शान्ति क्षेत्रमा निसास्सिँदा अशान्तिका दिनहरू

A+ A A-

'आज हेडे अस्न्यौल पस्न्यौल (असिनपसिन) छ,' घुस्राको विष्णुले रमाउँदै भन्यो ।

आँखीभौँ सन्काउँदै अर्कीले थपी, 'छटपट्या हेर न ।'

'बड्डाले हाम्लाई त खुब पिट्चन् । स्वाद लाग्यो,' अर्कोले खुच्चिङ गर्‍यो ।

कनरेको सुनिल हौसियो, 'आज हेड सरले कट्टुमा छेर्चन् । '

सबै जना गलल्ल हाँसे । म पनि मिचिक्क परेँ । मिचिक्कको हाँसो अनुहारबाट नहराउँदै मैले सबैलाई हकारेजस्तो गरेँ, 'चुप लाग । बोदी खाऊला ।'

हामी सबै हाँसेका थियौँ । हेड सरलाई आत्तिएको देखेर रमाएका थियौँ त्यो दिन । हाम्रो बुद्धि थिएन । बुद्धि नभएका मान्छे अर्कालाई आत्तिएको देखेर हाँस्छन् । रमाउँछन् ।

अनिताले सोधी, 'अनि माओवादीसँग किन त्यस्तरी डरा हो के हेड सर ?'

'अलिकति दायाँबायाँ भो भने सिधै गोली ठोक्दिन्चन् अनि !,' दीपकले जवाफ दियो ।

इन्दिराले दीपकको कुरो काटी, 'खासमा, हेड सर माओवादीसँग हैन के डराको, सेनासँग हो ।'

'किन हो र ?,' नबोलेरै हामीले सोधी हेर्‍यौँ ।

इन्दिराले थपी, 'अब माओवादी हाम्रो स्कुलमा आ’चन् । यो कुरा था'पाएसी सेनाले हेड सरलाई लग्च । सहयोग गरेको भन्न सक्च । मार्दिन पनि सक्च ।'

देउकलीले हेड सर डराउनुको अर्को सम्भावित कारण बताई, 'माओवादी आ’चन् । यै बेला साई (शाही) सेना पनि घोराई (घोराही) बाट आए भने दोहोरो भिडन्त हुन्च ।'

देउकलीको कुरामा समर्थन गर्दै कुसुमले थपी, 'अनि दोहोरो भिडन्त भएसी सर/म्याडमहरू, हामी विद्यार्थी सप्पै मर्चम् । त्यै भएर सरलाई टेन्सन भा'हो ।'

'दोहोरो भिडन्त भएर मरेसी त सबै मरम्ला नि । हामी, सरहरू, वर्तिरपर्तिर घर भाका मान्छे,' जबरपुरको बुद्धिले थप्यो ।

'अँ के नि । डरै छ गाँठे,' जिब्रो टोकेर आँखीभौँ उचाल्दै टाउको दायँबायाँ हल्लाउँदै सबैको डरको प्रतिनिधित्व अनिताले गरी ।

चौरमा बसेर गफ गरिरहेका हामी बेलाबेलामा स्कुलको अफिसतिर पनि हेरिरहेका थियौँ । माओवादीहरूको ३ जनाको टोली आएपछि अघिसम्म छटपटाएर ओहोरदोहोर गरिरहेका हेड सरलाई लिएर माओवादीहरू उहाँको कोठाभित्र पसिसकेका थिए । माओवादीहरूसँग अघिसम्म बाहिरै कुरा गरिरहेका अरु सरहरू कोही अफिसबाहिर, कोही चौरमा दुई तीन जनाको समूह बनाएर उभिरहनुभएको थियो भने केही सर/म्याडमहरू कक्षाकोठामा पढाइरहनुभएको थियो । बेलाबेलामा सबैले हेड सरको कोठातिर चियाइरहनुभएको थियो । हामीले चियाइरहेजस्तै गरी । कक्षा नभएका अरु विद्यार्थीहरू पनि चौरमा छरपस्ट थिए । कक्षा खाली हुँदा अघिपछिजस्तो हल्लाखल्ला गर्दै चौरमा दगुरादगुर खेलकुद गर्ने उनीहरू धेरै हदसम्म शान्त थिए आज ।

सबैमा जिज्ञासा थियो । सबैमा छटपटाहट थियो । सबैमा बेचैनी थियो । करिब आधा घण्टापछि हेड सर अघिअघि र तीन जना माओवादी हेड सरको पछिपछि निस्किए । सरले चारैतिर चौरमा आँखा डुलाएपछि हामीतिर हेर्दै हातैले 'यता आऊ'को इशारा गर्नुभयो । हामीले एकअर्काको अनुहार हेर्‍यौँ । डरायौँ । स्कुलबाटै विद्यार्थी र माओवादीलाई लग्ने गरेको, विद्यार्थीहरूलाई गोली ठोकेको हामी सुनिरहन्थ्यौँ । तर पनि हेड सरले बोलाएपछि जानैपर्‍यो । गयौँ ।

