कांग्रेसको आन्तरिक समीकरण फेरिने संकेत, प्रधानमन्त्री प्रचण्ड कति सुरक्षित ?

कांग्रेसको आन्तरिक समीकरण फेरिने संकेत, प्रधानमन्त्री प्रचण्ड कति सुरक्षित ?

A+ A A-

नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा पुर्पक्षका लागि केन्द्रीय कारागार सुन्धारा चलान भएका बालकृष्ण खाँणलाई भेट्न ७ असार बिहान १० बजे कांग्रेस नेता तथा परराष्ट्रमन्त्री एनपी साउद कारागार पुगे । झण्डै आधा घण्टा उनीहरूबीच संवाद भयो । त्यही दिन कांग्रेस नेता तथा सांसद महेन्द्र यादव र भीष्मराज आङ्देम्बेले भेटेका थिए । अनि, ६ असारमा लुम्बिनी प्रदेशका मुख्यमन्त्री डिल्ली चौधरीले भेटेका थिए । पुर्पक्षका लागि खाँण केन्द्रीय कारागारमा पुगेपछि कांग्रेस नेताहरूको कारागार आवतजावत बाक्लो छ ।

सिंहदरबार र बानेश्वरमा सरकार हेरफेरको चर्चा चल्दै छ भने कांग्रेसभित्रको समीकरणमा पनि खाँणकै कारण हेरफेर हुन सक्ने आकलन हुन थालेको छ । त्यही मेसोमा साउदको भेटलाई भने निकै रहस्यमय र अर्थपूर्ण रूपमा हेरिएको छ । कांग्रेसभित्र संसदीय दलको समीकरण नै फेरबदल गरिदिने अंकमा खाँणनिकट सांसद त छैनन् तर उनको समूहले लिने निर्णयले भने कांग्रेसको राजनीतिमा अर्थ राख्नेछ ।

कांग्रेसका एक सांसदको भनाइमा खाँणसँग संसदीय दलमा ८ जना सांसद छन् । तीमध्ये केही सांसद खाँण पक्राउ पर्नुअघि नै सभापति शेरबहादुर देउवालाई भेट्न धुम्बाराही गएका थिए । एक सांसदले शिलापत्रसँग त्यतिबेला खाँणको प्रतिरक्षामा धुम्बाराही गएको स्वीकार मात्र गरेका थिएनन्, बचाउमा पार्टी लाग्नुपर्ने अडान राखेको पनि बताएका थिए । त्यतिबेला सभापति देउवाले ‘तिमीहरू कुरा बुझ्दैनौ’ भन्दै फर्काएको ती सांसदको गुनासो थियो । हुनलाई खाँणको निकटमा रहेका सांसदहरू सभापति देउवा समूहकै सांसद हुन् । तर, सभापति देउवा र पत्नी आरजु राणाकै कारण खाँण जेल जानुपरेको बुझाइमा खाँणनिकट नेता कार्यकर्ता छन् ।

त्यसैले, खाँणनिकट सांसद अहिले देउवासँगै मिल्तीमा गइसकेका छैनन् । खाँणको ग्रीन सिग्नल कुरेका उनीहरूमध्ये केही सांसदचाहिँ महामन्त्री गगन थापासँग संवादमा पनि जोडिन थालेका छन् । सभापति देउवाले आउँदो महाधिवेशनमा शेखर कोइरालालाई सभापतिको उम्मेदवार बनाउन सक्ने आकलन गरेका सांसदहरूचाहिँ थापासँग निकट हुन खोजेको कांग्रेस स्रोतको भनाइ छ । कांग्रेस स्रोतका अनुसार खाँण आउँदो महाधिवेशनमा शेखर कोइराला सभापति निर्वाचित होऊन् भन्ने चाहँदैनन्, बरु पूर्णबहादुर खड्का र गगन थापाहरू नै आऊन् भन्ने चाहन्छन् ।

कोइराला–देउवा घट्दो दूरीबाट सशंकित खाँणको ग्रीन सिग्नल पाए सांसदहरू गगनको समूहमा लाग्न सक्छन् । संस्थापनका नेताहरूको विश्लेषण पनि त्यही भइरहेको छ । त्यस अर्थमा ७ असार बिहानको साउद–खाँण भेट अर्थपूर्ण मानिएको हो । खाँणलाई कन्भिन्स गर्न साउद कारागार गएको कांग्रेस स्रोतको दाबी छ ।

यद्यपि, साउद त्यसलाई स्वीकार गर्न तयार छैनन् । शिलापत्रसँगको कुराकानीमा साउद भेटघाट मित्रताको मात्रै भएको दाबी गर्छन् । सामान्य भेटघाटलाई समाचार बनाउनुपर्ने अवस्था नभएको साउदको तर्क छ । शिलापत्रसँग साउदले भने, ‘हामी विद्यार्थीकालदेखिको मित्र हौँ, मुद्दा चलिरहेको बेलामा भेट्दा अन्यथा अर्थ लाग्ला भनेर पुर्पक्षमा जेल चलान भएपछि भेट गरेको हुँ । यसलाई राजनीतिक रङ दिएर धेरै विश्लेषण नगरौँ ।’

