देश बनेको ७५ वर्षपछि किन दोधारमा छ इजरायल ?

A+ A A-

‘इजरायल यस्तो देश हो, जसले एक ट्रान्सजेन्डर महिलालाई युरोभिजन सङ्ग कन्टेस्टमा भाग लिन पठाउँछ । अर्कातिर, यति धार्मिक पनि छ कि, सब्बाथको दिन अर्थात् शनिबार हामीलाई सार्वजनिक यातायात चलाउन अनुमति दिँदैन ।’

इजरायलमा रहेको दुई रङको यो सह-अस्तित्वबारे त्यहाँका प्रसिद्ध लेखक एटगर केरेटको तुलनामा सायदै कसैले भन्न सक्छ ।

केरेट, डाना इन्टरनेसनल नामका सिङ्गरले १९९८ को युरोभिजन सङ्ग कन्टेस्टमा पाएको जितको चर्चा गर्दै थिए ।

यो उदाहरण कोट्याएर उनी भन्न खोजिरहेका थिए, 'इजरायल यस्तो विरोधाभाषी देश हो, जहाँ उदारता र धार्मिक रुढिवाद सँगसँगै चलिरहेको छ- कैयाैँ अनिश्चितताका साथ ।

इजरायलले गएको १४ मेमा आफ्नो स्वतन्त्रताको ७५औँ वर्षगाँठ मनायो । यस अवसरमा बीबीसीसँगको एक साक्षात्कारमा एटगर केरेटले चेतावनी शैलीमा अब यस्तो खाले सन्तुलन धेरै नटिक्ने दाबी गरे ।

उनी इजरायलको तुलना अनानास र पेपरोनी पिज्जासँग गर्दै भन्छन्, ‘यो पूर्णतः नमिल्ने कुरा हो तर चलिरहेका बेला यो निकै सुन्दर र समृद्ध देखिन्छ ।’

इजरायली समाजमा अब यो अन्तर खासमा लडाइँमा परिणत भइसकेको उनको भनाइ छ । केरेटका अनुसार, यो लडाइँ इजरायल पहिले उदार हुनुपर्छ कि यहुदी अथवा पहिले यहुदी हुनुपर्छ कि उदार भन्नेमा हो ।

इजरायलको समस्या

संघर्ष त सन् १९४८ मा एक देशका रूपमा इजरायलको उदययता नै चलिरहेको छ । तर, नोभेम्बर २०२२ मा धुर दक्षिणपन्थी र अति रुढिवादी दल सत्तामा आएपछि संघर्ष अझै उकालो लागेको छ ।

इजरायलका अन्य बुद्धिजीवीजस्तै, ५५ वर्षका केरेटले पनि न्यायिक सुधारको सरकारी प्रयासविरोधी आन्दोलनमा भाग लिएका थिए ।

यो पनि..

यी विरोध प्रदर्शनबारे विपक्षी नेताहरूले यो ईश्वरको शासनको दिशामा बढाइएको कदम भएको दाबी गरेका थिए ।

एटगर केरेट ‘सडेनली’, ‘अ नक अन द डोर’ जस्ता कथासंग्रह र ‘पिज्जेरिया कमिकेज’जस्ता उपन्यास लेखेर अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा चिनिएका लेखक हुन् ।

उनी राजनीतिक संकट अहिले देशको पहिचानको संघर्षमा बदलिएको बताउँछन् । भन्छन्, ‘जब कसैले एक राम्रो साइन्स फिक्सन लेख्छ, त्यसमा फिल्म बनाइन्छ । तर, इजरायल एक साइन्स फिक्सनबाट लिइएको उदाहरण हो, जसको प्रेरणामा यो देश बनाइयो ।’

यो पनि..

इजरायलमा बस्ने अरबीको चीत्कार, 'उनीहरूले हामीलाई मान्छे गन्दैनन्, हाम्रो मस्जिद नै कब्जा गरेका छन्'

उनी सन् १९०२ मा लेखिएको ‘द ओल्ड न्यु ल्यान्ड’ नामक उपन्यासको चर्चा गर्छन् । यो किताबले ‘यहुदी देश’ को विचारलाई लोकप्रिय बनाउनमा मद्दत गरेको थियो ।

केरेट आफू ‘धर्मभन्दा पहिले स्वतन्त्रता’ चाहने व्यक्ति भएको बताउँछन् । यो कुरालाई लिएर उनकै परिवारमा गहिरो मतभेद रहेछ । भन्छन्, ‘मानिसहरूको विचार अलग-अलग हुनु मात्र समस्या होइन । यहाँ त हामी विभिन्न गुटमा विभाजित भएर बाँचिरहेका छौँ । परस्परविरोधी विचारका लागि सहिष्णुताको कमी यो देशको जटिलतासँग मिल्दा बर्बादी पक्का छजस्तो लाग्छ ।’

प्यालेस्टाइन संकट

केरेटको एउटा कथामा एक ट्याक्सी ड्राइभर भन्छ, 'इजरायल, प्यालेस्टाइन संघर्षसहित आफ्नो आन्तरिक तनावमा फस्नुभन्दा ऊ ती दिनका लागि आतुर छ, जतिबेला इजरायल ‘वास्तविक’ युद्धमा व्यस्त थियो ।'

केरेट भन्छन्, ‘म इजिप्ट, सिरिया, जोर्डन र लेबनानजस्ता दुस्मन देशबाट घेरिएको मुलुकमा हुर्कें, पढेँ । छिमेकीहरू सबै मिलेर चारैतिरबाट हामीमाथि या त आक्रमण गरिरहेका थिए, या धम्क्याइरहेका थिए ।’

यो पनि..