नजिक पुग्दा देख्यौँ– हेड सर कालोनीलो हुनुहुन्थ्यो । पुसको जाडोमा पनि उहाँको निधारमा पसिना थियो । तीन जना माओवादीहरू तिखा आँखाले घरी हामीलाई घरी हेड सरलाई हेरिरहेका थिए । अघि हेड सरसँग अफिस कोठाभित्र छिर्दा उनीहरूको कम्मरमा देखिएको बन्दुक अहिले देखिएन । हामी केटाकेटी डराउँछौँ भनेर हेड सरले लुकाउन अनुरोध गर्नुभयो कि ! तीन जनामध्ये एउटाले टाउको र निधारमा पर्ने गरी रुमाल पट्याएर बाँधेको थियो र कालो टिसर्ट लगाएको थियो । अनि माथिबाट मैलिएको ज्याकेट भिरेको थियो । अरु दुई जनाले मैलिएकै सेतो सर्ट र उसैगरी ज्याकेट भिरेका थिए । सबैले कालो जुत्ता लगाएका थिए । पछाडि झोला भिरेका थिए ।

'सरहरू तिमीहरूसँग एक छिन कक्षामा कुरा गर्नुहुन्छ । कक्षामा गएर बस, तिमीहरूको कक्षाका सबै ।'

हामीले मुखबाट आवाज निकाल्न सकेनौँ र 'हुन्छ'को टाउको हल्लाएर कक्षाकोठातिर अघि बढ्यौँ ।

'सुन त सुनिता ।' ९ र १० कक्षालाई मात्रै पढाउने सरलाई ६ कक्षा पढ्ने मेरो नाम थाहा रहेछ । सबैभन्दा पछाडि रहेकी मैले फर्केर सरलाई हेरेँ । अस्ति एक दिन हाम्रो रमेश सर नआउँदा विज्ञान पढाउन आउनुभएको बेला मेरो नाम थाहा पाउनुभयो होला भन्ने लाग्यो ।

'चौरमा भाका कक्षाका सबैलाई पनि जम्मा गरेर लैजाऊ है ।'

सरलाई म कक्षाको मोनिटर हुँ भन्ने पनि थाहा रहेछ । त्यसैले मेरो नामै लिएर सबैलाई जम्मा गर्ने जिम्मा मलाई दिनुभयो । अनि सधैँ सबैलाई कडाकडा भएर 'तँ' भनेर बोलाउने हेड सरले मलाई किन 'तिमी' भन्नुभयो आज ? उहाँले माओवादीलाई पनि भन्दिनुभयो कि म मोनिटर हो भनेर ? अब माओवादीले मलाई केके सोध्ने हुन् ? के के अह्राउने हुन् ? मलाई नै पो लग्छन् कि आफूसँग ? मैले एकैचोटि मनमा यी डरहरू खेलाएँ ।

सेनाहरू आउन छोडेका थिए । आए पनि हामी सासै थामेर आँखा झुकाएर हिँड्नुपर्दैनथ्यो । हामी हाँस्दै, जिस्किँदै, गफ गर्दै, भाइबैनी रुँदै फकाउँदै ढुक्कले हिँड्न पाउँथ्यौँ । माओवादी र सेनासँग हामी डराउन छोडेका थियौँ । अब हाम्रो स्कुल शान्ति क्षेत्र थियो, हामी शान्त थियौँ । हाम्रो स्कुलको पर्खालमा लेखिएको 'बालबालिका शान्ति क्षेत्र हुन्' भने मेटिन थालेको थियो ।

सानो स्वरमा 'हुन्च सर' भनेर चौरमा भएका आफ्नो कक्षाका सबैलाई बोलाएँ र हामी सबै कक्षामा गयौँ । पछिपछि ती तीन जना माओवादीहरू पनि आए । एक जना केटाहरूतिर गएर अघिल्लो बेन्चमा बस्यो । रुमाल बाँध्ने माओवादी केटो हामी केटीहरूतिरको एउटा बेन्चमा बस्यो र अर्को अलिक उमेर खाको मान्छे अगाडि उभियो र बोल्न थाल्यो ।

'हाम्रो महान् गौरवशाली पार्टी नेकपा माओवादीको तर्फबाट सम्पूर्ण कमरेडहरूलाई अभिवादन । लाल सलाम,' उसले दरिलो गरी मुट्ठी कस्यो र हात टाउकोभन्दा माथि पुर्‍यायो ।

हामीले पनि त्यस्तै गर्नुपर्ने हो कि ? हामी अलमलमा पर्‍यौँ र पल्याकपुलुक आफूवरिपरिका साथीहरूलाई हेर्‍यौँ । तर कोही केही बोलेनौँ । ऊ नै बोल्यो, 'हाम्रो गौरवशाली पार्टी नेकपा माओवादी, अहिले समाज र हाम्रो देशमा व्याप्त रहेको अन्याय, अत्याचार, अनियमितता, भ्रष्टाचारविरुद्ध आवाज उठाइरहेको छ ।'

उसले थप्यो, 'बुर्जुवा शिक्षाविरुद्धको अभियान पनि हाम्रो प्रमुख अभियान हो । एजेन्डा हो ।' उसले कक्षाको भित्तामा लेखिएको बीज गणितको सूत्रतिर आफ्नो चोरऔँला सोझ्यायो र पढ्यो, '(a+b)²= a² + 2ab + b²। यो कुरा भोलिपर्सि कहाँ काम लाग्छ, तपाईंहरूको जीवनमा ?'

