यो देशमा योभन्दा माथि अर्को संविधान बनाउने कुनै पनि ठाउँ छैनः सुवास नेम्वाङ [अन्तर्वार्ता]

यो देशमा योभन्दा माथि अर्को संविधान बनाउने कुनै पनि ठाउँ छैनः सुवास नेम्वाङ [अन्तर्वार्ता]

A+ A A-

संविधानसभा अध्यक्ष एवं नेकपा (एमाले) संसदीय दलका उपनेता सुवास नेम्वाङ नेपालको संसदीय अभ्यासका अनुभवी राजनीतिज्ञ हुन् । कानुनी पृष्ठभूमिका नेम्वाङले संविधानसभासहित छपटक व्यवस्थापिका–संसदको नेतृत्व सम्हाले । उनै नेम्वाङसँग गरिएको कुराकानीः

संविधानसभाबाट संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रसहितको संविधान जारी गर्ने अवसर कसरी जुट्यो ?

मुलुकमा ७० वर्षअघिदेखि संविधानसभाद्वारा संविधान जारी गर्नुपर्छ भन्ने प्रसङ्ग उठेको थियो । २०६२/६३ को संयुक्त जनआन्दोलन उत्कर्षमा पुगेसँगै जनताको त्यो चाहना र भावनाले मूर्तता प्राप्त गर्‍यो । संविधानसभाको दुईपटक निर्वाचन भई संविधान जारी भयो । जनताको यसअघि कहिल्यै नभएको पर्याप्त दबाबले मूर्तता प्राप्त गर्न सफल भएको हो ।

संविधानसभाबाट समयमा संविधान बन्नुपर्छ भनेर निरन्तर लागेकै कारण संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र, धर्मनिरपेक्षता, समावेशितासहितको समाजवादउन्मुख संविधान प्राप्त भयो । यो जनताले आफ्ना लागि बनाएको संविधान हो । यसअघि जारी संविधानका स्रोत शासक थिए । यो त्यस्तो संविधान हो, जसको अधिकारको स्रोत जनता हुन् । त्यसैले संविधानको प्रस्तावनामै सार्वभौम सम्पन्न नेपाली जनताको प्रतिनिधिमूलक संस्था संविधानसभाले यो संविधान बनाएर जारी गरेका छौँ भनेर घोषणा गरिएको हो ।

मुलुक संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा प्रवेशपछि पनि भइरहेका अभ्यासप्रति अनेक टिकाटिप्पणी सुनिएको छ, यसलाई के भन्नुहुन्छ ?

नेपाली जनताको लामो संघर्ष र बलिदानको उपलब्धिका रूपमा प्राप्त संविधान र हाल अभ्यासमा रहेको शासन व्यवस्थाको कुनै विकल्प छैन । जनताको यो तहबाट संविधान बन्ने जुन यथार्थ छ, योभन्दा माथि अब यो देशमा अर्को संविधान बनाउने कुनै पनि ठाउँ छैन । अब फेरि पनि अर्को परिवर्तनका कुरा गर्नुको कुनै अर्थ छैन । यही संविधानअन्तर्गत रही जुनसुकै परिवर्तन गर्दै अघि बढ्न सकिन्छ ।

मुलुक संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा प्रवेश गरेपछि डेढ दशकमा भएका अभ्यास र उपलब्धिलाई कसरी हेर्नुभएको छ ?

अहिले हामीले अभ्यास गरेको संविधान जनताले–जनताका लागि बनाएको संविधान हो । जसको अधिकारको स्रोत नेपाली जनता हुन् । जसले देशलाई संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र, धर्मनिरपेक्षता, समावेशीता, समाजवादउन्मुख बनाएको छ । यो संविधानअन्तर्गत रही प्राप्त उपलब्धि कार्यान्वयन गर्दै लैजानुपर्छ । राज्यका सबै अङ्गमा ३३ प्रतिशत महिलाको सहभागिताको व्यवस्था गरेका छौँ । समावेशी समाजको कल्पना गरेका छौँ ।

