सुस्त बग्दाे छ भेरी (पाेडकाष्टसहित)

A+ A A-

एक जना ग्रीक दार्शनिक हेराक्लिटसले भनेका रहेछन्, 'नो म्यान क्यान क्रस द सेम रिभर ट्वाइस' अर्थात् एउटै नदी कसैले पनि दुईपटक तर्न सक्दैन ।

गौतम बुद्धले भने- नदीबाट सिक ।

यी दुवैलाई जोड्दै रजनीश ओशो भन्छन्- हेराक्लिटस र बुद्धले भनेको कुरा एउटै हो ।

मस्त अँध्यारो छ । सडकवारिपारि घरहरूमा बलेका बिजुलीबत्ती बेलामौकामा आकाशमा चम्किएका ताराजस्तै देखिन्छन् । बस बेतोड गतिमा दौडिएको छ । म सडकको छेउपट्टि पर्ने झ्यालमा बसेको छु । सिसा बन्द गरे पनि कुनाकाप्चाबाट छिरेको चिसो बतासले नेपालगञ्जको गर्मी बिर्साइसकेको छ ।

म झ्यालबाहिर हेर्छु । एउटा अनन्त फाँटजस्तो जमिन देखापर्छ । अँध्यारो भएर कुनै गाउँ हो वा जंगल म छुट्याउन सक्दिनँ । पहाडी भेगमा यति समथर बस्ती पक्कै समृद्ध शहर हुनुपर्ने हो भन्ने सोच्छु । तर, शहर भइदिएको भए त्यहाँ उज्यालोको कोलाहल हुने थियो । आवाजको कोलाहल हुने थियो । त्यो भू–खण्ड बडो शान्त थियो । वर्षौंदेखि विपश्यनामा ध्यानमग्न कुनै भिक्षुजस्तो ।

अलि अगाडि बढेपछि लाग्छ, त्यहाँ खोलो बगिरहेको हुनुपर्छ । तर, ठम्याउन सक्दिनँ । सागरलाई भन्छु, 'यो खोँचमा खोलो छ जस्तो छ ।'

सागर झ्यालबाहिर दृष्टि फ्याँक्छ । र, अँध्यारैमा ठम्याउन खोज्छ, 'खोल्सो होला ।'

'हैन, ठूलै खोलोजस्तो छ,' म दाबी गर्छु ।

अलि माथि पुगेपछि निकै पानी भएको हामी ठम्याउन सफल हुन्छौँ । अनि बसमा यात्रा गरिरहेका स्थानीयलाई सोध्छौँ, 'यो बाटोमुनिको कुन खोलो हो ?'

कसैले बडो गर्वसाथ भनेको हुनुपर्छ, 'भेरी नदी ।'

अहो ! हामीले खोल्सो अनुमान गरेको त साक्षात् भेरीगङ्गा पो रहिछन् । बिहान जाजरकोटको माथिल्लो भेगमा पुगेपछि हामीले भेरीको पानी देख्न पायौँ । नदीमा टमाटम पानी भरिएको थियो । तल्लो क्षेत्रमा अझ कति पानी थियो होला, अँध्यारो भएर हामीले देख्न सकेनौँ । यति विशाल नदी चुपचाप चुपचाप बगिरहेको थियो । हल्ला गर्ने त खहरे पो रहेछ, विशाल नदी त बडो शान्त बग्ने रहेछ । कवि विप्लव प्रतीकको यो कविताजस्तो:

मलाई मन छ, म भएको
कसैलाई थाहै नहोस्
मलाई मन छ, म गएको पनि
कसैलाई थाहै नहोस् ।

बुद्धले त्यसैकारण भनेको हुनुपर्छ– नदीबाट सिक । मलाई भने अनुहारमा अदम्य आभा भएका बुद्ध बोलिरहेझैँ लाग्छ, 'भेरीबाट सिक ।'