मैले बल्ल बुझेँ बुर्जुवा शिक्षा भनेको हाम्रो दैनिक जीवनमा काम नलाग्ने शिक्षा रहेछ । कुरो ठीक लाग्यो । यस्तैयस्तै निक्कै धेरै कुरा गर्‍यो उसले । निक्कै जोसका साथ । ऊ बेलाबेलामा हामीलाई कमरेड भन्थ्यो । बेलाबेलामा भाइबैनीहरू भन्थ्यो र बेलाबेलामा साथीहरू भन्थ्यो । दुब्लो उसले हल्काहल्का गुलावीगुलावी रङको देखिने बिनाफ्रेमको सानो चारपाटे सिसा भएको चस्मा लगाएको थियो । यसपटक उसले हाडसँग टाँस्सिएको स्याप्प परेको आफ्नो दायाँ गालामा आफ्नो दायाँ हातको चोर र माझीऔँला थपथपाउँदै तोतेतोते लाग्ने बोलीमा फेरि थप्यो, 'किरिम पाउडर लाउने, ओठमा लाली लाउने । सिँगारपटार गर्ने, नक्कल पार्ने । पुँजीवादलाई प्रोत्साहन गर्ने पुँजीवादीहरू हुन् । सामन्ती हुन् । शोषक हुन् ।'

उसले हाैसिँदै अझै जोसका साथ भन्यो, 'कपाल कर्ली बनाएर अमेरिकी साम्राज्यवादलाई बढावा दिने । यस्ताहरूको विरुद्ध अब हामी सर्वहारा जनताका छोराछोरीले आवाज बुलन्द गर्न आवश्यक भएको छ ।'

उसका यी कुरा सुनिरहँदा एक/दुइटा कुरा अलिअलि बुझेजस्तो लाग्यो । पुँजीवाद, पुँजीवादी, सम्राज्यवाद भनेको नराम्रो कुरा हो, यसलाई प्रोत्साहन गर्नुहुँदैन र यसलाई बढावा दिने मान्छे राम्रो मान्छे हैन । मैले यत्ति बुझेँ ।

म क्रिमपाउडर, लाली केही लाउँदिनँ । मेरो आमा पनि केही लाउनु हुन्न । नक्कल पार्नु हुन्न । हामी सिँगारपटार गर्दैनौँ । हामी राम्रो मान्छे रहेछौँ भन्ने ठानेँ । यति ठानेपछि मैले कर्ली कपाल बुझ्न आफ्नो दिमागलाई दु:ख दिइनँ । मेरोजस्तो घुम्रिएको कपाललाई कर्ली भन्छन् भन्ने कुरा त्यति बेला थाहा भएको भए म आफूलाई अमेरिकी सम्राज्यवादलाई बढावा दिने सम्झिन्थेँ होला । देशद्रोही नै ठान्थेँ कि !

सानोमा कुनै प्रश्न नै नगरी, कुनै तर्कबितर्क नै नगरी हामीलाई जे बुझायो, त्यही बुझिदिने रहेछौँ । त्यतिबेलाका धेरै शब्द र वाक्यहरू जस्ताको त्यस्तै याद राख्न सक्दारहेछौँ तर त्यसको अर्थ थाहा पाउन समय लाग्ने रहेछ । ती माओवादीले ती दिनहरूमा भनेका धेरै कुराहरू मेरा लागि यस्तै भयो ।

यो थियो माओवादीको कुरा । हाम्रो विद्यालयको कुरा । साथीहरूको कुरा । हामी विद्यार्थी र शिक्षकहरूको कुरा ।

०००

स्कुल छुट्टी भएपछि रमाउँदै फटाफट निस्किरहेको कक्षाको भिडको बीचमा देउकलीले मेरो र सीताको आँखामा सुन्तलाको रस निचोरिदिई । आँखा पोलेपछि देउकलीलाई गाली गर्दै सीता आँखा मिच्दै थुचुक्क भुईंमा बसी । म पनि दाहिने आँखा मिच्दै हाँस्दै अगाडि दौडिरहेकी देउकलीलाई भेट्न पख् तलाईं भन्दै दौडिएँ । देउकलीलाई भेटेँ, उसको हातमा भएको सुन्तलाको बोक्रा खोस्न खोजेँ । उसले निहुरिएर सुन्तलाको बोक्रा खोस्न नदिन बल गरेर भुईंमा लडिबुडी नै गरी । त्यतिञ्जेल सीता पनि आइपुगेकी थिई । अब सीता र म मिलेर देउकलीको हातको सुन्तलाको बोक्रा खोस्न खोजिरहेका थियौँ । देउकली हाँस्दै, मरेँ भन्दै प्रतिवाद गर्दै थिई । सीताले उसका दुवै हात च्याप्प समाती, मैले देउकलीको हातबाट सुन्तलाको बोक्रा खोसेँ र आँखामा छिर्र पारिदिएँ । सीताले बल्ल खाइस् भन्दै उसलाई छोडिदिई । देउकली हाँस्दै उठी र मिडी (स्कर्ट) को धुलो झार्न थाली ।

हामीभन्दा अगाडि साइकलमा बत्तिँदै जाँदै गरेको ८ कक्षाको अम्मरेले दाहिने हातले मात्रै साइकलको ह्यान्डल समातेर देब्रे हातले हाम्रो कक्षामा पढ्ने सर्राको शिवेको क्याप झिकिदियो र त्यो क्याप आफ्नो टाउकोभन्दा माथि पारेर परसम्म नचाउँदै साइकलमा गैरह्यो । शिवेले साले मु...भन्दै गोजीको रुमाल निकाल्यो र आफ्नो खौरिएको लामो टाउकोमा बाँध्यो । वरिपरिका केटीहरू खितखिताए । शिवे आफ्नो क्याप लिन अम्मरेको साइकल पछिपछि दौडियो ।