पूर्वराजालाई एउटा नागरिकको हैसियतले सम्मान नै गर्छु । अन्यथा टिप्पणी छैन । उहाँले बोल्न सक्नुहुन्छ । शान्तिपूर्ण ढङ्गले हिँड्न सक्नुहुन्छ । संविधानबमोजिमका क्रियाकलाप त लोकतन्त्रको सुन्दर पक्ष नै हो ।

यसबीचमा नेपाल र नेपाली जनताको हितका लागि थुप्रै काम हामीले सम्पन्न गरेका छौँ । राजनीतिक रूपमा यति धेरै परिवर्तन गरेका छौँ । जनतालाई पहिलोपटक सार्वभौम सम्पन्न तुल्याएका छौँ । जनता यति अधिकारसम्पन्न भएका छन् कि जनताको आर्शीवाद र समर्थन जितेर संसदमा पुग्नुस्, जुनसुकै परिवर्तन गर्न सकिन्छ । जहाँसम्म आफ्ना प्रतिनिधिका कुरा छ, व्यक्ति र दल मन परेन भने परिवर्तन र छान्न सकिन्छ । त्यसका लागि निर्वाचन र संसदमार्फत जुनसुकै परिवर्तन गर्न सकिन्छ । परिवर्तनका लागि अब आन्दोलन गरिरहनु पर्दैन ।

दलहरूले सशस्त्र द्वन्द्वको घाउलाई सम्बोधन गर्ने शान्ति प्रक्रियालाई निकै लामो समयसम्म टुङ्गोमा पुर्‍याउन सकेनन्, होइन र ?

हामीले यति ठूलो राजनीतिक परिवर्तन गरेका छौँ । शान्ति प्रक्रियाका बाँकी काम लगभग टुङ्गोमा पुर्‍याएका छौँ । सेना समायोजन गरेर एउटा ठूलो सफलता प्राप्त गरेका छौँ । त्यही प्रक्रियाको सन्दर्भमा यति राम्रो संविधान बनाउन सफल भएका हौँ ।

अब शान्ति प्रक्रियासँग सम्बन्धित थोरै काम मात्रै बाँकी छ । जुन अब दुई/तीन वर्षभित्र सम्पन्न गर्ने गरी हामी काम अघि बढाइरहेका छौँ । यो शान्ति प्रक्रियासँग सम्बन्धित जे काम गरिएको छ, विश्वकै शान्ति प्रक्रियाका उदाहरणीय छ । म भरखरै कोलम्बिया पुगेर आएँ, त्यहाँको समेत अनुभव हेर्दा दाबीका साथ भन्न सकिन्छ कि नेपालको शान्ति प्रक्रियाको जुन प्रसङ्ग छ, त्यो हाम्रो मोडेल हो, विश्वमै उत्कृष्ट छ ।

समाजका जल्दाबल्दा विषयमा पनि राजनीतिक दलहरूले ध्यान दिएनन् भन्ने आरोप छ नि ?

हो, जनताको चाहना र भावनाअनुरूप कतिपय महत्त्वपूर्ण काम भने अझै पनि गर्न सकेका छैनौँ । त्यसतर्फ केही कमी कमजोरी रहेकै हुन् । देशमा ठूलो राजनीतिक परिवर्तनका साथ केही महत्त्वपूर्ण उपलब्धि हासिल भएको छ । तर, आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक क्षेत्रमा भने कमी कमजोरी रहन गए । गणतन्त्र दिवसका अवसरमा म प्रस्ट र ढुक्कसँग भन्न सक्छु कि समाजमा विद्यमान त्यस्ता कमी कमजोरीलाई सच्चाएर अघि बढनुपर्छ ।

देश गणतन्त्रको अभ्यासमा छ, आर्थिक सङ्कटसँग जोडेर संघीयता खर्चिलो भयो भन्ने पाटोबाट कुरा उठाइएको छ, यसमा के भन्नुहुन्छ ?

