बाँच्न मन छ तर पैसा छैन

A+ A A-

सुदूरपश्चिम प्रदेशमा मिर्गौलाको उपचार सहज छैन । सेती प्रादेशिक अस्पताल धनगढीमा डायलासिसको सुविधा भए पनि उक्त सेवा प्रभावकारी नबन्दा समस्या भइरहेको छ ।

सहजै उपचार सम्भव नभएपछि मिर्गौलापीडितहरू जीवन र मरणको दोसाँधमा छन् । सरकारले डायलासिस सेवा निःशुल्क गरे पनि त्यो अझै कार्यान्वयन भएको छैन । फिस्टुला भर्न तथा मिर्गौला प्रत्यारोपण गर्न पैसा नहुँदा अस्पतालको शय्यामै प्राण त्याग्नुपर्ने बाध्यता उनीहरूको छ । यसको ज्वलन्त उदाहरण हुन् कञ्चनपुर पुनर्वासका सूर्य तामाङ, रोजगारीको सिलसिलामा झन्डै १० वर्षअघि पहिलो पटक मलेसिया गएका तामाङले करिब ७ वर्ष उतै बिताए । ७ वर्षको अवधिमा घरको ऋण तिरी परिवारसँगै रमाउन घर फर्के पनि उनी परिवार बढेपछि आवश्यकता परिपूर्ति गर्न नसक्दा फेरि मलेसिया र्नै हान्निए ।

आफ्नो स्वाथ्यको कुनै पर्वाह नगरी परिवारको खुशीका लागि दैनिक रूपमा १९ घण्टा काम गरिरहेका तामाङको स्वास्थ्यमा अचानक समस्या आयो । चेक जाँचका लागि अस्पताल पुग्दा उनको पेटमा पत्थरीसँगै अन्य समस्या पनि देखियो । विदेशमा काम गर्न नसकेपछि घर फर्किनुबाहेक उनीसँग अरु विकल्प भएन । विदेश बसाइको ८ वर्षपछि जिउँदो लास बनेर उनी घर फर्किए ।

तामाङको सानो सुखी परिवारमा झन् दुःखका दिन शुरू भए । घरको कमाउने मान्छे नै थला परेपछि तामाङ परिवारमा आर्थिक संकट पर्न थाल्यो । चेकजाँचका लागि सेती अञ्चल अस्पताल पुग्दा फोक्सोमा पानी जमेको देखियो, त्यसको केही समयमा दुवै मिर्गौला फेल भइसकेको उनले थाहा पाए ।

दुवै मिर्गौला गुमाएका उनी सेती अञ्चल अस्पतालको डायलासिस कक्षको शय्यामा छन् । हप्तामा दुई पटक डायलासिस सेवा लिइरहेका उनी हाल मिर्गौला परिवर्तन गर्न आर्थिक नभएको बताउँछन् ।

मृत्युसँग लडिरहेकी गोमा

धनगढीकी गोमा देवी बोहराको पीडा झन् दर्दनाक छ । २०५२ सालमै श्रीमान् गुमाएकी गोमादेवी बोहराले गतवर्ष आफ्ना दुवै मिर्गौला पनि गुमाइन् । एक वर्षसम्म सेती अञ्चल अस्पतालमा डायलासिस सेवा लिएकी उनी हाल काठमाडौंमा उपचाररत छिन् । आफूलाई केही भइहाले साना छोराछोरीको भविष्य के होला भन्ने चिन्ताले उनलाई सताइरहन्छ । उनले भनिन्, ‘मर्न मलाई डर छैन, तर छोराछोरीको भविष्यले सताइरहन्छ ।’
उनले थपिन्, ‘मिर्गौला परिवर्तन गर्न ५० लाख रकम आवश्यक छ तर घरमा छाक टार्नै मुश्किल छ ।’

२ सय बिरामी सम्पर्कविहीन

सेती अस्पतालमा डायलासिस गराउनका लागि नाम दर्ता गरेका अधिकांश बिरामी सेवा प्रभावकारी नभएपछि सम्पर्कविहीन भएका छन् ।
२ वर्षअगाडि मात्रै सेती अस्पतालमा डायलासिसका लागि २ सय ५० जना बिरामीले नाम दर्ता गराएकोमा अहिले साप्ताहिक रूपमा ४७ जनाले मात्रै सेवा लिइरहेका छन् । अहिले पालो कुर्नेको संख्या पनि ५ जना मात्रै भएको सेती अस्पतालमा डायलासिस सेवा सञ्चालन गरिरहेको विरंग हेल्थ केयर प्रालिले जनाएको छ ।