विशाल भेरीमा अथाह पानी बगिरहन्छ । तर, उसलाई कुनै हतारो छैन, न त कुनै हल्लाखल्ला नै छ । भेरी सुस्त बग्छ । भेरी मौन बग्छ । नदीको सुरम्य सुन्दरताले प्रत्येक कवि हृदयलाई आफूतिर तानेकै हुन्छ । त्यसैले नदीमाथि अनेक कविता रचिएका छन् । भेरीको तिरैतिर उकालो लाग्दा म अमेरिकी कवि लेङस्टन ह्युजको यो कविता सम्झन्छु:

नदीको
शान्त र सुरम्य अनुहारले
मलाई चुम्बन गर्न आग्रह गरेको छ ।

थाहा छैन, किन ह्युजले यो कविताको शीर्षक 'सुसाइड्स नोट' राखेका हुन् ? नदीले जीवन सिकाउँछ । के नदीले मृत्यु पनि सिकाउँछ ? मलाई थाहा छैन । ह्युजलाई जवाफ त होइन तर इफ्तिखार आरिफको यो शेरमा नदीमै जस्तो जीवन छ:

डूब जाऊँ तो कोई मौज निशाँ तक न बताए
ऐसी नदी में उतर जाने को जी चाहता है ।

हुन त जीवन र मृत्यु एकै हो भन्छन् ज्ञानीहरू । गुरुप्रसाद मैनालीले लेखेकै थिए, 'जसले जति मर्न जानेको हुन्छ, बाँच्न पनि उसैले जानेको हुन्छ ।' जीवन र मृत्युको दोस्ती पनि नदीबाटै सिक भन्छन् राहत इन्दौरी:

एक ही नदी के हैं ये दो किनारे दोस्तो
दोस्ताना ज़िंदगी से मौत से यारी रखो ।

यो यात्रामा मृत्यु कति टाढा छ ? हामीलाई थाहा छैन । हामी भने भेरीसँग दोस्तियारी गर्दै छौँ, यो यात्राभरि । यो दोस्ती हिजो रातिबाटै सुरु भइसकेको छ ।

हिजो हामी सुर्खेततिरै बास बस्ने सोचमा थियौँ तर हामीलाई छोडेर हिँडेको बस छिन्चुमै भेटियो । अनि खाना खाउञ्जेल फेरि पर्खियो । साँझदेखि यो बसले हामीलाई लगभग ३ घण्टा कुरिसकेको थियो । म अचम्ममा परेको थिएँ, सार्वजनिक बसले यति धेरै किन पर्खिरहेको छ ।

छिन्चुबाट राति साढे १०-११ बजेतिर बस अगाडि बढ्यो । त्यसको लगत्तै सुरु भएको रहेछ भेरी किनारको यात्रा । हामीलाई अब यही भेरीले डोल्पा सदरमुकाम दुनैसम्म बाटो देखाउनेछ । खासमा हामीले पछ्याउनुपर्ने हो ठूलीभेरीलाई । जाजरकोटको रिम्नाघाटमा हो, सानीभेरी र ठूलीभेरी भेट हुने । सानीभेरी आउने बाटो अलि दक्षिणपूर्वबाट छ । यो नदी धवलागिरि हिमशृङ्खलाको दक्षिणी मोहडा तलतिर कतैबाट बग्दै आउने रहेछ । हामी भने ठूलीभेरीको किनारैकिनार रिम्नाबाट उत्तरतिर लाग्नेछौंँ ।

जनकलाल शर्माले आफ्नो यात्रा वृत्तान्त कौतुकमय डोल्पोमा ठूलीभेरीको नाम भेरी नभएर भैरवी भएको जिकिर गरेका छन् । साँच्चिकै पहिले ठूलीभेरीलाई भैरवी भनिन्थ्यो र पछि सहजताका लागि मानिसहरूले भेरी भन्न थाले ? कि स्थानीयले सानीभेरी ठूलीभेरी नै भन्थे, काठमाडौं वा दिल्ली बस्ने विद्वान्‌हरूले भैरवी र भेरी बनाए ? हामीलाई थाहा छैन । यसका लागि त नदीको नामको इतिहासमाथि अनुसन्धान नै गर्नुपर्ने हुन्छ । शर्माकै दाबी पनि अनुसन्धानबाट नभएर व्यक्तिगत विचारबाटै आएको देखिन्छ ।

