गाउँका उद्यमीका कुरा– नगरौँ सीप छ, गरौँ परिश्रम नै उठ्दैन

A+ A A-

पर्वतको मोदी गाउँपालिका– ३, घुरुङ्गा गाउँकी रनमाया पुनले ६ वर्षअघि अल्लोबाट धागो निकाल्ने र कपडा बनाउने तालिम लिएकी थिइन् । आजकाल उनी घरगृहस्थी र खेतीबाहेक फुर्सदको समयमा अल्लो (सिस्नु वा चाल्ने सिस्नु)बाट धागो बनाउने काममा व्यस्त हुन्छिन् ।

रनमायासहित घुरुङ्गाका ६ जना महिलाका हात दुई वर्षयता फुर्सदमा अल्लोबाट धागो बनाउन र कपडा बुन्न चल्छन् । भूमे सामुदायिक लघु उद्यम समूह नाम दिएर गाउँका महिला एकीकृत भएका छन् । धेरै आम्दानी नहुने तर सिकेको सीप फुर्सदको समय बिताउने माध्यम मात्र बनेको छ । ‘एक–दुई मिटर व्यक्तिले फोन गरेर लैजानुहुन्छ । सीप सिकियो,’ समूहकी सचिवसमेत रहेकी रनमायाले सुनाइन्, ‘अलि–अलि घर खर्चचाहिँ चलेको छ ।’

उनीहरूलाई घरेलु तथा साना उद्योग कार्यालय, पर्वतले ६ वर्षअघि अल्लोबाट धागो निकाल्ने र कपडा बनाउने तालिम दिएको थियो । १७ जनाले तालिम लिए पनि बसाइ–सराइ र पारिवारिक जिम्मेवारी बढी भएपछि अहिले ६ जना मात्रै धागो उत्पादन र कपडा बनाउन सक्रिय छन् ।

तानमा अल्लोको कपडा बुन्दै उद्यमी रनमाया । तस्वीर : अनुप पौडेल

भाङ्ग्रे सिस्नु र चाल्ने सिस्नुसमेत भनिने अल्लो समुद्री सतहबाट १ हजार २ सय मिटर उचाइको जंगलमा पाइन्छ । घुरुङ्गा गाउँभन्दा तीन घण्टा माथि जंगलमा अल्लो भेटिन्छ । अल्लो संकलन गर्दा बाक्लो पञ्जा लगाएर जराबाटै काट्नुपर्छ । त्यसपछि त्यसको पात फालेर डाँठ मात्रै राखिन्छ । त्यसलाई ३ दिनसम्म पानीमा डुबाइन्छ । डाँठ पकाइन्छ र २४ घण्टा त्यत्तिकै छोडिन्छ । त्यसपछि रेसा छुट्टिन्छ । छुट्टिएको रेसालाई कपास बनाइन्छ । त्यो कपासलाई हात वा प्रविधिले धागो बनाइन्छ र त्यसपछि तान (कपडा बुन्ने घरेलु यन्त्र)बाट कपडा तयार पारिन्छ । मेसिन नभएकाले घुरुङ्गाका महिलाले कपासलाई हातले नै धागो बनाउँछन् ।

हातले धागो तयार पार्दा लामो समय लाग्ने र उत्पादन थोरै हुँदा नाफा नहुने भएकाले ६ दिदीबहिनी व्यावसायिक बन्न सकेका छैनन् । धागो बुन्ने मिसिन नहुँदा माग आए पनि तत्काल पूरा गर्न नसक्ने अवस्था रहेको समूहकी अध्यक्ष भद्रकला पुन बताउँछिन् ।

‘माथि लेकबाट ल्याएको सामानलाई धागो बनाउन मिसिन भए हुन्थ्योजस्तो लाग्छ,’ उनले सुनाइन्, ‘एक किलो धागो निकाल्न १५ दिनसम्म लाग्छ । त्यो भएपछि कसरी फाइदा हुन्छ ? कसरी डिमान्ड आउँछ ? माग नै आए पनि हामी पुर्‍याउन सक्दैनौँ ।’