के हो इजरायल-प्यालेस्टाइन लडाइँको जड ?

‘इजरायलले अहिले आफूलाई पश्चिम एसियाको सबैभन्दा ठूलो र शक्तिशाली देशका रूपमा भलै मान्छ, तर, हामी धेरैजसो समय प्यालेस्टाइनीसँग लडिरहेका हुन्छौँ, जो चक्कु, छुरी लिएर हिँड्छन् ।’

उनका अनुसार, पहिले उनी डेभिड थिए तर अहिले एक प्रकारको गोलियथ बनेका छन् ।

सन् २०१५ मा एक साक्षात्कारमा केरेटले भनेका थिए कि उनका छोरा लेभले ‘कहिले कुनै प्यालेस्टाइनीलाई देखेका छैनन् ।

केरेट पुराना दिन सम्झिँदै भन्छन्, 'बालापनमा मेरो प्यालेस्टाइनी मानिससँग नियमित सम्पर्क हुन्थ्यो । तर नब्बेको दशकमा भएको ‘ओस्लो सहमति’ पछि सबै कुरा फेरियो ।'

यो पनि..

नेपालले इजरायलबाट के सिक्ने ?

उनी आजभन्दा ३० वर्षअघि सन् १९९३ मा इजरायल र प्यालेस्टाइन मुक्ति संगठन (पीएलओ) बीच भएको सम्झौताको चर्चा गर्दै थिए ।

‘यो सबै स्वाभाविक थियो । अहिले धेरै कुरा बदलिएको छ । यहाँसम्म कि, काम गर्न इजरायल आउने प्यालेस्टाइनीका लागि पनि माहौल परिवर्तन भएको छ’, उनी भन्छन् ।

उनको भनाइमा विडम्बना के भने, ओस्लो सन्धिले वास्तवमा इजरायल र प्यालेस्टाइनीलाई भेटघाट गर्न रोकिदियो, किनकि आवतजावतमा पहिलाभन्दा धेरै सतर्कता अपनाउन थालियो । सोसल मिडियाले माहौललाई झनै बिगारेको उनी बताउँछन् ।

‘फेसबुकको युगमा, मलाई लाग्छ, एक आमइजरायली कुनै प्यालेस्टाइनीसँग कति धेरै डराउँछ । म त के भन्छु भने, एक आमप्यालेस्टाइनी पहिलेभन्दा धेरै नरुचाइन थालिएको छ,’ केरेट भन्छन् ।

सेकुलर वा कट्टरपन्थः कुन बाटोमा जान्छ इजरायल ?

केरेटको रायमा आजको यात्रामा ‘कट्टर दुस्मनी भएका छिमकी’का साथ जिउने विचारले इजरायलीलाई एकजुट बनाउँछ । भन्छन्, ‘हामीमध्ये कोही पनि हारेर मर्न चाहँदैनौँ । हामीमाथि इरानको तर्फबाट बमबारी भएको हामी चाहँदैनौँ ।’

तर अब यसमा पनि बदलाव आइरहेको छ ।

‘अहिले हाम्रो सरकार धुर दक्षिणपन्थी र निकै आक्रामक छ । जसले सत्तासीन दललाई भोट दिन्छन्, तीमध्ये अधिकांश रुढिवादी र अति रुढिवादी छन् । उनीहरू सेनामा काम गर्दैनन्, किनकि कानुनले उनीहरूलाई भर्ती हुनबाट बचाउँछ । उनीहरू आक्रामक छन् तर उनीहरू चाहन्छन् कि म र मेरो छोरा उनीहरूका लागि लडून्’, केरेट भन्छन् ।

उनी सन् २०२२ को वित्त मन्त्रालयको एक रिपोर्टको चर्चा गर्दै त्यसमा एक सेकुलर इजरायलीले कुनै अति रुढिवादी नागरिकको तुलनामा ६ गुणा बढी ट्याक्स भुक्तान गर्ने गरेको बताउँछन् ।

यस्तोमा केरेट इजरायलको कस्तो भविष्य देख्छन् ? के इजरायल धर्मनिरपेक्षताको बाटोमा जान्छ वा कट्टर बन्छ ?

एटगर केरेटलाई सबैभन्दा ठूलो डर के छ भने, कुनै एक पक्ष बलियो हुनेछ । उनका अनुसार, यसको अर्थ आधा मानिसमाथि दमन गरिनेछ ।