पछिल्ला दिनमा साउद र कांग्रेस नेता मिनेन्द्र रिजाल देउवा–कोइरालाको सम्बन्ध विस्तार गराउन सक्रिय रहेको बताइन्छ । कांग्रेस स्रोतको भनाइमा रिजालको केन्द्रीय सदस्य मनोनयन त्यही उद्देश्य केन्द्रित थियो । अनि, साउद देउवाको विश्वासमा कोइरालासँग सम्बन्ध विस्तार गरिरहेका छन् । स्वाथ्यमन्त्रीसमेत रहेका मोहनबहादुर बस्नेत पनि देउवा–कोइरालाको निकटमा छन् । त्यसैले साउदको खाँणसँगको भेट यही राजनीतिक समीकरणसँग जोडिएको कांग्रेसभित्र विश्लेषण भइरहेको छ ।

अहिले कांग्रेसको एउटा पंक्ति प्रचण्ड नेतृत्वको सरकारको विकल्पको खोजीमा छ । त्यो समूहले प्रधानमन्त्रीकै उम्मेदवार भने पाइसकेको छैन । सभापति देउवा समूहकै एकथरी नेताहरू शेखर कोइरालाई संसदीय दलको नेता बनाएर प्रधानमन्त्री बनाउनुपर्ने आवाज मसिनो गरी उठाउन थालेका छन् । त्यो आवाजभित्र शक्ति राष्ट्रको चासो पनि छ । त्यो समीकरणका लागि देउवा राजी भइहाल्ने अवस्था भने अहिले बनिसकेकाे छैन । देउवा र उनीनिकट नेताहरू पूर्णबहादुर खड्का, प्रकाशशरण महतसहितको टोली कोइरालाको पक्षमा उभिन तयार छैनन् । यो समूह कोइरालालाई रोक्न चाहन्छ, ताकि महाधिवेशनमा देउवाको उत्तराधिकारी आफ्नो पोल्टामा परोस् । त्यसमा सबैभन्दा कडा अडानमा खड्का रहेको पनि कांग्रेस स्रोतको भनाइ छ ।

कोइराला समूहका नेताहरूझैँ देउवा समूहभित्र आउँदो महाधिवेशनमा कोइरालालाई सभापतिको उम्मेदवार बनाएर आरजुलाई उपसभापति वा अन्य पदाधिकारीमा ल्याउन सकिने मनसायमा देखिन्छन् । तर, यो समीकरणको विपक्षमा रहेका खड्काको भूमिकाले सरकारको हेरफेरमा फरक पार्नेछ । खड्का अहिलेको गठबन्धनको पक्षधर नेता हुन् । १० पुस २०७९ मा एमाले–माओवादीको गठबन्धन हुँदा खड्काले नै कांग्रेसकै कारण माओवादीसँग गठबन्धन टुटेको धारणा राखिरहेका थिए ।

देउवामाथि शक्तिकेन्द्रले दबाब बढाउँदा पनि कोइरालाका लागि प्रधानमन्त्री बन्न सकस हुने विश्लेषण भइरहेको छ । त्यस्तो अवस्थामा संसदीय दलको नेतामा पराजित भएका कारण देउवाको विकल्पमा आफू प्रधानमन्त्रीको वैकल्पिक उम्मेदवार भएको दाबी महामन्त्री थापाले राख्न सक्छन् ।

देउवाले कोइरालालाई साथ लिएको अवस्थामा खड्का र खाँणको समूह थापातिर लाग्न सक्ने चर्चा पनि कांग्रेसमा भइरहेको छ । उनीहरूको समूह मिल्दा करिब २३ जना सांसद हुने आकलन छ । त्यो संसदीय दलको ठूलो हेरफेर ल्याउने अंक होइन तर कांग्रेसभित्रको राजनीतिक समीकरण भने तरंगित बनाउनेछ । थापानिकट स्रोत कांग्रेसमा सत्ता समीकरण फेरबदल हुँदा को प्रधानमन्त्री हुन्छ भन्ने प्रस्ट चित्र नदेखिएको तर थापा स्वाभाविक दाबेदार भएको दाबी गर्छ । थापालाई साथ नलिने संकेत कोइरालाले गरिसकेका कारण कांग्रेसभित्र देउवा, कोइराला र थापाका तीनवटा समूह सक्रिय देखिन्छन् ।