मिर्गौलाको फिस्टुला भर्न भारत या काठमाडौं जानुपर्ने बाध्यता

सेती प्रादेशिक अस्पतालमा डायलासिस सेवा उपलब्ध भए पनि मिर्गौलाको फिस्टुला भर्न भने बिरामीले काठमाडौं, नेपालगन्ज या भारत नै जानुपर्ने बाध्यता रहेको छ । मिर्गौलाको स्थिति जान्नका लागि विशेषज्ञ डाक्टर नै नहुँदा समस्या झन् बढेको छ । डायलासिस सेवा पाउन निकै कठिनाइ भइरहेको डडेलधुरा जोगबुढाका ७५ वर्षीय प्रताप सिंह बोहराले गुनासो गरे । सेती अस्पतालको डायलासिस सेवासमेत प्रभावकारी नहुँदा सुदूरपश्चिम प्रदेशका अधिकांश मिर्गौलाका बिरामीले डायलासिसका लागि नेपालका अन्य प्रदेशका अस्पताल र भारतका विभिन्न अस्पताल धाउनुपर्ने बाध्यता छ।सरकारले निःशुल्क भनेको डायलासिस प्रदेशमा शुल्क तिरेर पनि नपाउने अवस्था रहेको डडेलधुराकी पूजा थापाले गुनासो गरिन् । ‘प्रदेशमा सहजै सेवा नवाएपछि हजारौं रकम खर्च गरेर भारतमा डायलासिस गराइरहेकी छु,’ थापाले भनिन् ।

४ मेसिनको भर/पालो कुर्दाकुर्दै जान्छ ज्यान

विगतमा सेती अस्पताल आफैंले डायलासिस सेवा सञ्चालन गरे पनि २०७४ को चैतदेखि भने निजीक्षेत्रले सञ्चालन गर्दै आएको छ । अस्तालसँगको सम्झौतामा शुरुवातमा १० वटा मेसिनबाट सेवा प्रवाह गरिए पनि बिरामीको चापलाई मध्यनजर गर्दै आवश्यक मेसिनहरू थप गर्ने उल्लेख गरिएको थियो । तर, अहिले चारवटा मेसिन मात्रै सञ्चालनमा छन् ।डायलासिसका लागि सेती अस्पतालमा नाम दर्ता गराएका २ सय ५० मध्ये ७५ जनाभन्दा बढीले पालो नपाउँदै ज्यान गुमाएको अस्पताल स्रोतले जनाएको छ । झण्डै १ सय ३० जना बिरामी भने सुदूरपश्चिमबाहिर डायलासिस गराइरहेका छन् ।

सेती अस्पतालमा विगतमा अस्पताल आफैंले सञ्चालन गरे पनि २०७४ को चैतदेखि भने निजीक्षेत्रले सञ्चालन गर्दै आएको छ । अस्तालसँगको सम्झौतामा शुरुवातमा १० वटा मेसिनबाट सेवा प्रवाह गरिए पनि बिरामीको चापलाई दृष्टिगत गर्दै आवश्यक मेसिनहरू थप गर्ने उल्लेख गरिएको थियो। तर, अहिले ६ वटा मेसिन बिग्रिएका छन् । तिनको मर्मतका लागि कुनै चासो दिइएको छैन ।

सहज उपचारको लागि प्रदेश सरकारले पहल गरेन

अस्तव्यस्त जीवनशैलीका कारण मिर्गौलासम्बन्धी रोगीहरू बढेका छन् । पत्थरी, मधुमेह, उच्च रक्तचाप र जीवनशैलीका कारण नै किड्नी फेल हुने गरेको डा. शेरबहादुर कमरले बताए । यो समस्याबाट बच्न खानपिन तथा जीवनशैलीमा विशेष ध्यान दिनुका साथै नियमित स्वास्थ्य परीक्षण आवश्यक रहेको उनको भनाइ छ ।

सुदूरपश्चिममा ३० हजारको हाराहारीमा मिर्गौलापीडित रहेको सामाजिक विकास मन्त्रालयको तथ्यांकले देखाएको छ । तर, मिर्गौलाको उपचारका लागि भने प्रदेश सरकारले कुनै पहल गरेको छैन । सेती अस्पतालबाहेक प्रदेशका अन्य कुनै अस्पतालमा यो सेवा उपलब्ध छैन । प्रदशमै मिर्गौलाको सहज उपचारका लागि प्रदेश सरकारले पहल गर्न सकेको छैन ।

यद्यपि सामाजिक विकास मन्त्रालयका स्वास्थ्य महाशाखा प्रमुख दयाकृष्ण पन्तले पहल भइरहेको बताए । मिर्गौलाको फिस्टुला भर्नसमेत बाहिर जान नपर्ने गरी गृह कार्य शुरू भइरहेको उनको दाबी छ । बिग्रिएका मेसिन मर्मतमा सेती अस्पतालले चासो नदेखाएको भन्दै उनले एक्सनमा उत्रिने बताए ।

किन फेल हुन्छ मिर्गौला ? कारण, लक्षण र बच्ने उपाय

मिर्गौला फेल हुनुलाई ‘एन्ड स्टेज रिनल डिजिज’ पनि भनिन्छ । डाक्टरका अनुसार मिर्गौला फेल हुनुको अर्थ दुवै मिर्गौलाले काम गर्न बन्द गरेको र अब डायलाइसिस वा किड्नी ट्रान्सप्लान्टबिना धेरै दिनसम्म बिरामीलाई बचाउन नसकिने हो ।

कहिले हुन्छ मिर्गौला फेल ?