यही भेरी पछ्याउँदै नेपाल सरकारले अहिले भेरी कोरिडोर बनाइरहेको छ । हामी भेरी नदीलाई देब्रे पारेर यात्रा गरिरहेका छौँ । अँध्यारोमा कतिबेला सुर्खेत छोडेर सल्यान पुगियो भन्ने हामीलाई थाहा भएन

अन्तिम सिटमा बसेर एक जना स्थानीयसँग गफिइरहेको नवीनले सोध्यो, 'अहिले हामी कुन ठाउँ आइपुग्यौँ ?'

उसले उत्तर पायो- सल्लीबजार ।

सल्लीबजार पर्दो रहेछ सल्यान जिल्लामा । अनि मात्रै हामी सल्यानको सडकमा गुडिरहेको पत्तो पायौँ । नवीनलाई सल्लीबजार नाम खुब मन पर्‍यो ।

'यतातिर त ठाउँको नाम पनि कति प्यारले राखेको, सल्लीबजार, पवित्राबजार, छिन्चु । हाम्रोतिर त ठाउँको नाम गाली गरेर एकलखा लगाएजस्तो हुन्छ, ट्याम्के, बतासे, सल्ले ।'

यात्रा गरिरहेका जाजरकोट, रूकुमतिरका धेरैलाई पूर्वी नेपाल उति थाहा छैन । त्यसैले उनीहरू समर्थन जनाएर हाँसिदिन्छन् । उनीहरूलाई त दिल्ली थाहा छ, बम्बे थाहा छ । सिम्लाको स्याउ थाहा छ । काला पहाड थाहा छ ।

नवीन एक जना युवाको जिन्दगी कोट्याइरहेको छ । उनी उसलाई सिम्लाको स्याउको कहानी सुनाइरहेका छन् । आज पनि पश्चिम पहाडका धेरैको रोजीरोटी काला पहाडको रोजगारले धानेको छ । पश्चिम पहाडका केही भेगका मानिसहरू काला पहाड भन्छन्, उत्तराखण्ड, उत्तराञ्चल र जम्मु तथा काश्मिरका पहाडलाई ।

ग्रेटर नेपालवादीहरू कुनै बेला कुमाउ गढवाल हाम्रो थियो भनेर नाक फुलाउँछन् । भूगोल एउटै हो, हावापानी एउटै हो । आज त्यहाँको अर्थतन्त्र कहाँ पुगिसक्यो, यता नेपालीहरू अझै काला पहाडमै निर्भर छन् । अझै यहाँ भोकमरी लाग्छ । अझै झाडा पखालाको महामारी फैलिन्छ ।

ती यात्री जाजरकोटका दु:ख र सिम्लाको सम्पन्नता तराजुमा हालेर तौलिरहेका सुनिन्छन् । मध्यपश्चिम र सुदूरपश्चिमको पहाडी जीवन अझै पनि भारत गएर गरिने सिजनल रोजगारीमा निर्भर छ । बर्खामा खेतीपाती गर्ने र हिउँद लागेपछि भारत लाग्नेको ताँती अझै उस्तै छ ।

सागर सुनाउँछ, 'हाम्रोतिर इन्डिया जानेलाई बम्बे जाने भन्छन् । दिल्ली गए पनि चेन्नई गए पनि बम्बे जाने नै हो ।'

त्यसैले त सुदूरपश्चिमको एउटा बम्बेवाला देउडा खुब चर्चित छ:

पैया गुडन लाग्या बम्बे जाने रेल गाडीका पैया गुडन लाग्या
अब छुटन लाग्या पहाडका डाँडाकाँडा अब छुटन लाग्या
टोपी मैला भया, धोती मैला भया, धोइदिन्या कोइ छैन
परदेशैमा मै मरी गया भन्या पनि रोइदिन्या कोइ छैन ।