३ कक्षामा पढ्ने बेसाहीकी सानी केटीको १ कक्षामा भर्खरै स्कुल आउन थालेको भाइ भोकले कहालिएर रोइरहेको थियो । ऊ भाइलाई बुई चढाउन खोज्दै फकाउँदै थिई । भाइ झन् जोडजोडले रोइरहेको थियो । भाइको सिँगान र र्‍याल एकै ठाउँमा मिसिएको थियो । सानी केटी झण्डै रुन खोज्दै थिई ।

एकैछिनमा सबै कुरा बदलियो । म, सीता र देउकली बाटोको छेउ लागेर एक लाइन भएर नबोली हिँड्न थाल्यौँ । हाँस्न छोड्यौँ । आफ्ना आँखा झुकायौँ । सुन्तलाको बोक्रा मैले छेउको कुलोमा हुर्‍याइदिएँ । देउकलीले ती बोक्रा आफ्नो मुट्ठीमा कसी । हामी निकै शान्त भएर बाटोको छेउछेउमा हिँडिरह्यौँ ।

अम्मरे अलि अगाडि पुगेर साइकल रोकेर उभियो । शिवे अम्मरे नजिक पुगेपछि अम्मरेले शिवेको क्याप दियो र शिवेले केही नबोलेर क्याप लगायो । अम्मरे साइकलबाट झरेर बाटोको छेउतिर लगाएर साइकल डोर्‍याउन थाल्यो । शिवे अम्मरेको पछिपछि केही नबोलेरै हिँड्न थाल्यो, हामीजस्तै टाउको तल र आँखा झुकाएर ।

३ कक्षाकी सानीको भाइ रुन छाड्यो । सानीले के भनी कुन्नि सँुक्क सुँक्क गर्दै दिदीको बुई चढ्यो । सानी लर्बरिदैँ उठी । बाटो छेउ लागी । टाउको र आँखा झुकाएरै बिस्तारै हिँड्न थाली । बाटोमा घर जान हिँडेका सबै विद्यार्थीहरू उसै गरी बाटोको छेउँ लागे । कोही दायाँ । कोही बायाँ । उसैगरी टाउको तल पारे र नजर झुकाए ।

रमाइलो गरिरहेकाहरूले रमाइलो छोड्यौँ । अरुलाई साताउनेले सताउन छोडे, सताइमागेर रिसाउनेले रिस देखाएनन् । गफगाफ गरिरहेकाले गफ गर्न छोडे । हाँसिरहेकाहरू हाँस्न छोडे र रोइरहेकाहरू रुन छोडे । वातावरण शान्त भयो । निकै शान्त । हामी सबै सम्हालिएका थियौँ । संयमित भयौँ । सायद सबै जना सासैसमेत रोकेर पाइला सारिरहेका थियौँ कि त । निकै गह्रौँ पाइला । यस्तै लाग्थ्यो । किन यस्तो भयो ? किनभने सबैले थाहा पाएका थियौँ । घोराहीबाट सेनाको गस्ती टोली आएछ । यो कुरा हामीले भुईंतिर तेर्स्याइएका बन्दुक बोकेर लाइन लागेर आइरहेका सेनालाई परै देखेपछि थाहा पाएका थियौँ । सतर्क भएका थियौँ ।

एक दिन हेड सर निकै खुसी हुँदै हाम्रो कक्षामा आउनुभयो र भन्नुभयो अब माओवादी र सेनासँग डराउनुपर्दैन केटाकेटी हो । किन था'छ ? वार्ता भो रे, अब नलड्ने भनेर ।

सतर्क नभए सेनाले जति बेला जे पनि सोधेर सात्तो लिन सक्थ्यो । तिमीहरूको घरमा माओवादी आउँछन् ? के भन्छन् ? तिमीहरूको घरमा आएर खाना पकाएर खाका थे रे अस्ति, हो ? तिमीहरूको हेड सर पनि माओवादी हो रे, हो ? जस्ता प्रश्न सोधेर उसलाई चाहिएको माओवादी वा माओवादी समर्थक हुँ नै भन्ने खालको जवाफ लिन खोज्थ्यो । हेरे आँखा जुधाएर ठाड्ठाडो हेर्दो रै'छ, यो पक्कै माओवादी हो भनेर एक/दुई थप्पड हानिदिन सक्थ्यो । हामी डराएका हुन्थ्यौँ तर त्यो डर देखाउने छुट पनि थिएन । अलि बढी डराएको देख्यो भने सेनाले किन यसरी डराएको भनेर झन् सोधपुछका लागि भन्दै आफूसँगै लग्न सक्थ्यो । जसरी हाम्रो स्कुलका ९/१० कक्षामा पढ्ने अलि उमेर पुगेका केही केटाहरूलाई लगेको सुनेका थियौँ ।

सेनालाई कसैको हेराइ, हिँडाइ, बोलाइजस्ता कुरा मन परेन भने पनि आफूले बोकेको बन्दुकको कुन्दैकुन्दाले कुटेर घाइते बनाउन सक्थ्यो । जसरी अस्ति जबरपुरको हुर्मत घाइते भएको थियो । साथीहरूसँग छिल्लिँदै हिँडेको हुर्मतले हाँसो थाम्न खोज्दाखोज्दै सेनाहरूको अगाडि हाँसो फुत्किएपछि यसले हामीलाई नपत्याएको भनेर मुख छाड्दै पक्कै माओवादी हो भन्दै कुटेका थिए । उसका कलिला साँप्रामा आफ्ना बुट बजारेका थिए । तेरो घर कुन गाउँ हो भनेर सोधेको प्रश्नमा उसले जबरपुर भन्नेबित्तिकै तेरा घरमा कोको माओवादी छन् ? तेरो बाउको नाम के हो ? भन्दै बन्दुकको कुन्दैकुन्दाले हानेका थिए । जबरपुरका धेरै माओवादी हुन् भनेर सेनाको सीआईडीले पत्ता लगाएको छ रे भन्ने हामीले सुनेका थियौँ । र, हुर्मत जबरपुरको थियो ।

