हाम्रो लुतो उनीहरूले लैजाने, उनीहरूको लुतो हाम्ले ल्याउने

A+ A A-

उल्का रमाइलो हुन्थ्यो पहाडमा त्यतिबेला । पानी पर्न थालेपछि अब राँके सङ्क्राति आउँछ भनेर मन त्यसै फुरुङ्ग हुन्थ्यो । लुतो फाल्न पाउने कल्पनाले मन त्यसै-त्यसै पुलकित हुन्थ्यो । कोदो रोपेर लगभग सकिएको हुन्थ्यो, उकेरा लगाएपछि निमोठिँदै हलक्क बढेर आकाशतिर हानिएका हुन्थे मकैका बुटा पनि ।

नभन्दै राँके सङ्क्राति टुप्लुक्क आइपुग्यो हाम्रो आँगनमा -लुतो लैजान भनेर । कान्छाबाको आँगनमा पनि आयो, साइँलाबाको आँगनमा पनि आयो र गाउँघर सबैको आँगनमा आयो ।

म र देवीदाइ बिहान आँटोढिँडो खाएपछि पछाडि खादीमाथि स-साना डोका भिरेर निउरे खोलातिर गयौँ । कुरिलाको झाङ, भोलटाप्रे, कागभलायोको डालो, ओखरको डालो, अमिलाको डालो, चुत्राको हाँगो, थकाइलो, दुबो, लुतेझार, पानी अमला, कुकुरडाइनो आदि काटी डोकाभरि हालेर ल्यायौँ ।

ती लुतो फाल्ने सामान आँगनमा तुलसीको मठनिर लगेर राखेँ मैले । मन आतुर थियो लुतो फाल्न । ‘बा कस्तेर बारीबाट घाँस ल्याएर आऊलान्, आमा कस्तेर पँधेराबाट पानी ल्याएर आऊलिन् र लुतो फालूँला !’ मन चञ्चल-चञ्चल । लैनो भैँसीले ‘वाइँ’ गर्‍यो -बा आएको संकेत । मैले पिलिक्क गोठतिर हेरेँ, बा तलबाट गौँडो उक्लेर गोठतिर आउँदै हुनुहुन्थ्यो, कन्नामा -चरप्प घाँसको भारी बोकेर । कलिलो अनि दुधालु घाँस । भैँसीहरूले ‘ठ्वाङ-ठ्वाङ’ टाट्नु हाने, फेरि ‘वाइँ’ गर्दै दाम्लो छिँदाल्लाझैँ गरे ।

बाले एक छेउमा भारी बिसाउनुभयो । नाम्लो निकाल्नुभयो । रसी खोलेर घाँस लैनो भैँसीको अगाडि राखिदिनुभयो । बकेर्नु भैँसी, थारो भैँसी र गोरुले झन् सिङले टाट्नाको गरालामा हानेर बाजा बजाउन थाले । बाको मुखबाट गाली फुर्‍यो, 'पर्ख, तिम्लाई कीराले खाने डाम्ना हो ! तिम्रो मुखमा खोरेत पर्ने ! खाऊला अब !'

यत्तिकैमा ठुल्दाइले एक भारी खर्सु ल्याएर छेउमै फाल्नुभयो । बाले त्यो भारी खोलेर बकेर्नु भैँसी, थारो भैँसी र गोरुको अगाडि राखिदिनुभयो । लामो-लामो सास फेर्दै घाँस खाए डियाँहरूले ।

एक हुल बाख्रा आए । ‘खोर-खोर’ भन्दै कान्छी-दिदीले पछाडिबाट बाख्रा लखेट्दै आउनुभयो । अलिकति दाउराका सिठा र अलिकति लुतो फाल्ने सामान । बा, ठुल्दाइ, कान्छी-दिदी र म गोठबाट घर गयौँ । भित्रबाट मङमङ्ती ताईको बास आइरहेको थियो । 'पक्कै आमाले ताइरोटी हालिच्चिन्, फुरेउला पकाइच्चिन्,' मनमनै सोचेँ । मुखबाट ‘सरर्र’ स्वादिलो पानी आयो ।

शरीरमा जनै र देखाउन नहुने चीज ढाक्ने धरो (लँगौटी) बाहेक अरू कुनै कपडा नलगाईकन नाङ्गै भएर भित्रबाट निस्कनुभयो बा -लामो टुप्पी हल्लाउँदै । एउटा हातमा अलिकति घिउ राखेको दुनु र अर्को हातमा आमाले कातेर राखेको बाती राखेको दुनु लिएर तुलसीको मठतिर जानुभयो । लुतो फाल्ने सामानले बालाई पर्खिरहेका थिए ।

ठुल्दाइले भित्रबाट आगाको भुहुरो र अगुल्टो ल्याउनुभयो, मठको छेउमै आगो सल्काउनुभयो, धेरै दाउरा जोर्नुभयो । आगो रन्कियो र हुर्क्यो । बाले एक छेउमा गएर धुप हाल्न थाल्नुभयो, 'हे पर्मेश्वरी सुनझाँक्री, वनझाँक्री लुतो, खटिरो, दमेकतिर पठाइदेउ !'

दाइले दिदीले मैले ल्याएका थकाइलो, चुत्रो, अमिलो आदिका काँडा आगाको मुस्लोमा हाल्नुभयो । बाले फेरि भट्यानुभयो, 'हे पर्मेश्वरी अग्नि देउता, लुतो, पिलो, खटिरो सप्पै रोग डढाइदेऊ !'