भेरीतिरको साँघुरो बाटोमा बस हुइँकिइरहेको छ । बिहान लगभग साढे २ भइसकेको हुन्छ छेडाबजार पुग्दा । छेडा पुगेपछि बसमा ब्रेक लाग्छ । 'अब यहीँ बास बस्ने हो,' कोही यात्रु बोलिरहेको सुनिन्छ ।

छेडाबाट उज्यालो नभई गाडी अगाडि लैजान नपाउने नियम रहेछ । सायद बाटो साँघुरो र अप्ठ्यारो भएकाले हुनुपर्छ ।

हिजो दिउँसैदेखि किन बसले हामीलाई घण्टौँ कुरिरहेको छ भन्ने बल्ल भेउ पाइयो । छेडामा आएर बस्नै छ भने तीन जना यात्री पर्खिएर किन नलैजाने ? यही सोचेको हुनुपर्छ उनीहरूले ।

छेडा रहेछ सुर्खेत, सल्यान र जाजरकोट तीन जिल्लाको सिमाना । अगाडि छेडागाडको पुल तरेर जानुपर्ने रहेछ । यतातिर खोलालाई गाड भनिन्छ । यहाँभन्दा अलि अगाडि बाटैमा पर्छ नलसिङगाड । नलसिङगाड जलविद्युत् परियोजना निकै नै चर्चा भएको परियोजना हो ।

छेडामा बस कुरेर पसल खुलिरहेको हुन्छ । मध्यरातमा त्यहाँ कालो चियाको चुस्की लिन पाइन्छ । चुरोटका पारखीलाई चियासँग चुरोट । नभए चियासँग बिस्कुट पनि ठीकैको रेसिपी हुन्छ यो बेला । तर, भेरीतिरको यात्रामा निद्रा लागेको छैन भने बसमा ब्रेक लागेपछि धैर्य गर्न गाह्रो हुन्छ ।

माथिल्लो डोल्पा ट्रेकिङ हिँडेको भएपछि स्लिपिङ ब्याग साथमा हुने नै भयो । त्यही स्लिपिङ ब्याग निकालेर जता ओछ्यान लाए पनि भयो । अस्ति छुटेर हिजो हतारमा भारी कसेको सागरले स्लिपिङ ब्याग बोक्न भ्याएन । नवीन गफ गर्दै कतै अल्मलिइरहेको छ । नवीनको स्लिपिङ ब्याग निकालेर सागर खुला आकाशमुनि लमतन्न पर्छ । म उसको फोटो खिच्छु । तर, म आफैँ पनि निद्रा थेग्न सक्ने स्थितिमा छैन । स्लिपिङ ब्याग सागरकै छेउमा ओछ्याउँछु ।

यात्रीहरू कल्याङमल्याङ गरिरहेका थिए । निद्रालाई ओछ्यान हैन, थकान चाहिन्छ भनेको त्यसै होइन होला । अनुहारमा पानीका थोपाहरू परेपछि शरीरै चिसो हुँदा पो थाहा भयो, कति चाँडै कति गहिरो निद्रामा परिएछ । पानी नपरेको भए त अझै सुत्न पाइन्थ्यो, झरीले देखिसहेन ।

चिन्ता सुत्न नपाएकोले होइन, यता पानी परे हिमालतिर हिउँ पर्छ । हिउँपरेपछि हिँड्न सकिँदैन । अपर डोल्पा जान हिउँले छेक्न सक्छ । सारा योजना, सपनामा तुषारापात होइन, हिमपात पर्न सक्छ ।

खैर ! प्रकृति हो, के गर्न सकिन्छ र ?

चिन्ता गर्दागर्दै साढे ४ त भई नै पो सकेछ । अब गाडी अगाडि बढ्छ भन्ने ठानेर म गाडीमा चढ्छु ।

'गाडी यहाँभन्दा अगाडि जान्न,' सहचालक चिच्याएको सुन्छु ।

'हामीले टिकट त तल्लुसम्मको काटेको हो,' म पनि कराउँछु ।

'तल्लु जाने अगाडिको गाडीमा बसौँ त सबै जना,' सहचालक फेरि चिच्याउँछ, 'छिटोछिटो, छिटोछिटो ।'

'आफू नजाने भएपछि किन हतार गर्नु नि,' मनमनै सोच्छु, 'छिटोछिटो भनेर नचिच्याई नहुने ?'