लेख्न त हाम्रो स्कुलको पर्खाल र भित्ताहरूमा ठूलाठूला अक्षरमा 'बालबालिका शान्ति क्षेत्र हुन्' लेखिएको थियो । हामी बेलाबेलामा बालबालिका शान्ति क्षेत्र हुन् भन्दा विद्यालय शान्ति क्षेत्र हो हुनुपर्ने हो भन्दै बहस पनि गर्थ्यौं । तर, न हाम्रो विद्यालय शान्तिक्षेत्र थियो । न हामी शिक्षक विद्यार्थी शान्त भएर बस्न पाउँथ्यौँ । माओवादी वा सेनाको उपस्थितिले हाम्रो अशान्तिको मात्रा ह्वात्तै बढ्थ्यो । उनीहरूको उपस्थिति 'बालबालिका शान्ति क्षेत्र हुन्' वाक्य र व्याकरणमा बहस गरेजस्तो सजिलो थिएन हाम्रा लागि ।

यो थियो सेनाको कुरा । यो थियो त्रासको कुरा । शान्ति क्षेत्रमा निस्सासिनुपर्ने अशान्तिको कुरा ।

० ० ०

'१८ ।'

जवाफ नआएपछि साबित्रा म्याडम फेरि कराउनुभयो– 'रोल नम्बर १८ ।'

सबैले चुपचाप परशुतिर हेर्‍यौँ । उसको आडैमा बसेको गोबिन्दले कुइनोले घोचेपछि परशुले अघिल्लो बेन्चबाट आँखा हटाएर सुस्तरी भन्यो, 'एस म्याडम ।'

साबित्रा म्याडम रिसाउनुभयो र कराउनुभयो, 'काँ छ तेरो ध्यान ? यत्रो दिन किन स्कुल आइनस् ?' परशु बोलेन । साबित्रा म्याडमलाई झन् रिस उठ्यो । उहाँ कुर्सीबाट उठेर परशुको नजिकै आउनुभयो र उसको कान तान्नुभयो ।

'म्याडम....!,' निक्कै अप्ठ्यारो मान्दै अनकनाउँदै मैले केही भन्न खोजेँ ।

म्याडमले उसको कान नछोडेरै मतिर फर्केर झर्किंदै सोध्नुभयो, 'के ?'

मैले परशुतिर हेर्दै भनेँ, 'त्यसको बुबा बित्नुभा'थ्यो ।'

साबित्रा म्याडमले परशुको कान तुरुन्तै छोड्नुभयो । यतिञ्जेल परशुको आँखाबाट आँसु बग्न सुरु गरिसकेका थिए । ऊ नजर झुकाएर सुँक्कसुँक्क गरिरहेको थियो । रिसाइरहेकी साबित्रा म्याडम एकाएक शान्त देखिनुभयो र भन्नुभयो, 'भयो अब नरो । मलाई था थेन नि त ।'

हुन पनि परशुका बारेमा साबित्रा म्याडमलाई थाहा हुन न ऊ बदमास थियो, न साह्रै इमानदार । पढाइमा न लिद्दु न धुरन्धर । न बाठो न त अतिरिक्त क्रियाकलापमा भाग लिने । न त ऊ उटपट्याङ नै गर्थ्यो । त्यसैले ८०/८५ जना विद्यार्थी भएको कक्षामा साबित्रा म्याडमले परशुबारे यो कुरा थाहा नपाउनु स्वाभाविक थियो । फेरि साबित्रा म्याडम हामी ५ कक्षा पास गरेर ६ कक्षामा पढ्न आएपछि पहिलोपल्ट हाम्रो कक्षा शिक्षिका हुनुभएको थियो ।

साबित्रा म्याडम अगाडि कुर्सीमा आउनुभयो र हाजिर गराउन थाल्नुभयो । हाजिर सकिएपछि उहाँले पछाडिसम्म आवाज नपुगोस् भन्ने तरिकाले बिस्तारै अगाडिको बेन्चका हामीलाई सोध्नुभयो, 'कसरी बितेको परशुको बुबा ?'

देउकलीले भनी, 'माओवादीले मार्‍यो ।'

'हैन बारे (ब्यारे) सेनाले हो रे मार्‍या,' अर्कीले थपी ।

अनिताले थपी, 'अस्ति एक हप्ता हाम्रो स्कुल बिदा भा'थ्यो नि म्याडम । परशुको बुबालाई मारेर त हो नि ।'

'ए ! त्यो अस्ति राजेशको घरछेउमा मारेको मान्छे ?,' साबित्रा म्याडम अब स्पष्ट हुनुभयो ।

नजिक पुग्दा देख्यौँ– हेड सर कालोनीलो हुनुहुन्थ्यो । पुसको जाडोमा पनि उहाँको निधारमा पसिना थियो । तीन जना माओवादीहरू तिखा आँखाले घरी हामीलाई घरी हेड सरलाई हेरिरहेका थिए । अघि हेड सरसँग अफिस कोठाभित्र छिर्दा उनीहरूको कम्मरमा देखिएको बन्दुक अहिले देखिएन ।

