरचनासम्म एमाले पुगेछ । त्यो अभियान मात्रै हैन, व्यवहारतः एउटा महाअभियान नै थियो । नीतिमा लेलिनवादी संगठनात्मक सिद्धान्तनिष्ठ थियो । जस्तासुकै आइपर्ने बाधा, भ्रम र गैरराजनीतिक कार्यका लागि सशक्त, सुझबुझसहितका, विवेकपूर्ण राजनीतिक कार्यकर्ता निर्माण भई बलियो संगठन निर्माणका लागि एमालेको जीवन संगठनको गोताखोर भएको छ ।

संगठन निर्माणका लागि ग्रासरुट

यो अभियानबाट नयाँ पार्टी सदस्यदेखि जिल्ला तहसम्मको पार्टीको कामका लागि चार विषयहरू रहेका थिए । पहिलो, दशौँ महाधिवेशनको कार्यदिशा यसभित्र १० वटा उपविषय थिए । दोस्रो, दक्षिणपन्थी अवसरवाद र संङ्गठनात्मक अराजकताविरुद्धको वैचारिक संघर्षभित्र चारवटा उपविषय । तेस्रो, पार्टी निर्माणसम्बन्धी दृष्टिकोण र पार्टी सदस्यहरूको कार्यशैलीभित्र छवटा उपविषय थिए ।

चौथो, विभिन्न राजनीतिक दलहरूसँग हाम्रो पार्टीका राजनीतिक वैचारिक भिन्नताभित्र आठवटा उपविषय थिए । पाँचौँ, समाजवादका आधार निर्माण र सुखी नेपाली, समृद्ध नेपालको राष्ट्रिय आकांक्षाभित्र पाँचवटा उपविषय थिए । छैटौँ, समसामयिक राजनीतिक परिस्थिति र पार्टी दृष्टिकोणभित्र पाँचवटा उपविषय थिए । यसका साथै जनसरोकारका विषयहरूको पहिचान अलग्गै विषयमा थप पाँचवटा उपविषयसहित अनेकौँ शीर्षकमा अभियानका सिलसिलामा प्रशिक्षित तथा जानकार बनाउनुपर्ने न्यूनतम कार्यभार थियो ।

मिसन ग्रासरुटको निचोड

नेपाली राजनीतिमा सबैभन्दा बढी र एकैपटक नेता/कार्यकर्ता परिचालन भएको अभियान साबित भयो, मिसन ग्रासरुट । एमालेजनले जसरी बुझेका छन्, त्योभन्दा बढी गैरएमालेहरू यो अभियानबाट त्रसित भएर आफ्ना कार्यकर्तालाई एमालेका कार्यकर्ताजस्तो संगठन निर्माणमा खटिनुपर्ने सुझाव दिन्छन् ।

वास्तवमा यो अभियानले एमालेको ७ सय ५३ वटै पालिका कमिटी र सोका मातहतमा रहेका कमिटीको सम्पूर्ण एक्सरे गरेको छ । त्यो एक्सरेको रिपोर्ट अभियानका चिकित्सकमार्फत पहिचान भएको छ । एकप्रति केन्द्रीय अभिलेखमा छ भने एकप्रति पुनःसम्बन्धित कमिटीमा आइसकेको छ ।

यस अभियानले कमिटीको मात्रै एक्सरे गरेको छैन् । त्योभन्दा बढी अभियानमा खटिने प्रदेश, जिल्ला र पालिका कमिटीका नेतागणको रंगिन एक्सरे पनि खिचेको छ । चौतारोमा बसेर वा ‘मुखारपुस्तिका’मा मुन्टो देखाउँदैमा आफू अब्बल छु भनी स्वमूल्याङ्कनमा रमाउनु त स्वाभाविक होला । तर, लिखित दस्तावेजले बस्तीका कमिटी र व्यक्तिमा नेताले पारेको प्रभाव, निर्वाह गरेको जिम्मेवारी सबै रिपोर्टमा आएको छ । अब डाक्टरको भूमिकामा रहेका यिनै प्रदेशदेखि टोलसम्मका कमिटीका अधिवेशनले कुन रोगी छ, कुन निरोगी छ भन्ने परिणाम दिने दिन सुरुवात हुन थालेका छन् । यो मिसन ग्रासरुट आजका लागि मात्रै हैन, पार्टी जीवनको ११औँ महाधिवेशनका लागि पनि महत्त्वपूर्ण ‘रिपोर्ट–कार्ड’ हुनेछ ।

अब पार्टी केन्द्रले अनुहारपुस्तिका हेरेका भरमा ‘कमरेड म त भव्य, म नभएको भए माधव नेपालको पार्टी, माओवादी, कांग्रेस वा त्यो फलानो (फलानो व्यक्ति, समुदाय, भेग, जाति)ले खत्तमै बनाउँथ्यो । सायद पार्टी अध्यक्ष वा शीर्ष नेताले ती कुरौटे र अनुहारपुस्तिकेलाई पहिला एउटा प्रश्न गर्नुहुनेछ ।