स्थानीयका अनुसार भवन र कपडा तयार पार्न आवश्यक तानसहित गरेर करिब १६ लाख रुपैयाँ खर्च भएको छ । अहिले समूहसँग छवटा तान छन् । तालिमपछि घरेलु कार्यालयले ८० प्रतिशत छुटमा एउटा तान दिएको थियो । पछि पालिकाले ८० हजार रूपैयाँ बजेट छुट्याइदियो । त्यो बजेटबाट चारवटा तान खरिद गरिएको र निजी संस्थाले एउटा तान दिएको सचिव रनमायाले बताइन् ।

घरेलु कार्यालयले तीन वर्षअघि ऊन (च्यांग्रा, भेडा र अन्य पशुको रौँको धागो)बाट कपडा बनाउने तालिम पनि दिएको थियो । बजारबाट ऊन ल्याएर त्यसको कपडा पनि उनीहरूले तयार पार्छन् । तयारी धागो ल्याइने भएकाले त्यसबाट कपडा र झोला बनाउन धेरै समय लाग्दैन ।

कपडा बनाउन प्रयोग हुने तान । तस्वीर : अनुप पौडेल

ऊनभन्दा अल्लोकै कपडा बनाउनमा उनीहरूको लगाव बढी छ । अल्लो आफैँ ल्याएर, प्रशोधन गरेर धागो निकाल्नुपर्ने भएकाले समय बढी लाग्छ । मिहिनेत धेरै लाग्ने तर त्यो नबुझी ग्राहकले उत्पादनलाई महँगो मान्ने गरेको रनमायाको गुनासो छ ।

‘एउटा सानो छड्के भिर्ने अल्लोको झोला बनाउँदा एक दिन लाग्छ । त्यो बेच्दा ५–६ सय रुपैयाँ आउँछ । त्यो पनि महँगो भयो भन्नुहुन्छ,’ उनले थपिन्, ‘त्यही भएर परिश्रमअनुसारको फल पाइँदैन । नगरम् भन्यो एक–दुई पैसा त हुन्छ भन्यो, गर्दा परिश्रम नै उठ्दैन ।’

अल्लोका उत्पादन प्रयोग गर्दा छालासम्बन्धी रोगबाट बच्न सकिने विश्वास छ । व्यवसायीका अनुसार हेर्दा आकर्षक देखिने भएकाले हस्तकलाका उत्पादन नेपालीभन्दा विदेशीले बढी मन पराउँछन् । अल्लोबाट कोट, स्वेटर, झोला, गलबन्दी, टोपी, रूमाल, गलैँचा, जुत्ता, चप्पललगायत बनाउन सकिन्छ ।

पर्वतको मोदी गाउँपालिका–३ स्थित घुरुङ्गा गाउँ । तस्वीर : अनुप पौडेल

पसलेलाई पनि बेच्नै सकस

पोखरेली गार्मेन्ट व्यवसायीको छाता संस्था इम्ब्रोइडरी एण्ड गार्मेन्ट एसोसिएसन (एगा), पोखराको टोली कच्चा पद्धार्थबाट उत्पादित वस्तुको अध्ययन गर्न गत हप्ता पर्वतको घुरुङ्गा, म्याग्दीको बेनी र मुस्ताङको लोमान्थाङमा स्थानीय पुगेको थियो । कच्चा पद्धार्थ र ज्यालाले उत्पादन महँगो पर्ने हुँदा अल्लो र ‘उन’का कपडा बेच्न समस्या रहेको एगा पोखराका उपाध्यक्ष गोकर्ण लम्सालको भनाइ छ ।

गार्मेन्ट व्यवसायीका अनुसार अल्लोको एक मिटरको कपडालाई ७ सय रुपैयाँ पर्छ । वयष्कलाई कुर्था वा ट्राउजर बनाउन तीन मिटर कपडा चाहिन्छ । ‘२१ सय रुपैयाँ कपडाकै पर्छ । त्यसमा ज्याला र हाम्रो सटर भाडा जोड्दा महँगो हुन्छ,’ लम्सालले सुनाए, ‘यो हस्तकला हो । स्वास्थ्यलाई पनि राम्रो हुन्छ भन्ने बुझाएर बेच्न सक्ने–नसक्ने चिन्ताको विषय छ ।’ उद्यमीलाई नाफा हुने र विदेश निर्यात गर्ने वातावरण सरकारले तयार गरिदिनुपर्ने लम्साल बताउँछन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, जेठ ३०, २०८० ०७:२१