हामीले स्थापना गरेको लोकतन्त्र भनेको समाजमा व्यक्त भएका सबैखाले विचार सुन्न सक्ने सुन्दर पक्ष हो । समाजमा आउने सबै विचारका बारेमा छलफल हुन्छ । छलफल हुनु राम्रो कुरा हो । विगतमा हामी कुन व्यवस्थाबाट गुज्रँदै यहाँ आइपुगियो भन्ने हामीलाई राम्ररी थाहा छ । समाजमा विकृति र विसङ्गति छन्, त्यसलाई सच्याऔँ, सुधारौँ भन्दा सुरक्षा कानुन भोग्नुपरेका हामी धेरै ज्युदैछौँ । प्रधानमन्त्री भारतमा जाँदा त्यहाँ बोलेका कुराका लागि काठमाडौंमा पर्चा छर्दा राजकाज मुद्दा लागेर सात महिना कैद सजाय भोग्ने मानिस मै हुँ । अहिले हामीले त्यो प्रणाली परिवर्तन गरियो । पूर्ण लोकतन्त्रको आधार तयार गरिएको छ ।

अहिले यस्तो हुनुपर्छ भनेर आएको विषयलाई अचम्म मान्नु हुन्न । त्यो छलफल र आएका विचार स्वस्थ र स्वच्छ भने हुनुपर्छ । त्यसले एउटा निष्कर्षमा पुर्‍याउँछ । संविधान बनाउने क्रममा सबैभन्दा बढी संघीयताको विषयमा छलफल भएको हो । संघीयता निर्विवाद होइन । व्यापक छलफलपछि टुङ्गोमा पुगिएको हो । त्यसैले छलफल हुनुलाई अन्यथा मान्नुहुन्न । छलफल चल्छ । एउटा लोकतान्त्रिक विधि र प्रक्रियाबाट टुङ्गोमा पुग्नुपर्छ ।

१६औँ गणतन्त्र दिवस मनाइरहँदा पश्चिम नेपालमा पूर्वराजाको अभिनन्दनको घटनालाई कसरी हेर्नुभएको छ ?

एकदमै सामान्य टिप्पणी गर्नुनपर्ने विषयका रूपमा लिन्छु । पूर्वराजालाई एउटा नागरिकको हैसियतले सम्मान नै गर्छु । अन्यथा टिप्पणी छैन । उहाँले बोल्न सक्नुहुन्छ । शान्तिपूर्ण ढङ्गले हिँड्न सक्नुहुन्छ । संविधानबमोजिमका क्रियाकलाप त लोकतन्त्रको सुन्दर पक्ष नै हो ।

हामी निरङ्कुश परिस्थितिबाट अहिले फरक ठाँउमा आइसकेका छौँ । अहिले शान्तिपूर्ण ढङ्गले गणतन्त्र चाहिन्न पनि भन्न पाइन्छ । तर, हामीले संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको संविधान बनाएका छौँ । कार्यान्वयन गर्दै यहाँ आइपुगेका छौँ । कार्यान्वयन गर्ने सन्दर्भमा पटकपटक निर्वाचनमा गएका छौँ । सबैखाले विचार बोकेका दल निर्वाचनमा गएका र प्राप्त परिणामलाई स्वभाविक रूपले लिइएको छ ।

गणतन्त्र दिवसका अवसरमा आम जनसमुदायलाई यहाँको केही सुझाव वा सन्देश छ कि ?

वर्तमान संविधानको आधारमा सार्वभौम सम्पन्न जनतालाई ध्यानमा राखेर हामी अघि बढ्नुपर्छ । पुराना दलप्रति विभिन्न प्रश्न उठेका छन् । अहिलेको अवसर हाम्रा लागि अवसर हो । उठेका विषयलाई हामीले हेर्नुपर्छ, गम्भीरतापूर्वक लिनुपर्छ । गरिएका राम्रा विषय जनतामा लैजानुपर्छ । देखिएका कमीकमजोरीलाई हार्दिकतापूर्वक स्वीकार्नुपर्छ । त्यसलाई सच्याउँदै अघि बढ्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गरेर व्यवहारमा उतार्दै अघि बढनुपर्छ । लोकतन्त्रमा यो हाम्रा लागि अवसर हो । अवसरलाई सदुपयोग गरियो, कमी कमजोरीलाई समयमै सच्याएमा अघि बढने प्रशस्त आधार हुन्छ । लोकतन्त्रमा व्यक्ति र दल परिवर्तन गर्न सकिन्छ । यो हामी र सबैका लागि राम्रो अवसर हो ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, जेठ १६, २०८० १४:१८