कम्तीमा ५० क्रेडिट आवरको बन्द प्रशिक्षणका आधारमा व्यक्ति पार्टीको पदीय जिम्मेवारीमा चुनिन पाउने प्रावधान हुनैपर्छ । अन्यथा, टाउको देखाएर पार्टी निर्माण हुँदैन, जबजको परिकल्पनाअनुसारको समाज रूपान्तरण हुँदैन ।

पार्टीको नाम पूरा लेख्नुहोस्, जबजको सार भन्नुहोस्, संगठनात्मक सिद्धान्त, राजनीति सिद्धान्त र मौलिक सिद्धान्तका बारेमा प्रतिशब्द एक पेज कोर्नुहोस् भन्नुहुनेछ । अब ९ सय जनासम्मका कमिटी हुने छैनन् । पार्टी सदस्य पाउनुभन्दा पहिल्यै कमिटीको शपथ हुने छैन होला । पाँच तह एकैपटक फड्को मार्न पाइने छैन होला । एकै व्यक्ति चारदेखि पाँचवटा कमिटीमा बस्न पाइने छैन होला । उसका लागि कमिटीले काम गर्नेपर्ने परम्परा अन्त्य हुनेछ होला । किनकि यी सबै निचोड मिसनका अभियन्तासँग सुरक्षित भएको सूचनाको पोको हो ।

के अब मुन्टो नदेखाउने त ?

अवश्य देखाउनुपर्छ, रोक्नु हुन्न । फेरि मैले विचार व्यक्त गर्दैमा वा कसैले भनेकै भरमा कतै अनुहारै देखाउने भन्ने पनि हैन । यो मौलिक हक र अधिकारको कुण्ठित गर्नु पनि हुन्न तर एउटा कुरा निश्चित गर्नुपर्छ । अब काम नगर्ने तर हल्ला गर्ने, समुदायमा नपुग्ने तर समुदायको नाम बेचेर मुन्टो देखाउने, यो रोगको भने निवारण गर्नैपर्छ । त्यो व्यक्तिगत वा परिवारिक विषयमा हैन । केवल पार्टीका नेतासँगको मुन्टो भजाउने कार्य अन्त्य हुनुपर्छ । पार्टीका कार्यकर्ताले जम्मा गरेको भेलामा मुन्टो देखाएर भजाउने र रैथानेभन्दा आफू अब्बल हुँ भन्नका लागि मुन्टो देखाउन पाइँदैन । करिब तीन दशकपहिले राजेश हमाल, सलमान खान, सञ्जय दत्तका पोस्ट कार्डमा आफ्नो मुन्टो राखेर साथी फकाएजस्तो परम्पराको अन्त्य हुनैपर्छ ।

अतः पार्टीका लागि व्यक्तिभन्दा पार्टीका नीति कार्यक्रम र अभियानको वस्तुगत कार्यान्वयन महत्त्वपूर्ण हुन्छ । व्यक्ति प्रधान हुने भए किन उसलाई पार्टीको आवश्यकता भयो र ? दर्शनका अध्यता, ज्ञानका खानी भएका आदरणीय मोदनाथले मलाई चिन्नु हुन्न । तर, उहाँको तत्कालीन चिन्ता व्यक्तिको थिएन । पार्टी निर्माणका लागि थियो । जीवनभर एकपटक पनि जबज, लेलिनवाद, समाजवाद र मार्क्सवादको पाना नपल्टाउने अनि, आफू खाँटी हुँ भनी भेला सम्मेलनमा मुन्टो देखाउने ?

‘आदवाद छोड, नेता बन्ने हो, नेता’ भन्ने उपल्लोदेखि भुईं तहका नेतालाई मुन्टो देखाएकै भरमा पार्टी र संसदीय मोर्चा सुम्पिनु ठूलो अभिशाप भएको छ । यसका सयौँ उदाहरण छन् । कम्तीमा ५० क्रेडिट आवरको बन्द प्रशिक्षणका आधारमा व्यक्ति पार्टीको पदीय जिम्मेवारीमा चुनिन पाउने प्रावधान हुनैपर्छ । अन्यथा, टाउको देखाएर पार्टी निर्माण हुँदैन, जबजको परिकल्पनाअनुसारको समाज रूपान्तरण हुँदैन । समाजवादी व्यवस्थादेखि साम्यवादी अवस्थासम्म परिकल्पनासमेत अधुरो अपूरो हुनेछ ।

हेर्दा कुरा मुन्टो देखाउने हो तर, सयौँ अन्य मुन्टाहरू अस्वाभाविक मुन्टोसँग प्रतिशोधको पर्खाइमा छन् । जति मुन्टा देखिइरहेका छन्, ती मुन्टाको सामान्य विगत केलाऊँ र वर्तमान हेरौँ । अहिले देखिएका टाउकाहरू जुन दिन नेता मुन्टाहरू दायाँबायाँ हुन्छन्, त्यो दिनबाटै हराउनेछन् । र, त्यसले पार्टी संगठन, समाज र समृद्धिको अभियानलाई रत्तिभर पनि फरक पार्ने छैन ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, साउन ९, २०८० ०८:४४