यतिबेलासम्म परशु रोइरहेको थियो । साबित्रा म्याडम एकचोटि परशुको छेउमा जानुभयो । उसको टाउको मुसार्दै 'नरो अब धेरै । टाउको दुख्छ' भन्नुभयो र हिजो सुरु गरेको पाठ पढेर आफैँ सक, म भोलि आएर सोध्छु भन्नुभयो । जाँदाजाँदै कक्षाबाट ननिस्कनू पनि भन्नुभयो । म्याडमले पढेर बस्नू भने पनि हामी सबैको ध्यान परशुतिरै थियो । ऊ हिक्का छोडीछोडी रोइरहेको थियो । ९ कक्षामा पढ्ने उसकी दिदीको हालत पनि त्यही थियो कि ! रोएर थाकेका आँखा, मलिन र फुङ्ग उडेको निन्याउरा, हतास दिदीभाइ स्कुलको गेटभित्र छिरेको हामीले बिहान देखेका थियौँ ।

परशुको बुबालाई कसले मारेको थियो, थाहा छैन तर उसको बुबालाई हाम्रो गाउँमै मारिएको थियो । त्यही बाटो भएर स्कुल आउने धेरै विद्यार्थी रहेकाले त्यो हत्यापछि हाम्रो स्कुल एक हप्ता बिदा भएको थियो ।

यो थियो परशुको कुरा । द्वन्द्वका कारण बाउ गुमाएको छोराको कुरा ।

०००

निख्खर सेतो कुर्ता र लुङ्गी लगाएको एउटा निख्खर गोरो मान्छे आउँथ्यो । ऊ दुब्लो थियो । ऊ खोच्याउँदै हिँड्थ्यो । ऊ गुट्खा चपाइरहेको हुन्थ्यो । ऊ आएको देखेर सबै डराउँथे । म पनि डराउँथेँ । ऊ राजेश थापा थियो ।

राजेश थापा आफ्नो कोही नभएको घरबाट प्रायः यही आफ्नो चिरपरिचित हुलिया र रवाफमा निस्कन्थ्यो । कहिले उत्तर कहिले दक्षिणतिरको बाटोबाट माने आउँथ्यो । माने रक्ताम्य भएर दौडिरहेको हुन्थ्यो । उसको आन्द्राभुँडी बाहिरै निस्किएको हुन्थ्यो । ऊ राजेशलाई देखेर झनै आत्तिन्थ्यो । राजेश उसलाई लखेट्न थाल्थ्यो । सेतो घोडामा चढेको राजेशले मानेलाई भेटिहाल्थ्यो र तरबारले हानेपछि माने राजेशको घरकै अगाडिको बाटो छेउको खाल्डोमा ढल्थ्यो । एकैछिनमा माने ढलेको त्यो ठूलो खाल्डो मानेको रगतले भरिन्थ्यो ।

लुकेर यो सबै देखिरहेकी मलाई राजेशले देखिहाल्थ्यो र मलाई मार्न लखेट्थ्यो । उसलाई देखेर डराउने मेरो वरिपरि रहेका मान्छेहरू हराइसकेका हुन्थे । म एक्लै भागिरहेकी हुन्थेँ । राजेश मलाई लखेटिरहेको हुन्थ्यो । कहिलेकाहीँ राजेश र माने सँगै हिँडिरहेका हुन्थेँ । कहिलेकाहीँ सँगै एउटै घोडामा चढेका हुन्थे । निकै मिलेका देखिन्थे । उनीहरूलाई देख्दा कि म स्कुलबाट फर्किरहेकी हुन्थेँ, कि त स्कुल गइरहेकी हुन्थेँ । म उनीहरूलाई देखेर निक्कै डराउँथेँ । अक्सर उनीहरू मलाई लखेट्थे ।

उनीहरू कहिलेकाहीँ राजेशको सुनसान घरमा रमाइलो गरिरहेका हुन्थे । उनीहरू जे गर्दै देखिए पनि उही आफ्नै हुलियामा देखिन्थे । राजेश निख्खर सेता कुर्ता र लुङ्गीमा अनि माने रक्ताम्य, आन्द्राभुँडी बाहिर निस्किएको अवस्थामा । योभन्दा बढी डरलाग्दो रूपमा । परशुका बुवा अर्थात् मानेलाई मारेदेखि मलाई हरेक रात यही सपना आउँथ्यो । तर्साउँथ्यो । बिहान उठ्दा आमाले राति कुनै नराम्रो सपना देखिस् भनेर सोध्नुहुन्थ्यो । रातभरि झस्किरहिस्, म डराएँ भनेर सुनाउनुहुन्थ्यो । आमा मलाई जोडले अँगालेर सुतिस् भन्नुहुन्थ्यो । कहिले बिहानै अक्षता बोकेर गुरुबाकोमा हेराउन पुग्नुहुन्थ्यो ।

मानेको हत्या राजेशको घरअगाडि भएकाले मेरो जिज्ञासा थियो– राजेश को हो ? मेरो जिज्ञासामा ठूला मान्छेले मरिसकेको राजेश जमिनदारको हुलियासहितको परिचय गराएका थिए । उनीहरूले भनेअनुसार राजेशको परिवार द्वन्द्व सुरु भएसँगै सदरमुकाम पसेको थियो । मानेको हत्यापछि गाउँको हरेक चोक, बाटो, खेत र खलियानमा मानेकै कुरा हुन्थ्यो । निकै बीभत्स रूपमा । मैले यहाँ उल्लेख गरेको भन्दा पनि निकै बीभत्स रूपमा । गाउँलेहरूले घटनाको व्याख्या गरिरहँदा म कल्पना गरिरहन्थेँ । उनीहरूको हुलिया, उनीहरूको कथा । माने र राजेशको हरेक रात आउने डर लाग्ने सपना मेरो कल्पनाको उपज थियो । त्यो सपना र त्यो घटनाले मलाई निकै गहिरो असर परेको थियो ।