खैर, बस फेरियो । घामले यात्रा थाल्नुअघि हाम्रो बसले यात्रा थाल्यो । बस जति अघि बढ्दै गयो, उति धर्तीमा उज्यालो पोखिँदै गयो । बिस्तारै जाजरकोटका गाउँ, भिरपहरा, डाँडाकाँडा देखिन थाल्यो । दाहिनेतिर भेरीको तिर र त्यसपारि रूकुमको भूमि पनि देखिन थाल्यो ।

भेरी किनारमा देखिएको कुनै ठाउँ हामीलाई देखेदेखे जस्तो लाग्यो । हामी तीनै जना यसअघि यता कहिल्यै आएका थिएनौँ, तर यो ठाउँ किन परिचित लाग्यो त ?

'नवराज विक र उसका साथीहरूलाई बगाएको ठाउँ पनि यस्तै थियो,' सागर वा नवीन कसैले भन्यो । त्यसबेला फोटो र भिडियोमा देखिएको थियो यो ठाउँ । हामीलाई नेपाली समाजको एउटा असाध्यै क्रूर यथार्थले कोट्यायो । हामीले त्यसबेलाका घटनाक्रम एकएक गरी कोट्यायौँ ।

जातीय विभेदको त्यो क्रूरतम घटनाको साक्षी भेरी नदी आज पनि उस्तै गरी बगिरहेको छ । घटनाका अधिकांश दोषीलाई राज्यसत्ता लागेर छुटायो भन्ने सुनेको थिएँ काठमाडौंमा । अझ त्यसमा पनि आफूलाई क्रान्तिको हिमायती बताउने माओवादी नेताहरू नै यसमा लागे भन्ने कुरा मनै बिझाउने थियो ।

प्रेमको नाममा जीवन बलिदान दिने, जातीय विभेदविरुद्ध मौन क्रान्ति गर्ने शहीद नवराजलाई लाल सलाम ! उनको यो क्रान्ति भेरीजस्तै मौन क्रान्ति थियो, जुन कुरा सत्ता र शक्तिको दलदलमा फसेका पूर्वक्रान्तिकारी नेताहरूले बुझ्ने कुरै थिएन । संसदीय राजनीतिको चक्रब्युहमा फसेका उनीहरूले बुझ्ने कुरा त भोट मात्रै हो ।

नवराज विक र उनका साथीहरूलाई मनमनै श्रद्धाञ्जलि दिँदै हामी अघि बढ्यौँ ।

भेरीको दायाँबायाँको अक्करे भिरमा चट्टान खोपेर बनाएको साँघुरो सडकमा पनि बस तीव्र वेगमा हुइँकिइरहेको थियो ।कहिले जाजरकोट कहिले रूकुम गर्दै बस हुइँकिँदा हामी बेलाबेला जिब्रो टोकिरहेका थियौँ । बाटोमा पर्ने एउटा सानो गाउँ पार गरेपछि गाडी रोकियो । राति परेको पानीले बाटो बिगारेको रहेछ । यसमा बस चालकले आफ्नो कौसल देखाए । हिलोमा झण्डैझण्डै फसेको टाटाको थोत्रो बस अघि बढ्यो ।

अगाडि स्थानीयहरूको एक हुल भाँडाकुँडा, ओढ्नेओछ्याउने सबथोकको झिटीगुन्टा लिएर बसिरहेका थिए । हेर्दा उनीहरू बसाइँ हिँड्न लागेजस्तो देखिन्थ्यो । उनीहरूलाई देखेपछि बस फेरि रोकियो । उनीहरू झिटीगुन्टा गाडीमा हाल्न थाले ।

मानिसहरू पहाडबाट उच्च पहाड वा हिमालतिर किन बसाइँ सर्लान् ? बसाइँ नै सर्ने भए त यहाँबाट सुर्खेत, दाङ वा नेपालगञ्ज झर्नुपर्ने हो । मलाई अचम्म लागिरहेको थियो ।