बाले एउटा ठूलो अगुल्टो निकाल्नुभयो, अर्को दाइलाई दिनुभयो र मलाई सानो । अनि दक्षिणतिर फर्केर, दमेकतर फर्केर बा ठूलो स्वरमा चिच्चाउनुभयो, 'लुतो लैजाओ है दमेकी ठेट्ना हो ! लुतो लैजाओ, पिलो लैजाओ, घाउखटिरा लैजाओ, रोगव्याधि हैजा लैजाओ ।' अनि बाले आगाको अगुल्टो सकेसम्म बल लगाएर फाल्नुभयो, ठूलो गह्रामाथि खस्यो । दाइले पनि बाले जसरी नै फलाक्दै अगुल्टो हुर्‍याउनुभयो, बाले फालेको अगुल्टोभन्दा पनि अलि पर ठूलो गह्रामा गएर खस्यो । मैले पनि बा र दाइले जस्तै फलाक्दै लुतो फालेँ । बा र दाइको अगुल्टो खसेको गह्राभन्दा अलिक वरैको गह्रामा खस्यो ।

दाइले भित्र गएर लौराले नाङ्लो ठटाउनुभयो, बाले थाल ठटाउनुभयो । भूत-प्रेत भगाएको, लुतो-खटिरो रोगव्याधि भगाएको । अनिकाल भगाएको, सहकाल बोलाएको ।

आँगनमा उभिएर पल्तिरतिर हेरेँ । कान्छाबा र दाइहरूले पनि हामीले जस्तै गरे । अगुल्टो तलतिर हुर्‍याए र 'लुतो जति लैजा है दमेकी ठेट्ना' भने । साइँलाबाकहाँ पनि त्यस्तै ।

गोतामेथर, साहुथर, धारापानी, कलाबारी, रायडाँडा, ठूलो स्वाँर जताततै अगुल्टाहरू अकाशतिर उडिरहेका छन् । 'लुतोजति लैजाओ है दमेकी ठेट्ना' भनिरहेका थिए । कतै थाल ठटाएको सुनिन्छ, कतै ढ्याङ्ग्रो ठटाएको । कतै डम्फु बजेको सुनिन्छ, कतै मादल । कतै भरुवा बन्दुक पड्केको सुनिन्थ्यो । राँके सक्रान्ति सबैको आँगनमा आएर उधुम मच्चाइरहेको थियो । बाहुनकहाँ आयो, क्षेत्रीकहाँ आयो, मगरकहाँ आयो, भुजल-घर्तीकहाँ आयो, दमाईंकहाँ आयो, कामीकहाँ आयो, सार्कीकहाँ आयो । सबैसबैको आँगनमा आयो । रमाइलो गरायो ।

लुतो त दमेकीले पनि फालिरहेका थिए, आकाशमा अगुल्टाका मुस्ला उडिरहेका थिए । शायद, उनीहरूले हाम्रो गाउँतिर फर्केर 'लुतो जति लैजाओ है बलेवाली ठेट्ना' भन्दै अगुल्टो हुर्‍याइरहेका होलान् । वारिको गाउँकाले पारिको गाउँतिर फर्केर फलाक्दै लुतो फाल्ने, पारिको गाउँकाले वारिको गाउँतिर फर्केर फलाक्दै लुतो फाल्ने ।

भित्रबाट आएको ताईको बास्ना नाकमा ठोक्किएर मेरो मुखलाई जिस्क्याइरहेको थियो । लुतो फालिसकेपछि म झटपट भित्र पसेँ । आमाले एक नाङ्लो ताईरोटी हालिसक्नुभएछ -जेउरे रोटी, ठिकसी रोटी । अनि एउटा तसलाभरि फुरेउला । मेरा हात अनायास फुरेउला भएको तसलातिर लम्किए । 'मुड्काम्ला तै ! चराएकै छैन ! कति चिलाइच्च र हो तेरो मुख पुनि ! देउतालाई नचराई खान हुन्न भन्नी जान्दैनस् । जा बालाई बोलाइतो ! बा नभए दाइलाई बोलाई-रोटी चराउन,' आमाले भन्नुभयो ।

दाइलाई भित्र बोलाएँ । दाइ भित्र आउनुभयो । 'यो मरिसकिच्च खान नपाएर । चराइ बे तो बाबु !,'आमाले दाइलाई अह्राउनुभयो । दाइले चरेसको थालमा एउटा जेउरे रोटी, एउटा ठिकसी रोटी र एउटा फुरेउला राखेर गाह्रामाथि राख्नुभयो । देउतालाई चढाउनुभयो ।

अनि आमाले 'खा झिकेर' भन्नुभयो । मैले फुरेउला र रोटी खाएँ, पेटभरि ।

राति सुतेपछि खुट्टाको लुतो चिलायो । दाहिने हातको नङ्ग्राले कन्याएँ बेस्करी । लाग्यो, 'अब भोलिपर्सिदेखि त लुतो नचिलाऊला नि । बाले फाल्नुभयो, दाइले फाल्नुभयो, मैले फालेँ । दमेकीले लैजालान्, उनैको जिउ चिलाओस् बेस्करी ।'

फेरि सोचेँ, 'मेरी प्यारी ठुल्दिदी पनि त दमेकमै छिन् नि ! अँ, फेरि उनीहरूले हामीतिर फर्केर लुतो फालेको भए त सापो-नापो एउटै हुने त होइन ! हाम्रो लुतो उनीहरूले लैजाने, उनीहरूको लुतो हाम्ले ल्याउने !' र, सोच्दा-सोच्दे निदाएँ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, साउन ६, २०८० ०७:२०