त्यसपछिका दिनहरूमा म स्कुल जाँदाआउँदा मान्छेहरूको बीचमा आफूलाई पारेर हिँड्थेँ । स्कुल जाने र आउने समयमा सबैभन्दा भिड भएको समय ख्याल गरेर निस्कन्थेँ । कहिलेकाहीँ छिटो भयो भने अरुलाई वरै पर्खिरहन्थेँ । ढिलो भयो भने मानेलाई मारेको खाल्डो र राजेशको घर आउँदा आँखा चिम्लेर, सास रोकेर बेस्मारी दगुर्थें । मलाई लाग्थ्यो, मलाई राजेश र मानेले देखिरहेका छन् । मलाई लाग्थ्यो, राजेश र मानेले मलाई लखेट्छन् । मलाई लाग्थ्यो, राजेश र मानेले राजेशको त्यो खाली सेतो घरमा लगेर थुन्छन् । मलाई लाग्थ्यो, राजेश र मानेले मलाई मार्छन् । मलाई लाग्थ्यो, मैले अगाडि हेर्दा राजेश र माने पछाडि हुन्छन् । मैले पछाडि हेर्दा उनीहरू मेरो अगाडि हुन्छन् । मैले बिपनामा कहिल्यै नदेखेका र नचिनेका माने र राजेशले मलाई वर्षौं तर्साइरहे । मलाई राजेश र मानेको डरले स्कुल जानै नपरे हुन्थ्यो भन्ने लाग्थ्यो अथवा मेरो स्कुल राजेशको घर वा मानेलाई मारेको खाल्डो कटेर जान नपर्ने ठाउँमा हुन्थ्यो भन्ने लाग्थ्यो ।

साबित्रा म्याडमले 'यत्रो दिन किन स्कुल आइनस्' सात्तो खाँदा मैले 'त्यसको बुबा बित्नुभा'थ्यो' भनेपछि म्याडमले परशुको कान तुरुन्तै छोड्नुभयो । यतिञ्जेल परशुको आँखाबाट आँसु बग्न सुरु गरिसकेका थिए । रिसाइरहेकी साबित्रा म्याडम एकाएक शान्त देखिनुभयो र भन्नुभयो– नरो अब । मलाई था थेन नि त ।

निकै वर्ष राजेश र मानेको सपनाले मलाई सतायो । वर्षहरू बित्दै जाँदा यो डर कम हुँदै गयो तर पूरै डर हराउन निकै समय लाग्यो । बाल्यकालमा गहिरो गरी मनमा बसेको डरले निकै पछिसम्म असर गर्दोरहेछ । पछिल्लो ४/५ वर्ष मात्रै भयो, मैले राजेश र मानेलाई सपनामा नदेखेको । अचेल म त्यो सपना देख्दिनँ तर घर गएको बेला राजेशको घर देख्नासाथ अझै मलाई कस्तोकस्तो हुन्छ । बालबालिका र ठूलै मान्छेका अगाडि यस्तो कुरा किन गर्नु हुँदैन भन्ने कुरा म यसै घटनालाई जोडेर हेर्छु र महसुस गर्छु ।

यो घटना, घटनाका बारेमा मानिसहरूले गरेको कुराकानीले कल्पनाशील त्यो उमेरको बेला मेरो मनोविज्ञानमा परेको असरका कारण मैले द्वन्द्वकालमै निकै बीभत्स तरिकाले मारिनुभएको मेरो आफ्नै काकालाई हेर्न सकिनँ । हेरिनँ । हेर्न चाहिनँ ।

यो थियो, राजेश र मानेको कुरा । मलाई तर्साउने सपनाको कुरा । बाल मस्तिष्कमा बसे र बसाइएको कुरा । यो थियो, ठूलाहरूको अज्ञानताको कुरा । यो थियो मनोविज्ञानको कुरा ।

०००

एक दिन हेड सर निकै खुसी हुँदै हाम्रो कक्षामा आउनुभयो र भन्नुभयो 'अब माओवादी र सेनासँग डराउनुपर्दैन केटाकेटी हो ।' लगत्तै प्रश्न जोड्नुभयो, 'किन था'छ ? वार्ता भो रे, अब नलड्ने भनेर ।'

मैले रेडियोमा सुनेको भाषा मिसाउँदै आफ्नो बुझाइ भनेँ ।

हेड सरले आफ्नो खैनी खाएको खैरा दाँत देखाउँदै हाँस्नुभयो र थप्नुभयो, 'हो, त्यै भएर अब ढुक्क भएर पढ्ने । राम्रोसँग पढ्ने है !'

