क्यानभासमा हजार वर्षअघिको नेपाल

A+ A A-

सामान्यतः ७० वर्ष कटेपछि मान्छे निष्क्रिय बन्दै जान्छ । अधिकांश मानिस यो समयपछि विश्राम लिन चाहन्छन् । सृजनात्मक कर्ममा लागेका सर्जकहरू पनि थाकेको महसुस गर्छन् । तर, ८२ वर्षीय चित्रकार हरिप्रसाद शर्माको सवालमा यो लागू हुँदैन ।

शर्मा अहिले पनि चित्रकलामा क्रियाशील छन् । उनको नयाँ चित्रहरूको प्रदर्शनी बबरमहलस्थित नेपाल आर्ट काउन्सिलमा चलिरहेको छ । २० भदौबाट चलेको प्रदर्शनीमा विगत ५ वर्षमा शर्माले कोरेका ४६ थान चित्रहरू राखिएका छन् ।

कलाकार हरिप्रसाद शर्मा इतिहासका घटनामा आधारित रहेर चित्र बनाउन रुचाउने कलाकार हुन् । बाल्यकालदेखि नै चित्र बनाउन थालेका उनले इतिहासमा आधारित चित्र बनाउन थालेको भने २५ वर्ष भयो ।

शिलापत्रसँग कुरा गर्दै ८२ वर्षीय चित्रकार हरिप्रसाद शर्मा ।

उनी मल्लकालीन समयको काठमाडौं मात्र होइन, १३ सय वर्षअघिको कैलाशकुट भवनको चित्र बनाइरहेका छन् । यति मात्र होइन, उनलाई कान्तिपुर, भक्तपुर र पाटनका ७४ जना राजाको नाम कण्ठ छ । ती राजाहरूले लगाउने पोशाक, किंवदन्ती र उनीहरू हाउभाउ पनि शर्मालाई याद छ ।

ब्राह्मण परिवारमा जन्मेका हरिप्रसाद नेवार समुदायमा हुर्किए । नेवार टोलको बीचमा थियो उनको घर । साथीसंगी नेवार नै भए । आफ्नो बाल्यकाल स्मरण गर्दै शर्मा भन्छन्, ‘म त जात्रा, नृत्य भनेपछि हुरुक्कै हुन्थें । काठमाडौं, ललितपुरमा हुने एउटा पनि जात्रा छुटाउँदैनथें ।’

तिनै जात्रा र परम्परागत नाच हेरेको स्मृतिले आज ऐतिहासिक चित्र सृजना गर्न सकेको स्वीकार्छन् उनी ।

एउटै चित्र बनाउन १० वर्ष

कैलाशकुट भवनको चित्र बनाउन शर्मालाई १० वर्ष लाग्यो । दरबार कस्तो होला भन्ने सोच्न नै निकै समय लगाए उनले । यसपछि सयौं चोटि कागजमा चित्र कोरे । अनि जब दिमाग दरबारको कल्पनामा डुब्न थाल्यो, तब मात्र त्यो दरबार बनाउन थाले उने ।

राजा अंशुबर्माले बनाउन लगाएको कैलाशकुट भवनको बैठकमा मात्र १० हजार जना मानिस अटाउने चिनियाँ यात्रीको वृत्तान्तमा उल्लेख छ । यसैलाई आधार मानेर हरिप्रसादले कैलाशकुट भवनको आफ्नो चित्रमा सयौं मानिसको मुहार देखाउन खोजेका छन् । यही कारण चित्र बनाउन धेरै वर्ष लागेको उनी बताउँछन् ।

शर्मा चित्रकलामा तेल चित्र र पानी रंगको प्रयोग गर्छन् । सामान्यतः ३ फिटदेखि ५ फिटसम्म लम्बाइ भएको क्यानभास प्रयोग गर्छन् ।

हरिप्रसाद शर्माले सानै उमेरदेखि चित्र बनाउन सिके । ११ वर्षको उमेरमा जीवरत्न शाक्यसँग चित्रकला सिक्न हरिप्रसादका पिताले अवसर जुटाइदिए । त्यही सिकाइले आज पनि उनलाई प्रेरणा मिलेको छ । कालीदास श्रेष्ठ र चन्द्रमान मास्केबाट अनौपचारिक चित्रकला सिके ।

आफ्नो चित्रले दर्शकको मनमा ऐतिहासिक छाप छाड्ने विश्वास व्यक्त गर्छन् शर्मा । उनी भन्छन्, ‘मान्छेले इतिहास पढ्छन् तर बिर्सिन्छन् । तर, कसैले चित्र हेर्यो भने त्यहाँको घटना कहिल्यै बिर्सिंदैन,’ उनी थप्छन्, ‘यसैले म मानिसको मनमा आफ्नो संस्कृति र इतिहासको मूल्यबोध होस् भन्ने चाहन्छु ।’

प्राध्यापक एवं साहित्यकार अभी सुवेदी पनि शर्माको यो कथनसँग सहमत छन् । शर्माको चित्र हेरिसकेपछि सुवेदीले आफू प्रसन्न भएको बताए । सुवेदीका अनुसार इतिहासका विषयमा आधारित भएर चित्र बनाउने कलाकार नेपालमा मात्र होइन, विश्वमा नै कम छन् ।

‘यस्तो परिवेशमा हरिप्रसादका चित्रहरू झनै विशेष हुन पुगेको छ’, सुवेदीले भने, ‘बृहत् इतिहासलाई काल्पनिकी भित्र ल्याएर यथार्थको चित्र बनाउने अरू कलाकार मैले भेटेको छैन ।’

संस्कृतिविद् सत्यमोहन जोशी पनि शर्माको कला भावना र कल्पनाशीलतालाई उच्च कोटीको मान्छन् । जोशीले लेखेका छन्, ‘शर्माको चित्रमा इतिहासको वर्णनसँगै नेपाली परम्परागत कलाको विकासक्रम समेत छर्लङ्ग देखिन्छ ।’

संस्कृति नाशिएकोमा चिन्ता

वर्तमान समाज र राज्यले संस्कृतिप्रति बेवास्ता गरेको बताउँछन् शर्मा । भन्छन्, ‘हिजो विश्वले नै अचम्म मानेका जात्रा, मेला र नाचहरू आज हराएका छन् । यसले गर्दा हाम्रो मौलिकता के हो भन्ने नै हामीलाई बोध छैन ।’

शर्माको अनुभवमा काठमाडौं उपत्यकाको वैभव विश्वले प्रशंसा गरेको छ । विदेशी यात्रीहरूको हजारौं वर्ष पुरानो यात्रा वृत्तान्त हेर्दा पनि त्यो पुष्टि हुने उनको कथन छ ।

नेवारको मात्र नभएर सबै जातजातिको विशिष्ट संस्कृति रहेको बताउने शर्मा आजको पुस्ताले आफू को हो भन्ने नै चिन्न नसकेकोमा चिन्ता गरिहेका छन् ।