एक जनालाई सोधेँ, 'दाइहरू कता जान लाग्नुभएको ।'

'हामी कीरा टिप्न हिँडेका हुम्,' रैथाने लवजमा उनले जवाफ फर्काए ।

कीरा अर्थात् यार्सागुम्बा ।

हामी उकालो चढ्दै गर्दा यार्सा टिप्ने सिजन भर्खरै सुरु भएको थियो । नेपालमा सबैभन्दा धेरै यार्सा पाइने डोल्पा जिल्ला हो । यहाँ रहेका दर्जनौँ पाटनमा यार्सा टिप्न रूकुम, जाजरकोट, जुम्ला, मुगुलगायत जिल्लाका मानिसहरूको भिड लाग्छ ।

यार्सा संकलक स्थानीय बोकेर बस उकालो लाग्यो । रूकुमको राडिज्युला पार गरेर ठीक १० बजे बस तल्लुबगर पुग्यो ।

तल्लुबगरमा गाडी रोकेकै छेउको होटलमा खाना खाएर हामी झोला बोकेर भेरीतिर लाग्यौँ । हिउँ पग्लिने क्रम बढेर नदीमा पानी नबढेको भए बस सिधै दुनैसम्म जान सक्थ्यो । तर, भेरीमा पुल नबनेका कारण पानी बढ्नेबित्तिकै गाडी तल्लुमै रोकिन्छ । तल्लुबाट झोलुङ्गे पुल तरेपछि पुगिन्छ छोटीबगर ।

तल्लु-छोटी जोड्ने पुलमा भिडभाड थियो । गाडीमा आएको सामान पारिसम्म पुर्‍याउन भरियाहरू भारी कसेर वारपार गरिरहेका थिए । महिलाहरू पेट्रोलले भरिएका ड्रम पुलमा गुडाएर पारि पुर्‍याउन लागिपरेका थिए । दुई/तीन जना मिलेर ठेल्दैठेल्दै उनीहरू ड्रम पारि तारिरहेका थिए ।

हामीले उनीहरूसँग हिँड्दै-हिँड्दै कुराकानी गर्‍यौँ । उनीहरूलाई ड्रम पारि पुर्‍याएबापत एक जनाले एक सय रुपैयाँ पाउँदारहेछन् । यसरी दिनको हजार-बाह्र सय रुपैयाँसम्म उनीहरूले कमाउने रहेछन् ।

पुल तरेर अलि अगाडि बढ्नेबित्तिकै दुनै जाने जीपहरू यात्रु कुरेर बसेका भेटिन्छन् । हामी गाडी भन्छौँ । एक जना स्थानीय कागजमा यात्रुका नाम टिप्दै बसेका छन् । उनले हाम्रो पनि नाम टिपे । उनी आफ्नै सुरमा छन् । हामीलाई हतार छ, उनलाई त्यसको कुनै महसुस छैन । गाडी त्यहीँ छन्, गाडी भरिने यात्री छन् । तर, उनले हामीलाई पठाउने कुनै सुरसार देखाउँदैनन् । बिनाकारण हामी त्यहाँ डेढ दुई घण्टा कुर्न बाध्य हुन्छौँ ।

भेरीमा पुल नबनेकाले तलबाट आएका गाडी यता आउन पाउँदैनन् । त्यसैले यहाँबाट दुनै जाने गाडीहरूको मनोमानी छ । हामीलाई भाडा २ हजार भनिएको छ । कोही यात्रु बोल्छन्, 'खासमा यहाँ सरकारले तोकेको भाडा १६ सय हो । तर, यिनीहरूको मनपरी चल्छ ।'