यति भनेर हेड सर कक्षाबाट निस्कनुभयो । केही महिनापछि तीन जना माओवादीहरू हाम्रो स्कुलमा आए । तीन जनामध्ये दुई जना तिनै थिए, जसले हामीले पढ्ने शिक्षालाई बुर्जुवा भनेका थिए र अरु धेरै कुरा पनि । योपटक हेड सरले उनीहरूलाई कक्षामा लिएर आउनुभयो र उहाँहरू तिमीहरूसँग केही कुरा गर्नुहुन्छ भनेर छोडेर जानुभयो । योपटक हेड सर डराउनुभएको थिएन र हामीहरू पनि डराएनौँ । योपटक उनीहरूले आफ्नो नाम भने । घरको ठेगाना बताए ।

अनि आफू आफ्नो दलको विद्यार्थी संगठन विस्तार गर्न आएको भनेर जानकारी दिए । हाम्रो स्कुलमा आइरहने कांग्रेस, एमाले पार्टीजस्तै उनीहरू पनि आफ्नो संगठन विस्तार गर्न आएका हुन् । कांग्रेसले नेविसंघ, एमालेले अनेरास्ववियु बनाएजस्तै माओवादीहरू हामीलाई अखिल क्रान्तिकारी बनाउन आएका रहेछन् । उनीहरूलाई हामीले योपटक दाइ भन्यौँ । उनीहरूले थोरै भूमिका बाँधे र भनेँ, 'हामी युवाहरू नै हो यो देशको मुहार फेर्ने, हामी नै हौँ भोलिको प्रधानमन्त्री, हामी नै हौँ भोलिको माओवादी पार्टी धान्ने हस्तीहरू ।' अनि उनीहरूले आफ्नो संगठन विस्तार सुरु गरे ।

'संयोजक को हुने ?'

'हनुमान चौधरी लेख्नुस् दाइ,' छेउमा बसेको उमेशलाई चोरऔँलाले देखाउँदै रमेशले भन्यो । रमेशले आफ्नो नाम बिगारेर भनेकोमा उमेशसँग रिस फेर्‍यो, 'नारद चौधरी पनि लेख्नुस् दाइ, उपसंयोजकमा ।'

माओवादी दाइ 'कस्ता नामहरू हुन् यी !' भन्न लागेझैँ गर्‍यो र एकचोटि उमेर र रमेशतिर हेर्‍यो । अनि केटीहरूतिर हेर्दै भन्यो ।

'अब बैनीहरू म बस्छु भन्नुपर्‍यो । ल बैनी हो, सचिवमा को बस्ने ?'

देउकली चौथो बेन्चबाट कराएर भनी, 'सम्झना घर्ती मगर लेख्दिनुस् दाइ ।'

'को हो सम्झना घर्ती मगर ?'

'यी यो हो,' देउकलीले मलाई देखाई । सबै जना हाँसे ।

माओवादी दाइ नाम लेख्न निहुरिएपछि मैले देउकलीलाई एक मुड्की दिइहालेँ । ऊ खितित्त हाँसी, अनि दाइले मतिर हेर्दै तिमीलाई सबैले चिन्नुपर्‍यो, उठ भन्यो । म उठेँ । सबैले ताली बजाए । यस्तैगरी, सदस्यहरूको नाम पनि कोको बस्ने भनेर उनीहरूले सोध्दै गए, हामीले भन्दै गयौँ– नमकिन चौधरी, रिकुटे खड्का, करिष्मा केसी, रेखा थापा, शेरे बुढा मगर, मिथुन नेपाली, खड्के जीसी आदि आदि ।

कांग्रेस, एमाले वा माओवादी जोसुकै आफ्नो विद्यार्थी संगठन विस्तार गर्न आउँदा हामी यस्तै गर्थ्यौं । हामीले दिएका केही नामबाहेक प्राय: नामहरू झुटा हुन्थे । केहीमा नाम सही हुन्थे तर थर झुटा हुन्थे । केहीका जिस्काउने नाम हुन्थे । केहीका चिढ्याउने नाम हुन्थे र केहीका उनीहरूले नै रोजेका उपनाम हुन्थे । संगठन विस्तार गर्न आएकाहरूले कहिलेकाहीँ नपत्याएजस्तो गरे भने हामी सबै मिलेर हो कि हो भनेर जित्थ्यौँ ।

उनीहरू आफ्नो संगठनमा आबद्ध भएका सबैलाई आगाडि बोलाएर उभिन लगाउँथे । सिम्रिकको टीका लगाइदिन्थे । सबैले ताली बजाउँथे । दाइहरूले नयाँ कार्यसमितिलाई बधाई र शुभकामना दिन्थे । कार्यकालको सफलताको कामना गर्थे । हामीलाई भने न हाम्रो कार्य न काल थाहा हुन्थ्यो, न त त्यसको मतलब नै । नेविसंघ, अनेरास्ववियु, अखिल क्रान्तिकारी सबैमा बस्ने प्राय: एउटै मान्छे हुन्थ्यौँ । बेलुकी स्थानीय एफएम सुन्थ्यौँ, अनि आफ्ना र साथीहरूको नाम, थर सुनेर हाँस्थ्यौँ ।

सेनाहरू आउन छोडेका थिए । आए पनि हामी सासै थामेर आँखा झुकाएर हिँड्नुपर्दैनथ्यो । हामी हाँस्दै, जिस्किँदै, गफ गर्दै, भाइबैनी रुँदै फकाउँदै ढुक्कले हिँड्न पाउँथ्यौँ । माओवादी र सेनासँग हामी डराउन छोडेका थियौँ । अब हाम्रो स्कुल शान्ति क्षेत्र थियो, हामी शान्त थियौँ । हाम्रो स्कुलको पर्खालमा लेखिएको 'बालबालिका शान्ति क्षेत्र हुन्' भने मेटिन थालेको थियो । निकै मधुरो थियो ।

यो द्वन्द्व सकिएको कुरा थियो । डर, भय र त्रास हराएको कुरा थियो । शान्ति क्षेत्र शान्त भएको कुरा थियो । हाम्रो बालापन फर्किएको कुरा थियो । र, यो सबै द्वन्द्वको कुरा थियो ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार ३०, २०८० ०७:००