कांग्रेसभित्रको राजनीतिक हलचल देखेकै कारण जनता समाजवादी पार्टी (जसपा), एकीकृत समाजवादी (एस) मात्र होइन, जनमत पार्टीले पनि यथास्थितिमा बजेट पारित गर्न नसकिने धारणा राखिरहेका छन् । बजेट पारित गर्नुपर्ने बाध्यतामा प्रधानमन्त्री प्रचण्ड छन् । त्योभन्दा बढ्ता दबाब अर्थमन्त्री प्रकाशशरण महतलाई पनि छ । त्यसैले, सरकारमाथि नैतिक संकट सिर्जना भएको छ ।

अर्थमन्त्रीको बजेट नै संशोधन गर्नुपर्ने बाध्यता आउनु सत्ता र नैतिक संकट भएको विश्लेषक पुरञ्जन आचार्यको तर्क छ । शिलापत्रसँगको कुराकानीमा आचार्यले संसदीय प्रणालीमा बजेट संशोधन गर्नुपर्ने बाध्यता आउने अवस्थामा प्रधानमन्त्रीले नै छोड्नुपर्ने बताउँछन् । आचार्यले भने, ‘बजेट संशोधन गर्नुपर्ने अवस्था आउँदा अर्थमन्त्रीको त के कुरा प्रधानमन्त्रीले नै राजीनामा दिनुपर्ने हुन्छ ।’ आचार्यसहित कोइरालानिकट नेता र विश्लेषकको समूह पनि सत्ता हेरफेर हुनुपर्ने मनसायमा छन् । भलै, यो समूह पनि कोइरालालाई प्रधानमन्त्री बनाउनुपर्ने पक्षमा छन्, जुन देउवाको कृपाबिनाचाहिँ सम्भव हुँदैन ।

पछिल्ला दिनमा प्रधानमन्त्री प्रचण्डसँग देउवा पनि सन्तुष्ट भने छैनन् । एकातिर विश्वासपात्र अर्थमन्त्री महतको बजेटमाथि प्रश्न उठ्नु अर्कातिर चीनबाट हतियार खरिद प्रकरणमा प्रचण्डले देउवामाथि दोष लगाउनुले पनि देउवाको असन्तुष्टि बढाएको कांग्रेस स्रोतको भनाइ छ । देउवा प्रधानमन्त्री भएको बेलामा नेपाली सेनाका लागि करिब ६ अर्बको हातहतियार खरिद गर्ने निर्णय भएको थियो । चीनबाट हतियार खरिद गर्ने निर्णय भारत र अमेरिकी चासोमा प्रधानमन्त्री प्रचण्डले देउवाकै पालामा भएको भन्दै पन्छिएको स्रोतको दाबी छ । प्रचण्डको त्यही जवाफपछि भारत र अमेरिकाले हतियार खरिद प्रकरणमा देउवासँग चासो राखेका थिए । त्यही प्रश्नपछि रक्षामन्त्री पूर्णबहादुर खड्काले अहिले उक्त निर्णय तामेलीमा राखेका छन् ।

सत्ता गठबन्धनभित्र भइरहेको विवादमै एमालेका नेताहरू चलखेल गर्न खोजिरहेका छन् । एमालेले पनि कोइरालालाई हिम्मत जुटाउन सन्देश सम्प्रेषित गरिरहेको छ तर त्यो सन्देश बलशाली हुने देखिएको छैन । एमालेको जोड चाहिँ एमाले–कांग्रेस गठबन्धनको सरकार बनाउनेमा छ । एमालेका दोस्रो तहका नेताहरू सत्ता समीकरण फेरबदलका लागि संवादमा रहेको कोइरालानिकट नेता रोमी गौचन थकाली बताउँछन् ।

शिलापत्रसँगको कुराकानीमा एमालेका केही नेताहरू कांग्रेस–एमाले मिलेर सरकारलाई स्थायित्व दिनुपर्ने तर्कसहित संवादमा आएको गौचन बताउँछन् । उनले भने, ‘कांग्रेस–एमाले मिल्दा सरकार स्थायीभन्दा पनि निरंकुश बन्ने खतरा हुन्छ र त्यसले संविधान पनि खतरामा पर्छ भन्ने मेरो मत हो, त्यही भनेपछि एमालेका साथीहरू संवादमा आउनुभएको छैन ।’

गौचन कोइराला समूहकै नेता भए पनि अहिलेको सत्ता गठबन्धन फेर्न नहुने पक्षमा छन् । गौचनको विश्लेषणमा सरकारको नेतृत्व हत्याउने नाममा अहिलेको समीकरण भत्काउने हो भने कांग्रेसप्रति गुम्दै गएको साख पुनर्जीवित गर्न गाह्राे हुनेछ । गौचनले भने, ‘अस्थिरताको वाहक कांग्रेस भएमा कार्यकर्तामा नैराश्यता आउनेछ नै, साथै गिर्दो साख उकास्न पनि कांग्रेसलाई गाह्राे पर्छ ।’

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, असार ८, २०८० १८:५२