हामीले माथिल्लो डोल्पाको यात्रामा २५ सयसम्म तिरेर गएका मानिसहरू भेट्यौँ ।

यहाँ अलमलिँदै गर्दा हाम्रो भेट एक जना युवासँग भयो । उनी छ महिनाअघि घरबाट एक रुपैयाँ पनि पैसा नबोकी देशाटनमा निस्किएका रहेछन् । अहिलेसम्म ३८ जिल्ला घुमिसकेका पाँचथरका सन्तोष तामाङ बिनापैसा ७५ वटै जिल्ला घूम्ने सुरमा छन् । उनी आफ्नो यात्राको भिडियो बनाएर युट्युबमार्फत दुनियाँलाई देखाउँछन् ।

सन्तोषसँग आधा घण्टाजति प्रश्नोत्तर खेलेपछि हामीलाई लैजाने जीपले हर्न फुक्यो । यहाँका गाडीका शैली बुझेका स्थानीयहरूले अगाडिका सिट कब्जा गरिहाले । हामी पछाडिका सिटमा थन्कियौँ ।

१२ जनाको सिटमा १७ जना खाँदेर गाडी हुँइकियो । भेरीको वारिपारि रहेको अक्करे भिरमा चट्टान खोपेर बनाइएको साँघुरो बाटोमा जीप हुँइकिँदा मुटु चिसो हुन्थ्यो । यो बाटोको ट्र्याक नेपाली सेनाले खोलेको रहेछ । यहाँबाट दुनै जाने ट्रयाक खुलेको साढे चार वर्षजति भएछ तर दुनैसम्म नियमित गाडी चल्न थालेको चाहिँ भर्खरै डेढ वर्षजति मात्रै भएको रहेछ । यहाँको अक्करे चट्टान हेर्दै सागरले भन्यो, 'यहाँबाट झर्‍यो भने छोक्रापाता पनि भेटिँदैन ।' छोक्रापाता सुदूरपश्चिममा प्रचलनमा रहेको शब्द रहेछ ।

यता भेरी तलतिरजस्तो शान्त र सुस्त छैन । वेगसँगले ओरालो हानिएको देखिन्छ । भेरी पछ्याउँदै त्रिवेणी र खदाङ पुग्दा हामी रूकुम छोडेर डोल्पा छिरिसकेका थियौँ ।

खदाङ पुगेपछि गाडी रोकियो । चालकले स्थानीय यात्रीलाई गाडीबाट ओरालेर हिँड्न लगाए । अनि हामीलाई बोकेर गाडी अगाडि बढाए ।

'मान्छे किन ओरालेको ?,' चालकलाई प्रश्न ।

'अगाडि चेकिङ छ, मान्छे धेरै बोक्न दिँदैन,' उनको जवाफ । मान्छे धेरै बोकेको प्रहरीले थाहा नपाओस् भनेर केहीलाई ओरालेर हिँडाउने रहेछन् ।

प्रहरी चेकिङ पार गरेपछि हिँडेर आउने यात्रुलाई पर्खन गाडी रोकियो । हामी उत्रिएर चिया चुरोटको खोजीमा लाग्यौँ । यहाँबाट हिमाल देखियो । दक्षिणपूर्वमा । यो हिमाल दुनैबाट दक्षिणतिर देखिइरहेको थियो ।

पहाडमा साँझ ओर्लिन थालिसकेको थियो । हामीलाई दुनै पुग्न हतार भइसकेको थियो । हामी गाडीमा कोच्चियौँ । खदाङबाट हिँडेको गाडी त्रिपुराकोट पुग्ने बेला चुँगाड तर्न खोज्दैखोज्दा रोकियो ।

'गाडीमा तेल सकियो,' चालक बोल्यो ।

सबैको रिस चालकमाथि पोखियो । एक महिलाले चालकलाई मस्तै गाली दिइन् । रन्थनिएर चालक तेल खोज्दिन त्रिपुराकोटतिर उक्लिए । एक जना यात्रीले शंकाकै भरमा भने, 'त्रिपुराकोटका होटलवालासँग मिलेका छन् यी ड्राइभरहरू ।' प्रहरीले ८ बजेपछि गाडी त्रिपुराकोटबाट अगाडि जान दिँदैन । त्यसैले त्रिपुराकोटका होटलमा बास बसाउन उनीहरू जानाजान ढिला गर्छन् भन्ने उनको शंका थियो ।