हाम्रो शरीरमा दुई मिर्गौला हुन्छन्, जसको मुख्य काम रगतलाई फिल्टर गरेर टक्सिनलाई अलग्याउनु हो । टक्सिन पछि पिसाबमार्फत बाहिर निस्कने गर्दछ । जब कुनै कारणले मिर्गौलाले रगत फिल्टर गर्न वा फोहोर सामग्रीलाई बाहिर निकाल्न सक्दैन, त्यसैलाई मिर्गौला फेल भएको भन्ने बुझ्नुपर्छ ।

१. नुन
धेरै नुन खाँदा रक्तचाप बढ्छ । यसले मिर्गौलामाथि लोड बढ्ने गर्दछ र मिर्गौला फेल हुने गर्दछ ।

२. मधुमेह
शरीरमा चिनीको मात्रा बढ्दा मिर्गौलामाथि फिल्टर गर्ने लोड बढ्ने गर्दछ जसका कारण मिर्गौला फेल हुन सक्छ ।

३. तनाव
तनावका कारण पैदा हुने हार्मोनले मिर्गौलालाई नोक्सानी पुर्याउँछ । मिर्गौला फेल हुने सम्भावना बढ्ने गर्दछ ।

४. गतिहीन जीवनशैली
गतिहीन जीवनशैलीले शरीरमा टक्सिन बढ्ने गर्दछ । मिर्गौलाले यी टक्सिनलाई बाहिर निकाल्न पाउँदैन, जसका कारण यो फेल हुन सक्छ ।

५. धूमपान र मध्यपान
यसले शरीरमा टक्सिन बढाउने गर्दछ । मिर्गौलाले यी टक्सिनलाई फिल्टर गर्न पाउँदैन र फेल हुन सक्छ ।

मिर्गौला फेल भएका ५ लक्षण :

१. पिसाबमा समस्याः धेरै पिसाब आउनु, पिसाब फेर्न समस्या हुनु, पोल्ने, फिँजयुक्त पिसाब र पिसाबमा रगत देखिनेजस्ता लक्षण हुन सक्छन् ।
२. सुन्निनेः टक्सिन फिल्टर नहुँदा पानी जम्मा हुने भएकाले शरीर सुन्निने गर्दछ जसलाई एडिमा भनिन्छ ।
३. छाला रोगः रगतमा युरियाको स्तर बढ्दा छाला रोग, मुख गन्हाउने, बान्ता होलाजस्तो अनुभव हुनेजस्ता समस्या निम्तिन सक्छ ।
४. जोर्नी दुखाइः शरीरमा टक्सिन बढ्दा हड्डी र जोर्नीमा दुखाइ हुन सक्छ । थकान र कमजोरी पनि हुन सक्छ ।
५. कमजोरीः मिर्गौलाको खराबीका कारण रगतमा अक्सिजनको सञ्चार राम्रोसँग हुन पाउँदैन । यसले कमजोरी पनि निम्त्याउन सक्छ ।

मिर्गौला फेल हुनबाट बच्ने ५ उपाय

१. पर्याप्त पानी पिउने
यसले शरीरको टक्सिन फिल्टर भएर निस्किरहन्छ र मिर्गौला स्वस्थ हुन्छ ।

२. चिनी र नुनमाथि नियन्त्रण
खानामा चिनी र नुन नियन्त्रण गरे रक्तचाप र मधुमेह नियन्त्रणमा रहन्छ । मिर्गौलामा भार पर्दैन, जसका कारण मिर्गौला स्वस्थ रहन्छ ।

३. व्यायाम गर्नुहोस्

दैनिक आधा घण्टा हिँड्ने र व्यायाम गर्दा रक्त सञ्चार राम्रो हुन्छ । मिर्गौला पनि स्वस्थ रहन्छ ।

४. स्वस्थ खानेकुरा खानु होस्
हरियो सागपात, गेडागुडी, फलफूल आफ्नो खानेकुरामा समावेश गर्नुहोस् । यसो गर्दा मिर्गौला स्वस्थ रहन्छ ।

५. धूमपान, मद्यपानबाट टाढै रहनुहोस्

धूम्रपान, मद्यपान, जंक फुडबाट टाढै बस्नुहोस् । यसले मिर्गौलामा टक्सिन जम्मा हुन दिँदैन ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, भदौ २३, २०७६ २३:१४