लगभग ८ बजिनै सकेको थियो । यहाँबाट गाडी अगाडि नजाने नै देखियो ।

चालक तेल लिएर आउँछन् भन्दाभन्दै पानी पर्‍यो । धन्न रामबहादुर बोहराले सानो छाप्रो राखेका रहेछन् । हामीले ढोकामा गएर बोलाउँदा उनले साँझको खाना खाइसक्नै लागेका थिए ।

रामबहादुरले हामीलाई चाउचाउ दिएर उद्धार गरे । यस्तो ठाउँमा चाउचाउ किन्न पाउनु पनि ठूलै कुरा लाग्यो । अचाक्ली भोक लागेका बेला चाउचाउ नै चौरासी व्यञ्जन । पानीबाट ओत लाग्दै रामबहादुरका गफ सुन्दै केही समय बितायौँ । उनी आफ्नो जवानीमा बालेन्द्र शाहको घरमा काम गर्न बसेका रहेछन् । बालेन्द्र काठमाडौंको मेयर भएको समाचार पनि सुनेका रहेछन् उनले ।

'एकपटक बालेन्द्रलाई भेट्न जान मन छ,' उनले दु:खेसो पोखे, 'काठमाडौं जान साठी/सत्तरी हजार खर्च लाग्छ । त्यत्रो खर्च जुटाउन सक्दिनँ ।'

बोहोरासँगको गफ नसकिँदै बाइक पछाडि बसेर चालक आइपुगे । उनले गाडीमा तेल भरे । हामी फेरि गाडीमा कोच्चियौँ ।

त्रिपुराकोटमा गाडी रोक्यो प्रहरीले । नियमै छ राति गाडी अगाडि लैजान नपाउने ।

सागरलाई भनेँ, 'एकपटक रिक्वेस्ट गर न । तै हामी जान पाउँछौँ कि ?'

स्थानीय प्रहरीले दुनैमा वाकीटाकी गरे । हामीले छुट पायौँ । गाडी दुनै पुग्दा रातको साढे १० बजिसकेको थियो ।

दुनै त पुगियो । फोनले काम गरिरहेको छैन । पानी परेकाले फोनको नेटवर्कले काम गर्न छोडेको छ । अब मध्यरातमा कहाँ बास खोज्ने ? हामी विखलन्दमा पर्‍यौँ ।

धन्न मसँग भएको एनसलेमा आक्कलझुक्कल नेटवर्क देखाइरहेको थियो । काठमाडौंबाट माओवादी नेता शरद रोकाले यो कठिन परिस्थितिमा हाम्रो उद्धार गरिदिए । उनीमार्फत स्थानीय व्यवसायी बुद्धि रानासँग सम्पर्क नभएको भए हामी मध्यरातमा दुनैका सडकमा अलपत्र पर्ने थियौँ र होटलका साइनबोर्ड पढेर ढोका ढकढक्याउनुपर्ने स्थितिमा पुगेका थियौँ । तर, सुर्खेतमा भएका रानाको फोन लाग्यो । उनले हामीलाई सगरमाथा होटल सुझाए ।

दुनैमा बास पाइयो । हामी सगरमाथा होटलमा थन्कियौँ ।

छिन्चुदेखि दुनैको यात्रामा हामीले अनेकौँपटक भेरी नदी वारपार गरेका थियौँ । मैले हेराक्लिटसको महावाणी सम्झिएँ, 'नो म्यान क्यान क्रस द सेम रिभर ट्वाइस ।'

हामीले दर्जनभन्दा बढीपटक पार गरेको नदी एउटै थिएन ? हेराक्लिटसलाई सोध्न मन थियो । हेराक्लिटसले पक्कै भन्ने थिए, 'नदी भनेको पानी हो र तिमीहरूले प्रत्येक पटक–फरक पानी तरेका थियौ ।'

त्यसैले संसारमा सबै कुरा परिवर्तनशील छन् भनेर बुद्धले भनेको हुनुपर्छ, 'नदीबाट सिक ।'